Τα μάρμαρα, που λεηλάτησε ο Ελγιν από την Ακρόπολη, κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο, όπως γνωρίζει ο κ. Σούνακ. Αλλά μήπως κάποιος πρέπει να του πει πού κατέληξε του Ελγιν η μύτη; Διότι στο πορτρέτο του, του 1788, τον βλέπουμε ορθό, καμαρωτό, να στηρίζεται με το δεξί στο σπαθί του καρφωμένο στη γη, με το αριστερό γροθιά στον γοφό του, φορεί κόκκινο χρυσοκέντητο ζακέτο, λευκό κολλητό κοντοβράκι, γοβίτσα με φιόγκο – είναι η προσωποποίηση της αυτοπεποίθησης και η μύτη του απεικονίζεται ολόκληρη και δίχως ούτε καν ένα μπιμπίκι.
Θα πρέπει να είχε μεγάλη φιλαυτία αυτός ο νεαρός Βρετανός, μόλο που το εισόδημα από τα κτήματά του στη Σκωτία δεν ξεπερνούσε τις 2.000 λίρες, διότι φιλοδόξησε να μετατρέψει το οικογενειακό του Μπρουμάλ στο μεγαλοπρεπέστερο αρχοντικό της Σκωτίας. Το έργο αυτό το ανέθεσε σε έναν από τους πιο διακεκριμένους αρχιτέκτονες της εποχής, τον Τομ Χάρισον, ενθουσιώδη θιασώτη τού Greek Revival – τάση που τότε κυριαρχούσε. Ο ίδιος παντρεύτηκε την όμορφη Μαίρη, Χάμιλτον Νίσμπεθ, νύφη πολύφερνη με μεγάλη οικογένεια, που διευκόλυνε οικονομικά το καινούργιο ζευγάρι, και ετοιμάστηκε μαζί της να ξεκινήσει για την Κωνσταντινούπολη, όπου είχε διοριστεί πρεσβευτής.
Σε συμβουλεύω, του σύστησε ο αρχιτέκτονας, να σταματήσεις καθ’ οδόν για λίγο στην Ιταλία και να βάλεις καλλιτέχνες να σου σχεδιάσουν και να σου ετοιμάσουν γύψινα καλούπια από διάφορα διακοσμητικά στοιχεία και αρχιτεκτονικά μέλη, προκειμένου αυτά να τα αντιγράψουμε εδώ και να τα ενσωματώσουμε στις αίθουσες υποδοχής του Μπρουμάλ.
Ο Ελγιν είχε μεν τότε ακόμη ολόκληρη τη μύτη του αλλά δεν είχε ενδιαφερθεί ποτέ για την κλασική αρχαιότητα. Η ιδέα όμως να στολίσει τόσο μεγαλοπρεπώς το Μπρουμάλ του άρεσε και όταν βρέθηκε στην Πόλη την έβαλε σε εφαρμογή και δη βελτιωμένη: αντί για αντίγραφα, θα έπαιρνε τα ίδια τα πρωτότυπα! Το 1801, όταν οι Αγγλοι έδιωξαν τον Ναπολέοντα από την Αίγυπτο και απέδωσαν τη χώρα στον σουλτάνο, το κλίμα των αγγλο-τουρκικών σχέσεων βελτιώθηκε, οπότε ο Ελγιν ανέθεσε το ζήτημά του σε έναν νεαρό ιερωμένο, τον Φίλιπ Χαντ.
Ο παμπόνηρος πάστορας, που ήξερε ότι πριν από λίγα χρόνια οι Γάλλοι είχαν ζητήσει άδεια να αποσπάσουν και να πάρουν μια μετόπη του Παρθενώνα και είχαν συναντήσει την απόλυτη άρνηση του σουλτάνου, εξεμαίευσε πονηρά μια επιστολή που έδινε την άδεια να έχουν «οι καλλιτέχνες του (Ελγιν) στην Αθήνα ελεύθερη πρόσβαση στην Ακρόπολη και να στήσουν σκαλωσιές γύρω από τους ναούς, έτσι ώστε να μπορούν να σχεδιάσουν, να μετρήσουν και να κάνουν γύψινα αποτυπώματα των γλυπτών». Την άδεια αυτή την αναβάθμισε ο Ελγιν σε «φιρμάνι», πειθαναγκάζοντας συγχρόνως τους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους αφενός με τρομερές φοβέρες και αφετέρου με ωκεανό από δώρα – κρυστάλλινους πολυελαίους, υπέροχα όπλα, άλογα, τηλεσκόπια, αμέτρητα τόπια υφάσματα μεταξωτά και δαμάσκηνα. Και έτσι δεκάδες εργάτες βάλθηκαν να ξηλώνουν όπως όπως, μετόπες, αγάλματα, αρχιτεκτονικά μέλη, βιαστικά και άτεχνα, αδιαφορώντας για τις μεγάλες καταστροφές που προκαλούσαν στα μνημεία.
Τα μπαχτσίσια και η δουλειά κόστιζαν – του Ελγιν τα εισοδήματα φαγώθηκαν, το ίδιο και η κληρονομιά του, η προίκα που είχε πάρει, και τα δανεικά επίσης, άρχισε δε και η μύτη του, που έως πρόσφατα ήταν μια χαρά, να φαγώνεται κι αυτή! Σύφιλη ήταν; Κάποια άλλη ασθένεια; Ή μήπως εκδίκηση της θεάς Αθηνάς; Πάντως, ολοένα κάτι του κατέτρωγε τη μύτη, όπως κατέτρωγαν και πάνω στην Ακρόπολη οι άνθρωποί του τα αρχαία μνημεία.
Εκεί απάνω ήρθε και ο ίδιος να επιθεωρήσει τους δεκάδες εργάτες που νυχθημερόν πριόνιζαν, τσάκιζαν, βίαια αποσπούσαν και συσκεύαζαν για εξαγωγή, αρχαιότητες. Εκατό κιβώτια στοιβάζονταν ήδη στον Πειραιά, ενώ ο Ελγιν «βομβάρδιζε» την αγγλική κυβέρνηση ζητώντας αποζημίωση για τα τεράστια έξοδά του, τιμητικούς τίτλους και πολεμικά πλοία, για να συνοδεύσουν αυτό το πολύτιμο φορτίο, το οποίο θεωρούσε ότι, διακοσμώντας το Μπρουμάλ, θα αντανακλούσε αίγλη σε όλη την Αγγλία!
Σιωπούσε όμως η αγγλική κυβέρνηση και ο Ελγιν, απένταρος, δίχως μύτη, κυνηγημένος από τους δανειστές του, έσυρε το 1808 στα δικαστήρια τη γυναίκα του, που στο μεταξύ τον είχε εγκαταλείψει, και της ζητούσε αποζημίωση 20.000 λίρες. Εκείνη αμύνθηκε καταθέτοντας τα σχετικά με την απωθητική διάλυση της μύτης του συζύγου της. Το 1812, έφθασαν στην Αγγλία καραβοτσακισμένα τα πλοία με τα λάφυρα του Ελγιν από την Ακρόπολη, και το 1816 το θέμα έφθασε πλέον να συζητηθεί στο αγγλικό Κοινοβούλιο.
Και εκεί άρχισε σιγά σιγά να ξεχνιέται, πως όλη αυτή η καταστροφή είχε γίνει για να διακοσμηθεί με τα έργα του Φειδία το σπίτι ενός αγράμματου, μεγαλοπιασμένου, άξεστου Βρετανού, και μια νέα θεωρία άρχισε να αναδύεται: όλες αυτές οι αρχαιότητες είχαν, λέει, μεταφερθεί προκειμένου να «διασωθούν». Και το όλο εγχείρημα είχε γίνει «νομίμως».
Αυτά ισχυρίζεται σήμερα και ο κ. Σούνακ. Εγώ όμως στη θέση του θα αναλογιζόμουν ότι ακριβώς όπως και ο Ελγιν, κατέχω μια εξαιρετική θέση, έχω μια πάμπλουτη σύζυγο και ελάχιστη έως ανύπαρκτη επαφή με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Και θα ανησυχούσα πολύ, μα πάρα πολύ για τη μύτη μου.
*ΑθηνΗ κ. Αθηνά Κακούρη είναι συγγραφέας.
