ΦΡΑΝΣΟΥΑ ΑΝΡΙ ΝΤΕΖΕΡΑΜΠΛ
Aφέντρα και κυρά μου
μτφρ.: Αχιλλέας Κυριακίδης
εκδ. Opera, 2023, σελ. 192
Αν όλα έχουν ειπωθεί, τραγουδηθεί, απεικονιστεί, γραφτεί, τι μας απομένει πέρα από το να τα τραγουδήσουμε, αφηγηθούμε, αναπαραστήσουμε άλλη μια φορά, πολλές ακόμη, άπειρες φορές, τόσες που να αντιμάχονται το πεπερασμένο της ύπαρξής μας και να εξακολουθήσουν να αναπαράγονται στον αιώνα τον άπαντα. Πρωτοτυπίας αγώνας άγονος η τέχνη. Ή μήπως όχι;
Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για τον έρωτα, φαντάζει δυσθεώρητος άθλος να παραδώσουμε αμαχητί την παντοδύναμη απήχησή του μπροστά στην ανάγκη να διαφοροποιηθούμε, να υπερβούμε τα μοτίβα και τις θεματικές, που έχουν επικρατήσει στην τέχνη και δη στη λογοτεχνία. Aρα, τι μένει παρά να γράψουμε άλλη μια φορά για αυτόν, αποδεχόμενοι τον θρίαμβο της διηνεκούς παντοδυναμίας μιας ιστορίας αγάπης.
Ο Φρανσουά-Ανρί Ντεζεράμπλ στο βιβλίο του «Αφέντρα και κυρά μου» (Εκδόσεις Opera, μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης) φυσικά και γνωρίζει ότι το θέμα του δεν διαπνέεται από κάποια συγγραφική πρωτοτυπία: δύο νέοι στο Παρίσι, ο Βασκό και η Τίνα, γνωρίζονται, κι ενώ εκ πρώτης δεν είναι ο ένας ο τύπος του άλλου, έλκονται και στη συνέχεια ερωτεύονται με θέληση και επιμονή στα όρια της μανίας. Οπως όλοι οι μεγάλοι έρωτες, έτσι και ο δικός τους γιγαντώνεται από μια ανυπέρβλητη δυσκολία, η Τίνα πρόκειται σύντομα μετά τη γνωριμία τους να παντρευτεί τον πατέρα των παιδιών της. Ως εδώ, έχουμε να κάνουμε με μια ακόμη ερωτική ιστορία, που όπως, άλλωστε, έχει γράψει και ο Τζούλιαν Μπαρνς, όλοι έχουμε ζήσει τη δική μας, μοναδική ιστορία, μόνο που κάποιοι δεν πρόκειται να την αφηγηθούμε ποτέ («Η μοναδική ιστορία», εκδόσεις Μεταίχμιο).
Ο Ντεζεράμπλ δεν τα βάζει με την κοινοτοπία, που εμπεριέχει η εξιστόρηση ενός ατυχούς έρωτα, αντίθετα, την υιοθετεί και ενσωματώνει στοιχεία, που διαχρονικά χαρακτηρίζουν παρόμοια έργα: όπως το πρόβλημα του καιρού, όπως παρατίθεται στα ελληνικά η λέξη, ένας Ιταλός, φίλος του Βασκό, τη μνημονεύει, κοινώς θίγει το διαχρονικό ζήτημα του timing – της διαδεδομένης απόδοσης της λεγόμενης «κατάλληλης στιγμής», που οδηγεί σε συντονισμό και την πολυπόθητη αρμονία, η οποία, φευ, ποτέ δεν απαντά στους έρωτες, παρά μόνο σε προαποφασισμένες συμβιώσεις και υπαναχωρήσεις.
Η διαφορά στην «Αφέντρα και κυρά μου» έγκειται ακριβώς στη μη διαφορά της από πολλές άλλες ερωτικές ιστορίες, που έχουν αποτυπωθεί λογοτεχνικά. Βρίθει μεταπτώσεων στη διάθεση των ηρώων, δεν φείδεται ακροτήτων, ο προδομένος σύντροφος καταδιώκει με οργή τον παράνομο εραστή και ταπεινώνει την άπιστη γυναίκα του.
Θα μπορούσαμε εύλογα να αναρωτηθούμε, γιατί να γραφτεί και, κυρίως, να διαβαστεί άλλη μία ερωτική ιστορία, εκείνη της Τίνα και του Βασκό, κι εδώ, ακριβώς σε αυτό το σημείο που ο δισταγμός τείνει να γίνει ερώτημα, έρχεται ο Ντεζεράμπλ, με τη νεανική του ορμή και όρεξη (γεννημένος το 1989) και αναποδογυρίζει αμφιβολίες και ενστάσεις για το πιθανό κλισέ του έρωτα στη λογοτεχνία.
O συγγραφέας δεν γράφει μόνο για έναν έρωτα, επιστρατεύει τη λογοτεχνία ως μέσο και αφορμή αυτού του έρωτα και, ως αφοσιωμένος εραστής με τη σειρά του της λογοτεχνίας, δεν την απαρνείται στιγμή, ακόμη και στα πιο δραματικά περιστατικά της ζωής των ηρώων του. Η ανάκριση και η αστυνομική έρευνα, που ξεψαχνίζουν την αξιόποινη συμπεριφορά του Βασκό, διενεργούνται με όχημα ένα τετράδιο, όπου κρατούσε σημειώσεις ο Βασκό, στο οποίο κάθε στάδιο γίνεται ορόσημο, επώδυνο ή χαρούμενο της σχέσης με την Τίνα, αποδιδόμενο με ένα χαϊκού.
O συγγραφέας δεν γράφει μόνο για έναν έρωτα, επιστρατεύει τη λογοτεχνία ως μέσο και αφορμή αυτού του έρωτα και δεν την απαρνείται στιγμή.
Οι ίδιοι, άλλωστε, οι ήρωες έχουν μια ιδιαίτερη σύνδεση με τη λογοτεχνία: η Τίνα είναι ένθερμη θαυμάστρια του Ρεμπό και του Βερλέν και ο Βασκό δουλεύει ως βιβλιοθηκάριος στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Ο ίδιος ο αφηγητής της ιστορίας τους είναι συγγραφέας. Ο Ντεζεράμπλ δεν διεκδικεί το μη αναμενόμενο, επιφυλάσσει στον εαυτό του την ιδιότητα εκείνη, που και γνωρίζει καλά και του επιτρέπει να λειτουργήσει σαν όχημα αυτού που συνέβη ή, ακριβέστερα, αυτό που συμβαίνει γιατί κάποιος το διηγείται. Ακόμη και ο ανακριτής παραδίδεται στα μυστήρια της ποίησης και αποπειράται να βάλει σε σειρά τα γεγονότα και τις αιτίες τής παρ’ ολίγον δολοφονίας, αποκωδικοποιώντας στίχους του Βασκό.
Η πρώτη απόπειρα ερωτικής προσέγγισης του γοητευμένου Βασκό γίνεται με ένα μήνυμα που στέλνει στην Τίνα, όπου τη ρωτάει αν θα ήθελε να της δείξει την πρώτη έκδοση των «Κρόνειων ποιημάτων» και της «Εποχής στην Κόλαση» των Βερλέν και Ρεμπό αντίστοιχα.
Ο ήρωας του Ντεζεράμπλ γνωρίζει ότι δουλεύει σε θησαυροφυλάκιο, όχι απλά σε μια βιβλιοθήκη, τα σπάνια βιβλία, που φυλάσσονται εκεί, τραβούν την Τίνα σαν μαγνήτης, κι αυτός δεν έχει παρά να χρησιμοποιήσει δίχως δισταγμό την πρόσβαση που διαθέτει σε αυτά – γιατί η ορμή να κατακτήσουμε το ποθητό πρόσωπο δεν συγκρατείται από κανόνες και ηθικά όρια. «Είναι ηδονή ν’ αφήνεσαι να σε θάβουν οι λέξεις», αυτό ακολούθησε η Τίνα κι έγινε ηθοποιός, σε αυτή την παραδοχή αφήνονται οι εραστές του Ντεζεράμπλ, «είναι ηδονή να αφήνεσαι να σε θάβουν οι λέξεις και να σε παρασύρει ο στρόβιλος του έρωτα», θα προσθέταμε, πιστοί στο πνεύμα του βιβλίου. Σημειωτέον, οι στρόβιλοι οδηγούν σε καταστροφή, αλλά το ολέθριο αποτέλεσμα, η επώδυνη κατάληξη ουδέποτε απασχόλησαν έναν ερωτευμένο κι έναν συγγραφέα.
Η ποίηση ανήκει σε εκείνους που την έχουν ανάγκη
Μετά το πρώτο σήμα λογοτεχνικής αποπλάνησης με εκείνη την πρόταση για τα έργα των Βερλέν και Ρεμπό, ο δρόμος προς την ερωτική εκπλήρωση περνάει από τη Βίβλο του Γουτεμβέργιου και το αντίτυπο με τις διορθώσεις στα Ανθη του Κακού και παίρνει μια ανοικτή στροφή με την παράτολμη κίνηση του Βασκό να κλέψει την καρδιά του Βολταίρου και να την προσφέρει στην αγαπημένη του.
Ακόμη και τα μνημειώδη λογοτεχνικά έργα, ακόμη και τα πιο σπάνια, δυσεύρετα αντίγραφά τους, αποκτούν την ουσιώδη, τη βαθύτερη αξία τους όταν γίνονται το μέσο της έκφρασης της επιθυμίας.
Ξέρουμε ήδη, το έχουμε ακούσει πολλάκις, η ποίηση ανήκει σε εκείνους που την έχουν ανάγκη. Αν κάποιος άντρας, όπως ο Βασκό, που τόσο εκτιμά τη λογοτεχνία, μπορεί ανενδοίαστα να προσφέρει την καρδιά του Βολταίρου στην Τίνα του, σαν να είναι το ελάχιστο που μπορεί να κάνει για εκείνη, αυτό σημαίνει ότι ήδη της έχει παραδώσει τη ζωή του δίχως δεύτερη σκέψη.
Ο έρωτας έχει νικήσει πια κατά κράτος την όποια λογοτεχνική εμμονή, αντικατοπτρισμός της ομολογίας του ίδιου του Ντεζεράμπλ: αγαπώ τη λογοτεχνία, αλλά περισσότερο αγαπώ την ιστορία, που μπορώ να αφηγηθώ μέσω της λογοτεχνίας.
Οι ήρωές του ήρθαν κοντά μέσω της κοινής τους αγάπης για τη λογοτεχνία, από κει και μετά όμως, όπως συμβαίνει και με τη συγγραφή, τα ηνία πήρε η ίδια η ζωή, όπως η ιστορία ενσκήπτει, όσο γράφεται, ανάμεσα στους όποιους πειραματισμούς της τεχνικής και της φόρμας, αιφνιδιάζοντας ακόμη και τον πιο προϊδεασμένο συγγραφέα.
Σασπένς κι ερωτισμός
Η «Αφέντρα και κυρά μου» είναι ένα απροσποίητο ως προς τις προθέσεις του βιβλίο, διαπνεόμενο από χιούμορ, σασπένς, ερωτισμό, είναι ένα βιβλίο – ανοικτή πρόταση του συγγραφέα του: τίποτα άλλο δεν έχει τόση σημασία, ούτε καν η ίδια η λογοτεχνία, εάν αυτά τα χιλιοειπωμένα θέματα, τα βιωμένα, τα φημισμένα ανά αιώνες και εποχές, δεν τα ζούμε σαν να είναι η πρώτη φορά. Και ο Ντεζεράμπλ γράφει με τη χαρά, με τον ενθουσιασμό εκείνου που ανακαλύπτει τις δυνατότητες που προσφέρει γενναιόδωρα, σαν ένα μυστηριακό απόθεμα, η γραφή, για να διηγηθεί με τη σειρά του έναν ακόμη έρωτα, απεριόριστα δυνατό, ακατάληπτα επίμονο, και γι’ αυτό γνήσια λογοτεχνικό.
Τίποτα δεν έχει τόση σημασία, ούτε καν η ίδια η λογοτεχνία, εάν αυτά τα χιλιοειπωμένα θέματα δεν τα ζούμε σαν να είναι η πρώτη φορά.
