To διαζύγιο των γονιών του, το 1960, άφησε τον 14χρονο τότε Στίβεν Σπίλμπεργκ με ένα μεγάλο συναισθηματικό κενό. Η πλούσια φαντασία του παιδιού το αναπλήρωσε με έναν επινοημένο εξωγήινο φίλο, τον οποίο αργότερα ο σκηνοθέτης περιέγραψε ως «έναν σύντροφο που ήταν ταυτόχρονα ο αδελφός που δεν είχα ποτέ και ο πατέρας που δεν ένιωθα ότι είχα πια». Σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα, ο ήδη αναγνωρισμένος κινηματογραφιστής πιεζόταν από το στούντιο της Columbia να επανέλθει με ένα σίκουελ στην πρόσφατη επιτυχία των «Στενών επαφών τρίτου τύπου», ενώ ταυτόχρονα γύριζε τον πρώτο «Ιντιάνα Τζόουνς» στην Τυνησία. Νιώθοντας μοναξιά μακριά από την οικογένειά του, ο Σπίλμπεργκ έφερε ξανά στον νου τον παλιό φανταστικό του φίλο. Οταν μίλησε γι’ αυτόν στη σεναριογράφο Μελίσα Μάθισον, η ιστορία του Ε.Τ. του εξωγήινου άρχισε να γεννιέται.
Λίγες ταινίες, όχι μόνο του ίδιου του Σπίλμπεργκ, αλλά στην πορεία του κινηματογράφου γενικότερα, έχουν αφήσει στο κοινό όλων των ηλικιών το συναισθηματικό αποτύπωμα του «Ε.Τ.». Η υπόθεση σχετικά απλή: μια αποστολή εξωγήινων επισκέπτεται ένα δάσος της Καλιφόρνιας συγκεντρώνοντας δείγματα φυτών. Ενας από αυτούς ωστόσο διαχωρίζεται από την ομάδα, η οποία, έπειτα από επέμβαση των Αρχών, αναχωρεί βιαστικά εγκαταλείποντάς τον στη Γη. Ο μικρόσωμος επισκέπτης θα «υιοθετηθεί» τελικά από τον δεκάχρονο Ελιοτ και τα αδέλφια του, που θα κάνουν ό,τι μπορούν για να τον προστατέψουν, αλλά και να τον βοηθήσουν προκειμένου να βρει τον δρόμο για το σπίτι του.
Από την απόρριψη στον θρίαμβο
Οταν ο Σπίλμπεργκ παρουσίασε το σχέδιο του «Ε.Τ.» στα στελέχη της Columbia, εκείνα το απέρριψαν μετ’ επαίνων, διότι θεώρησαν πως δεν ήταν αρκετά υποσχόμενο εμπορικά και ότι μάλλον απευθυνόταν περισσότερο σε μικρά παιδιά. Κάπως έτσι το σενάριο βγήκε στην… πιάτσα, για να καταλήξει στην ανταγωνιστική Universal, η οποία το αγόρασε 1 εκατ. δολάρια, αφήνοντας και το δικαίωμα ενός 5% επί των καθαρών κερδών στην Columbia, που είχε πληρώσει για την ανάπτυξή του. Οπως παραδέχτηκε αργότερα ο τότε πρόεδρος της τελευταίας, Τζον Βέιτς, το 1982 το στούντιο έβγαλε περισσότερα χρήματα από αυτό το 5% συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη εξ ολοκλήρου δική του παραγωγή. Συνολικά το φιλμ άγγιξε εκείνη την εποχή τα 800 εκατ. δολάρια σε παγκόσμιες εισπράξεις –με μπάτζετ γύρω στα 10 εκατ.– σκαρφαλώνοντας στην πρώτη θέση της λίστας με τις πιο εμπορικές ταινίες στην ιστορία του σινεμά, τίτλο τον οποίο θα έχανε 11 χρόνια αργότερα από το «Jurassic Park», ξανά του Στίβεν Σπίλμπεργκ.
Και αυτό, πάντως, το κατοπινό φιλμ του Αμερικανού δημιουργού προοικονομείται στον «Ε.Τ.». Τη χρήση της κάμερας στις νυχτερινές λήψεις μέσα στο δάσος, με τις ταχύτατες αλλαγές κατεύθυνσης, τις αντιδράσεις των παιδιών κ.ο.κ. θα τα δούμε όλα σχεδόν πανομοιότυπα να επαναλαμβάνονται στη ζούγκλα των δεινοσαύρων. Ακόμη παρακάτω προχώρησαν οι μελλοντικοί μιμητές του Σπίλμπεργκ. Οι θαυμαστές του τηλεοπτικού «Stranger Things» του Netflix, για παράδειγμα, δεν γίνεται να μην προσέξουν τις κραυγαλέες ομοιότητες: το ξεκίνημα με μια παρτίδα του επιτραπέζιου «Dungeons and Dragons», τα παιδιά που αλωνίζουν με τα ποδήλατα στους δρόμους, την εμβληματική σκηνή της καταδίωξης που κορυφώνεται θεαματικά και στις δύο περιπτώσεις με μια υπερφυσική παρέμβαση (του E.T. από τη μία, της Eleven από την άλλη) και πολλά άλλα.
Παρότι δεν έγραψε ο ίδιος το σενάριο, ο Σπίλμπεργκ συμπεριέλαβε ολοφάνερα τις προσωπικές εμπειρίες του στην ταινία, κάτι που αναγνώρισε εμμέσως τέσσερις δεκαετίες αργότερα. Στο εν πολλοίς αυτοβιογραφικό «Fabelmans», η νυχτερινή σκηνή της οικογενειακής κατασκήνωσης στο δάσος είναι αισθητικά πάρα πολύ κοντά με την αντίστοιχη (εμβληματική) του Ε.Τ. Οπως και να έχει, η τελευταία, με το ποδήλατο του Ελιοτ να ανυψώνεται στον ουρανό με φόντο το φεγγάρι, χάρη στις τηλεπαθητικές δυνάμεις του εξωγήινου φίλου του, αποτελεί κανονική αποθέωση της παιδικής φαντασίας· ένα ανεπανάληπτο κάδρο, που απέκτησε άμεσα τη δική του σελίδα στα κατάστιχα της ποπ κουλτούρας.
Ανθρώπινη ιστορία ενηλικίωσης και νόστου
Συνολικά η ταινία χαρακτηρίζεται συχνά ως μοντέρνο παραμύθι, ωστόσο, κάτι τέτοιο μάλλον την αδικεί. Το παραμυθικό στοιχείο υπάρχει φυσικά, ενισχυμένο και από το χαρακτηριστικό σάουντρακ του Τζον Γουίλιαμς, όμως στον πυρήνα της πρόκειται για μια βαθιά ανθρώπινη ιστορία ενηλικίωσης και νόστου. Από τη μία υπάρχει ο αποπροσανατολισμένος ταξιδιώτης που νοσταλγεί το σπίτι του και από την άλλη το νεαρό αγόρι που καλείται να ξεπεράσει τους φόβους του και να ρισκάρει, προκειμένου να υπερασπιστεί τον φίλο του. Η πηγαία συγκίνηση που αναδίδεται, ειδικά στο τελευταίο κομμάτι του φιλμ, είναι αποτέλεσμα της ξεχωριστής σχέσης την οποία αυτοί οι δύο χαρακτήρες έχουν χτίσει, τόσο μεταξύ τους όσο και με το κοινό. Ο Σπίλμπεργκ, επιδεικνύοντας διορατικότητα παιδοψυχολόγου, φρόντισε οι σκηνές να γυριστούν σε γενικές γραμμές με χρονολογική σειρά, έτσι ώστε οι νεαροί πρωταγωνιστές να αποκτήσουν πιο εύκολα τη συναισθηματική φόρτιση που απαιτείται στην κορύφωση του φινάλε.
Και το περιβάλλον της ταινίας, πάντως, δεν παραπέμπει τόσο σε παραμύθι. Η ζωή των προαστίων, κάτω από τη φροντισμένη επιφάνεια, είναι μάλλον βαρετή και μελαγχολική για μικρούς και μεγάλους. Δεκάχρονα παιδιά περιφέρονται δίχως καμία επίβλεψη τη νύχτα στους δρόμους, ενώ οι κυβερνητικοί πράκτορες καταφτάνουν σαν δυστοπικός στρατός με τις προστατευτικές στολές τους, ασκώντας βία αδιακρίτως. Και ο ίδιος ο Ε.Τ. δεν έχει ακριβώς τη μορφή που στέλνει τα παιδιά για… ύπνο.
Χειροποίητη κατασκευή
Αυτό το τελευταίο, βέβαια, αποτελεί άλλο, ξεχωριστό κεφάλαιο. Εν έτει 1981, η βιομηχανία των ειδικών εφέ βρισκόταν ακόμη σε εμβρυακό στάδιο, οπότε ο συμπαθής εξωγήινος θα ήταν αναγκαστικά χειροποίητος. Ο Ιταλός Κάρλο Λαμπάρντι, ο οποίος είχε σχεδιάσει τους εξωγήινους και για τις «Στενές επαφές», ανέλαβε τη δουλειά, αντλώντας έμπνευση για το πρόσωπο του Ε.Τ. από εκείνα των Ερνεστ Χέμινγουεϊ και Αλμπερτ Αϊνστάιν. Πολύ προσεκτική ήταν και η διαδικασία δημιουργίας των κατάλληλων (γυάλινων) ματιών, αφού αυτά θεωρήθηκαν πολύ σημαντικά για τον δεσμό που ο χαρακτήρας θα ανέπτυσσε με το κοινό. Τον χειρισμό του προσώπου ανέλαβαν μαριονετίστες, ενώ κάτω από το σώμα του Ε.Τ. εναλλάσσονταν δύο νάνοι, καθώς και ένας δωδεκάχρονος, γεννημένος δίχως τα κάτω άκρα. Η φωνή του εξωγήινου, τέλος, ανήκει στην ηθοποιό Πατ Γουέλς, η οποία κάπνιζε δύο πακέτα τσιγάρα ημερησίως, γεγονός που φάνηκε να… εκτίμησε ο υπεύθυνος ηχητικών εφέ της ταινίας.
Ο κορυφαίος «παραμυθάς» του σύγχρονου Χόλιγουντ
Ολη αυτή η περίπλοκη κατασκευή, η οποία κόστισε από μόνη της περίπου 1,5 εκατ. δολάρια, δημιούργησε τον Ε.Τ., έναν χαρακτήρα από τη μια φαινομενικά απλούστατο και από την άλλη φορτωμένο συμβολισμούς: από καθρέφτισμα του νεαρού Ελιοτ, ο οποίος νιώθει σαν «εξωγήινος» μέσα στον κοινωνικό του περίγυρο, μέχρι τις πιο πνευματιστικές προσεγγίσεις που του δίνουν ακόμη και θρησκευτικές διαστάσεις. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ακόμη έναν από τους «τρόμους» που ο Στίβεν Σπίλμπεργκ λατρεύει να τοποθετεί απέναντι από τον θεατή προκειμένου να τον καθηλώσει στον εκάστοτε κινηματο-γραφικό του μύθο.
Στον «Ε.Τ», στις «Στενές επαφές» και στον «Πόλεμο των κόσμων» είναι οι εξωγήινοι· στα «Σαγόνια του καρχαρία», το πελώριο σαρκοβόρο της θάλασσας· στο «Jurassic Park» οι δεινόσαυροι· στο «ΑΙ» η τεχνητή νοημοσύνη κ.ο.κ. Ολες αυτές οι απειλές απέναντι στα ανθρώπινα μέτρα βρίσκονται στον φαντασιακό πυρήνα του Αμερικανού δημιουργού, όχι τόσο σε επίπεδο σεναρίου (άλλωστε, ελάχιστα τέτοια υπογράφει) αλλά της ίδιας της κινηματογράφησης, η οποία προσανατολίζεται σταθερά σε αυτού του είδους τα μοτίβα.
Υπό αυτή την έννοια, ο Σπίλμπεργκ αποτελεί ίσως τον κορυφαίο «παραμυθά» του σύγχρονου Χόλιγουντ. Ακόμη και στις ιστορικού περιεχομένου ταινίες του («Η διάσωση του στρατιώτη Ράιαν», «Η λίστα του Σίντλερ», «Λίνκολν» κτλ.) η κινηματογραφική αφήγηση είναι τέτοια που παράγει διαρκώς ήρωες, πέρα από τους βασικούς πρωταγωνιστές, με τους οποίους ο θεατής είναι εύκολο να ταυτιστεί. Ταυτόχρονα, στα περισσότερα έργα του υπάρχει μια σχεδόν παιδική αθωότητα, την οποία δεν συναντάμε σε άλλους κορυφαίους ομοτέχνους της γενιάς του, όπως ο Σκορσέζε, ο Κόπολα ή ο Μπράιαν ντε Πάλμα. Οπως φάνηκε ξανά στο εξομολογητικό «Fabelmans», ο Στίβεν Σπίλμπεργκ παραμένει στα 77 του ένα μεγάλο παιδί: λίγο τρομαγμένο με τον κόσμο γύρω του, αλλά ενθουσιώδες και με λαχτάρα για νέες εξερευνήσεις, πριν επιστρέψει στη θαλπωρή του σπιτιού. Περίπου δηλαδή σαν τον Ε.Τ.
