ΜΙΣΕΛ ΟΥΕΛΜΠΕΚ
Σοπενάουερ παρόντος
μτφρ.: Γιώργος Καράμπελας
πρόλογος: Αγκάτ Νοβάκ-Λεσεβαλιέ
εκδ. Εστία, 2023, σελ. 100
Ο συγγραφέας, που τιμήθηκε ως γνωστόν το 2010 με το Βραβείο Γκονκούρ για το μυθιστόρημά του «Ο χάρτης και η επικράτεια», αποτίει εδώ έναν ομολογουμένως άρτιο φόρο τιμής στον μονήρη φιλέλληνα φιλόσοφο της Δρέσδης και της Φρανκφούρτης ονόματι Αρτουρ Σοπενάουερ (1788-1860), ο οποίος, κατά τον διά βίου θαυμαστή του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, μας πρότεινε μια διεξοδική μέθοδο κωδικοποίησης των νόμων του σύμπαντος. Η άψογη μεταφορά του στα ελληνικά εννοείται ότι υποστηρίζει άμεσα την πλήρη πρόσληψή του. Καταγράφεται συνεπώς στα αποκτήματα και της γλώσσας μας. Παρατηρώ ότι η απλότητα του ύφους χαρακτηρίζει το όλο πεζογραφικό διάβημα του Μισέλ Ουελμπέκ. Οπως παρατηρείται, π.χ., και στην περίπτωση της «σκληρής λογοτεχνίας» των Ντάσιελ Χάμετ και Ρέιμοντ Τσάντλερ.
Εξ ου και η εισαγωγική υπενθύμιση ότι ο Γάλλος συγγραφέας «δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι, σε όλους εκείνους που τον κατηγορούν διαρκώς πως δεν έχει ύφος, αντιτάσσει την περίφημη ρήση του Σοπενάουερ σύμφωνα με την οποία “η πρώτη –και μοναδική ουσιαστικά– προϋπόθεση του καλού ύφους είναι να έχεις κάτι να πεις”». Η συνταύτιση των δύο προνοεί, εκτός των άλλων, την ομολογούμενη διαφοροποίηση του ύφους του Μισέλ Ουελμπέκ σε σχέση με ό,τι ισχύει σήμερα στη γαλλόφωνη πολιτισμική σκηνή.
Διαπιστώνω ότι στο εν λόγω βιβλίο ενσωματώνονται, εκτός των άλλων, πλείστα αποσπάσματα από το εμβληματικό έργο του Αρτουρ Σοπενάουερ «Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση» (1818). Ετσι αποκρυσταλλώνεται η σειρά των αιτίων και των αιτιατών της ομολογουμένως ισχυρής επίδρασης την οποία άσκησε και εξακολουθεί να ασκεί το εμβληματικό αυτό σύγγραμμα στην αφηγηματική εξέλιξη του δημιουργού της «Εκμηδένισης». Ο ίδιος προβάλλει αρκούντως, μεταξύ άλλων, τις πάγιες απόψεις του προσφιλούς του προαναφερόμενου φιλοσόφου σε ό,τι αφορά τόσο την υφή της παντοδύναμης, της τυφλής βούλησης ως πρωταρχικής δύναμης, όσο και της παρεπόμενης συμπόνιας που σπεύδει να συνδράμει τα όποια θύματά της. Ο,τι δηλαδή καταστατικά συνέχει τον κόσμο.
Από το βιβλίο του Γάλλου συγγραφέα αναδεικνύεται η λυτρωτική για τον άνθρωπο επαφή με την τέχνη και την αλήθεια της.
Οι δε τίτλοι των επιμέρους κεφαλαίων του παρόντος οιονεί δοκιμίου έχουν ως εξής: «Ο κόσμος είναι η παράστασή μου», «Ρίξε ένα βλέμμα προσεκτικό στα πράγματα», «Ετσι αντικειμενικοποιείται η θέληση για ζωή», «Το θέατρο του κόσμου», «Η διαγωγή της ζωής: τι είμαστε», «Η διαγωγή της ζωής: τι έχουμε». Ειδικότερα το τρίτο κεφάλαιο συνιστά μια διδακτικά προωθημένη ανάλυση και διεξοδική ανάλυση κομβικών δομών ορισμένων κρίσιμων κεφαλαίων του επιτεύγματος του Αρτουρ Σοπενάουερ. Στους αντίποδες μιας ενδεχόμενης αγιογραφίας, ο Μισέλ Ουελμπέκ προτείνει μια καλοζυγισμένη, μια συνετή καταγραφή της εξ αντικειμένου διορατικής θεώρησης του όντως όντος από το ίνδαλμά του. Πεζογραφία και φιλοσοφία δεν υπονομεύουν η μια την άλλη. Τα πολύτιμα δεδομένα της δεύτερης υπεισέρχονται σταδιακά στο πεδίο όπου δρα εξ ορισμού η πρώτη, προκειμένου να αφομοιωθούν ευεργετικά από την εντατική γραφή. Το ιδεολόγημα γειώνεται αρμονικά στο καθ’ όλα υπαρκτό έδαφος της μυθιστορηματικής σκηνής. Η συνεπαγόμενη συμπερίληψη, η υπαγωγή δηλαδή της φιλοσοφικής ετυμηγορίας στις συγκεκριμένες γραμματικές εικόνες, συνιστά κατά συνέπεια ένα καλλιτεχνικό προϊόν πρώτης κατηγορίας.
Ομοίως τονίζεται αρκετές φορές η καθοριστική σημασία της τεκμηριωμένης αιτιολόγησης της επίδρασης που ασκούν μονίμως οι ισχυρές ψευδαισθήσεις, οι αρχετυπικές αυταπάτες μας. Ο,τι συλλήβδην καλείται «πραγματικότητα». Δεν παραλείπεται ασφαλώς μια πλήρης διερμηνεία της λεγόμενης απαισιόδοξης κοσμοθεωρίας του τιμώμενου φιλοσόφου. Η τελευταία μάλιστα αποβαίνει στο πλαίσιο της καθημερινής πράξης παραδόξως αναζωογονητική και υποστηρικτική για την καθ’ όλα πρόσφορη διαχείριση του συνόλου του ευρύτερου διηγητικού υλικού του δημιουργού της «Εκμηδένισης».
Μνημονεύεται επίσης συστηματικά η ωφέλεια την οποία de facto αποκομίζουμε από την ουσιαστική ώσμωσή μας με αυθεντικά έργα τέχνης. Η συνεπής και αδιατάρακτη επαφή με την αλήθεια της τέχνης κρίνεται, ως εκ των πραγμάτων, ιαματική. Θα ήταν βεβαίως αυτονόητο αυτό αν λειτουργούσαν, έστω σε οριακό βαθμό, οι όποιες δομές του πολιτισμού. Ετσι εξαίρεται δεόντως «ο ίδιος ο λυτρωτικός χαρακτήρας της αισθητικής ενατένισης», όπως επισημαίνεται εγκαίρως, το υπογραμμίζω αυτό, στον καθ’ όλα διαφωτιστικό πρόλογο του παρόντος. Εκεί μάλιστα τονίζεται και ακριβοδικαίως ότι η ομάδα των βιβλίων του Μισέλ Ουελμπέκ θα μπορούσε να επανεκτιμηθεί λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα τιμαλφή πορίσματα της εν λόγω ρηξικέλευθης φιλοσοφίας.
