Όταν το 2022 απονεμήθηκε στη Μαρίνα Ξενοφώντος το Βραβείο Ανερχόμενου Καλλιτέχνη του Camden Art Centre με το Frieze, ο διευθυντής του Camden Art Centre, Martin Clark, δήλωσε: «Είναι μια καλλιτέχνιδα που τώρα πρωτογνωρίσαμε αλλά το έργο της είχε για μας άμεση απήχηση μέσα από μια συναρπαστική παραδοξότητα, κομψότητα και ουσία».
Η Ξενοφώντος είναι η τέταρτη αποδέκτης του διάσημου διεθνούς βραβείου τέχνης που αναδεικνύει κάθε χρόνο τον νέο καλλιτέχνη που ξεχωρίζει στο πρόγραμμα του Frieze Focus. Απόρροια αυτής της βράβευσης είναι και μια ατομική έκθεση οργανωμένη από την επιμελητική ομάδα του Camden Art Centre και ένα πρόγραμμα δημοσίων ομιλιών και εκδηλώσεων που παρουσιάζεται αυτό τον καιρό στο Λονδίνο – η πρώτη ατομική μουσειακή έκθεση της στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Γεννημένη το 1988 στη Λεμεσό της Κύπρου, η καλλιτέχνιδα, που εκπροσωπείται από την Hot Wheels Athens, ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Αποφοίτησε από το Bard College της Νέας Υόρκης με MFA στη γλυπτική το 2018, συμμετείχε σε προγράμματα φιλοξενίας καλλιτεχνών του Rijksakademie van Beeldene Kunsten στο Άμστερνταμ το 2019 και του Ιδρύματος Fiminco στο Παρίσι το 2021 και ήταν ιδρυτικό μέλος της καλλιτεχνικής ομάδας Νεωτερισμοί Τουμάζου.
Η πρακτική της περιλαμβάνει την αναμόρφωση αντικειμένων και υλικών που στη συνέχεια συνδυάζει με νέες κατασκευές — κινητικά γλυπτά, φωτιστικές εγκαταστάσεις, ψηφιακές εικόνες και nτις αναλογικές τους αναπαραστάσεις. Αυτά τα στοιχεία δεν συνδέονται απαραίτητα σε πρώτο επίπεδο, αλλά εμπλέκονται από τους ιδιότυπους δεσμούς τους στην ιστορία και την πολιτική.
Η Ξενοφώντος ανταποκρίθηκε εύστοχα στην αρχιτεκτονική, το φως και τον χώρο του Camden Art Centre με μια σειρά από λιτά, αινιγματικά έργα και αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις που ενεργοποιούν ένα συγκεκριμένο είδος μνήμης – ταυτόχρονα προσωπική και συλλογική.
Μια μισάνοιχτη εξώπορτα, με ένα μπρελόκ και ένα σπασμένο κλειδί στην κλειδαριά, έχει αντικαταστήσει την είσοδο του εκθεσιακού χώρου. Πρόκειται για την ασημένια-και-χρυσή ανοδιωμένη πόρτα ασφαλείας του πατρικού της που η καλλιτέχνιδα μετέφερε στη γκαλερί από την Κύπρο. Τέτοιες πόρτες είναι συνηθισμένες σε γειτονιές της κατώτερης κοινωνικής τάξης από τη δεκαετία του 1970 και μετά και συνδέονται με την παρακμή, ενώ κάποτε συμβόλιζαν τις φιλοδοξίες της μεσαίας τάξης για πλούτο, ταξική κινητικότητα, επιτυχία και δυνατότητες.
Η Ξενοφώντος πλάθει αποσπάσματα μιας προσωπικής και παγκόσμιας μυθολογίας και εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η ιδεολογία και η πολιτιστική γνώση εμφανίζονται στις προσωπικές ιστορίες. Ανασκάπτει πολιτιστικές μνήμες και κοινωνικο-πολιτικούς προβληματισμούς μέσα από αντικείμενα μαζικής παραγωγής που διασώζει και επενδύει με προσωπική σημασία.
Στο κέντρο της αίθουσας, ένα κινητικό γλυπτό που φτάνει από το δάπεδο μέχρι την οροφή: δύο χάλκινες, επάργυρες στήλες από ξύλινα μπαστούνια, κρεμασμένες η μία δίπλα στην άλλη, περιστρέφονται προς τις αντίθετες κατευθύνσεις και πλησιάζουν η μία την άλλη, χωρίς όμως ποτέ να αγγίζουν, σε μια ιδιότυπη χορογραφία εγγύτητας και απόστασης. Μία αρχιτεκτονική παρέμβαση στο χώρο με ουράνιες, προγονικές αναφορές – ο παππούς της έφτιαχνε μπαστούνια – καθώς τα καλώδια κρέμονται σαν κουρτίνες στο πάτωμα και μετά ρέουν προς τα πάνω και εξαφανίζονται στην οροφή. Η ποιητική χροιά του τίτλου συμπληρώνει την ονειρικότητα και την ομορφιά του παράδοξου του έργου: «Βασιλιά, ω βασιλιά, με τα 12 σπαθιά σου! Τι δουλειά έχεις για εμάςσήμερα; Tεμπελιά, ο Βασιλιάς απαιτεί, και όλα τα παιδιά απαντούν: Ας πιάσουμε δουλειά!».
Κοντά στο μεγάλο παράθυρο και με την πλάτη τους γυρισμένη προς τους θεατές, δυο πλαστικές καρέκλες μονομπλόκ – σχεδιασμένες στο στυλ «The Queen» – δεσπόζουν στοιβαγμένες η μία πάνω στην άλλη, ενώ παραπέρα μια τρίτη καρέκλα χρησιμοποιείται από τους εθελοντές επιτηρητές. Αντί για λευκές, έχουν καφέ λεκέδες, φαίνεται ότι απέτυχαν κατά τη διαδικασία παραγωγής τους. Από τις πιο κοινές πλαστικές καρέκλες στον κόσμο, είναι πανταχού παρούσες και συμβάλλουν στον ιστό της αστικής ζωής αν και συχνά παραβλέπονται. Εδώ όμως δεν προορίζονται για χρήση από το ευρύ κοινό, μετατρέπονται σε ελιτιστικά αντικείμενα. Η Ξενοφώντος τιμά και επιβεβαιώνει χρηστικά, καθημερινά αντικείμενα πέρα από ηγεμονικές νοοτροπίες και στάσεις κυριαρχίας.
Χαμηλά στον τοίχο στη διπλανή αίθουσα, ένας κινητήρας κλιματιστικού, που η καλλιτέχνιδα διέσωσε από ένα νοσοκομείο, ενεργοποιείται για ένα λεπτό κάθε επτά λεπτά και έτσι γίνεται καιαντιληπτός. Πρόκειται για ένα κοινόχρηστο αντικείμενο που μεταμορφώνεται σε κινητικό γλυπτό -χωρίζεται από τον αρχικό του σκοπό και χάνει τη λειτουργικότητά του, περιστρέφοντας έναν ξύλινο κώνο που είναι στερεωμένος σε ένα σφόνδυλο.
Στο παλιό αναγνωστήριο, όταν το Camden Art Centre ήταν βιβλιοθήκη, συναντούμε μια νέα εγκατάσταση με τίτλο “Evacuation Plan”, μια σειρά έργων βασισμένη σε χάρτες και σχέδια εκκένωσης που χρησιμοποιούνται για την εκκένωση δημόσιων κτιρίων, όπως σχολεία, δημόσια γραφεία και πολυκατοικίες. Οι πίνακες ελέγχου Arduino Nano παρουσιάζουν φωτογραφίες από το 2005 από μέρη του σώματος της καλλιτέχνιδας- το μάτι της, το μάγουλο της, το αυτί της, την πλάτη της, τη μασχάλη της, το πρόσωπο της – που φωτίζονται από φωτάκια LED που αναβοσβήνουν καθώς ενεργοποιούνται από τους ήχους και τις κινήσεις των θεατών, υποδεικνύοντας πιθανές διαδρομές διαφυγής. Μόνο που δεν υπάρχει καν έξοδος κινδύνου.
Η Ξενοφώντος συνενώνει τις διαφορετικές γλώσσες του προσωπικού και του κοινού και φέρνει μία μετατόπιση στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την καθημερινότητα μέσα από μια οικεία ματιά και μία μοναδική ποιητική δήλωση.
Public Domain: Μαρίνα Ξενοφώντος Camden Art Centre, Λονδίνο Διάρκεια έως τις 30 Δεκεμβρίου 2023
*Η Τίνα Σωτηριάδη είναι επιμελήτρια εκθέσεων και κριτικός τέχνης που ζει και εργάζεται στο Λονδίνο.
