Στον τέταρτο όροφο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, όπου βρίσκεται το ενδυματολογικό τμήμα, επικρατεί το γνωστό δημιουργικό χάος: υφάσματα απλωμένα στα τραπέζια –πολύχρωμα ρετάλια ή κομμάτια που ετοιμάζονται να γίνουν ρούχα–, κούκλες ραπτικής που επάνω τους δοκιμάζονται φορέματα και μεγάλοι συρόμενοι «καλόγεροι» που φιλοξενούν τα κοστούμια των παραγωγών. Ο χώρος των παρασκηνίων, η δουλειά πίσω από τη σκηνή είναι πάντοτε συναρπαστική, και κάθε φορά που μας δίνεται η δυνατότητα μιας ματιάς, μοιραζόμαστε λίγο από τον ενθουσιασμό της ομαδικής δουλειάς που είναι πάντοτε το θέατρο.
Για τους «Παλιάτσους» –τη μία από τις δύο όπερες του διπτύχου που θα δούμε στην ΕΛΣ στο τέλος Ιανουαρίου, σε σκηνοθεσία του Νίκου Καραθάνου– στον «καλόγερο» κρέμεται ένα σύννεφο από λευκά ρούχα και πολλά κρινολίνα με ολοστρόγγυλα τσέρκια – τρεις στεφάνες με διαδοχικά αύξουσα περιφέρεια, που αναδεικνύει τον όγκο κάθε φούστας. Οσο για την «Καβαλερία Ρουστικάνα», τα κοστούμια φαίνεται να έρχονται από την Αφρική. «Ή μήπως αυτή η πανδαισία των σχεδίων και των χρωμάτων εμπνέεται από κάποιο παγανιστικό καρναβάλι;» ρωτάω τον Λέσλι Τράβερς, κορυφαίο σκηνογράφο και ενδυματολόγο, που υπογράφει αυτή τη νέα παραγωγή της ΕΛΣ και ο οποίος μάς δέχτηκε στον χώρο του.
«Η αλήθεια είναι ότι στην “Καβαλερία” υπάρχει ένα σχεδόν ευφορικό χρώμα», απαντά. «Η συγκεκριμένη όπερα διαδραματίζεται την Κυριακή του Πάσχα σε ένα χωριό της Σικελίας. Ο τόπος δεν έχει σημασία, αλλά η μέρα εμπεριέχει την έννοια της ανάστασης, τη δύναμη της νέας ζωής που ξυπνάει. Οι πρωταγωνιστές ανήκουν σε μια κοινότητα ανθρώπων πολύ δεμένων μεταξύ τους. Τους συνδέουν η κοινή καταγωγή, η παράδοση, οι τελετουργίες, ενώ η ένταση των σχέσεών τους αντικατοπτρίζεται τόσο στα κοστούμια όσο και στα σκηνικά».
Ο Τράβερς, Βρετανός καλλιτέχνης πολυβραβευμένος και με έργο –παραγωγές όπερας, χορού, μουσικής και θεάτρου– που παρουσιάζεται στις πιο διάσημες σκηνές του κόσμου, έρχεται για δεύτερη φορά στην ΕΛΣ. Πρόσφατα δημιούργησε για τον «Πύργο του Κυανοπώγωνα» μια εντυπωσιακή σκηνική εγκατάσταση, που πρωταγωνιστούσε στην όπερα.
«Το πιο σημαντικό στοιχείο σε αυτή τη δουλειά είναι η ανάδειξη των χαρακτήρων», λέει για τη δημιουργία 230 κοστουμιών από 2.000 υφάσματα.
Τις περισσότερες φορές, σχεδιάζει μαζί τα σκηνικά και τα κοστούμια. «Το πιο σημαντικό στοιχείο σε αυτή τη δουλειά είναι η ανάδειξη των χαρακτήρων», εξηγεί. Ετσι, για τη Λόλα, που είναι η αγαπημένη του Τουρίντου στην «Καβαλερία», έχει φτιάξει ένα χρυσοκίτρινο φόρεμα «φωτεινό σαν τη λιακάδα, μια προβολή της αγάπης χωρίς σύνορα που φέρει την εικόνα της χαράς», σημειώνει.
Για την πρώτη όπερα του διπτύχου, τη μονόπρακτη « Καβαλερία» –κορυφαίο δείγμα του οπερατικού «βερισμού» (από τη λέξη vero που σημαίνει αληθινό)– στα κοστούμια χρησιμοποιούνται βιομηχανικά υφάσματα που έρχονται στην Ελλάδα από όλα τα μέρη του κόσμου. Εκείνα που έχουν έντονες αφρικανικές και ινδονησιακές επιρροές συνδυάζονται με άλλα που διαθέτουν αναφορές στη σύγχρονη ζωή, συνθέτοντας μια οικεία γλώσσα της αστικής ζωής με τη μορφή των γκράφιτι. «Ετσι η “Καβαλερία” γίνεται μια μεθυστική ζωογόνα εμπειρία», σχολιάζει ο Τράβερς.
Οπότε, πού μπορείς να πας μετά από αυτό, αναρωτιέμαι, καθώς η συζήτηση μεταφέρεται στην όπερα «Παλιάτσοι», η οποία συμπεριλαμβάνεται στο δίπτυχο. Ισως συνεχίζεις στο πνεύμα της τελετουργίας –σκέφτομαι– διακρίνοντας στα λευκά κρινολίνα μια ανάμνηση των εθίμων της κουβανέζικης Σαντερία.
«Πηγαίνεις σε κάτι απολύτως απλό: στο λευκό», λέει ο ενδυματολόγος. «Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια παράσταση μέσα στην παράσταση. Στα περισσότερα ανεβάσματα της συγκεκριμένης όπερας, οι κάτοικοι του μικρού χωριού της Καλαβρίας φορούν καθημερινά, φτωχικά ρούχα και οι ηθοποιοί του πλανόδιου θιάσου φανταχτερά κοστούμια. Εμείς αντιστρέφουμε αυτή τη σύμβαση. Ολοι οι χαρακτήρες είναι ντυμένοι με ρούχα που αντανακλούν την εσωτερική τους κατάσταση, ενώ το σύνολο –σκηνικά και κοστούμια– συνθέτει μια ατμόσφαιρα κινδύνου που καραδοκεί. Οσο για τα κρινολίνα, δίνουν μια γλυπτική διάσταση στη σιλουέτα του πλήθους και καθώς έχουμε ένα μεγάλο καστ με περισσότερους από 100 ανθρώπους, το σύνολο γίνεται επικό».
Τα ενδυματολογικά αντικείμενα (σακάκια, παντελόνια, γιλέκα κ.λπ.) της συγκεκριμένης παραγωγής φτάνουν τα 230 κομμάτια και χρησιμοποιήθηκαν περίπου 2.000 υφάσματα. Η συνεργασία του Τράβερς με τον Νίκο Καραθάνο ξεκίνησε τον Μάρτιο· σχοινοτενείς συζητήσεις που ο ίδιος περιγραφεί ως αφορμές έμπνευσης και ενεργοποίησης της σκέψης μάλλον παρά ως ανταλλαγή πρακτικών οδηγιών. «Ο Νίκος μου έθεσε προκλήσεις παρά μου υπαγόρευσε με τον συνηθισμένο τρόπο το όραμά του», τονίζει ο ίδιος. «Μου έδειξε ποια ήταν η “μηχανή” που έδινε την ώθηση σε κάθε έργο και με έκανε μέρος του σχεδίου του. Μιλούσε πολύ αναλυτικά για το νόημα και το περιεχόμενο του παραδείσου, για τον ουρανό και τη γη, κι εκείνον τον ενδιάμεσο χώρο όπου κινούμαστε εμείς. Και θυμάμαι ότι μου είπε το ωραιότερο πράγμα: “Αυτό είναι ένα αιθέριο μέρος, στο οποίο τα ανθρώπινα όντα και οι άγγελοι μπορούν να περπατούν δίπλα δίπλα”. Αυτή η φράση άνοιξε παράθυρα στο μυαλό μου και δημιούργησε αυτομάτως έναν πλούτο από εικόνες».
