«Είναι μεγάλη τόλμη των μουσείων να εκθέτουν τα πλαστά έργα που διαθέτουν, όπως και τα αντίγραφα που εμπεριέχονται στις συλλογές τους», μας λέει η Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, ομότιμη καθηγήτρια ΑΠΘ και διευθύντρια του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών ΑΠΘ. Την αναζητήσαμε στο γραφείο της στη Θεσσαλονίκη για να μιλήσουμε σχετικά με την έκθεση που προγραμματίζεται για τον Φεβρουάριο στο ίδρυμα.
Ο τίτλος της είναι «Fake (f)or Real (Ψεύτικο για αληθινό;)» και η διοργάνωση γίνεται σε συνεργασία με το Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας που εδρεύει στις Βρυξέλλες. Η έκθεση παρουσιάζει ιστορίες παραποιήσεων και πλαστογραφήσεων από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Περιγράφει τις ιστορικές συνθήκες που εξηγούν την εμφάνισή τους, τα κίνητρα πίσω από αυτές και τον αντίκτυπο που είχαν. Δείχνει, επίσης, πώς τελικά αποκαλύφθηκαν. Για τη συγκεκριμένη έκθεση αναζητήθηκαν και μελετήθηκαν έργα που να ανταποκρίνονται στο θέμα κατ’ αρχάς από τις συλλογές του Τελλογλείου Ιδρύματος, αλλά και δάνεια από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Εκμαγείων του ΑΠΘ, το Πολεμικό Μουσείο και από συλλέκτες και ιδιωτικές συλλογές.
Η θεματολογία είναι πρωτότυπη και στο παρελθόν θα λέγαμε τολμηρή, αν μέσα στο 2023 δεν είχαν προηγηθεί δύο σχετικές εκθέσεις στο εξωτερικό. Αξιόλογες πλαστογραφίες από τη συλλογή της λονδρέζικης πινακοθήκης The Courtauld αφηγήθηκαν στους επισκέπτες τις ιστορίες πίσω από την κατασκευή τους, αφού, μεταξύ άλλων, κάποια έργα που υπήρξαν το καμάρι των συλλεκτών οι οποίοι τα δώρισαν στην πινακοθήκη, αποκαλύφθηκε μέσα από προσεκτική εξέταση ότι ήταν πλαστά. Στο δε μουσείο τέχνης Τaft του Οχάιο, μια ανάλογη έκθεση έφερε στο φως συναρπαστικές υποθέσεις επιλεγμένων έργων ζωγραφικής και διακοσμητικής τέχνης που συνήθως φυλάσσονται σε αποθήκες, ανάμεσά τους πορτρέτα που αρχικά θεωρήθηκε ότι ήταν του Ρέμπραντ, του Γκόγια και του Βρετανού τοπιογράφου Κόνσταμπλ.
«Είναι εμφανής η προτίμηση σε καλλιτέχνες που μπορεί να πωληθούν σε οίκους δημοπρασίας στο εξωτερικό, με κύριο κοινό τους Ελληνες εφοπλιστές στο Λονδίνο».
«Η πλαστογραφία εμφανίζεται στη χώρα μας πιο συστηματικά μετά το 1950 και είναι εμφανής η προτίμηση σε καλλιτέχνες που μπορεί να πωληθούν σε οίκους δημοπρασίας στο εξωτερικό, με κύριο κοινό τους Ελληνες εφοπλιστές στο Λονδίνο», σχολιάζει η κ. Γουλάκη-Βουτυρά. «Τελευταία οι παραχαράκτες ζητούν αντίγραφα από ικανούς αντιγραφείς στην Αλβανία ή στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, τα οποία διαχειρίζονται με πλαστές υπογραφές ή πιστοποιητικά στην εσωτερική αγορά τέχνης. Πρέπει να τονίσουμε ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε την έξαρση της πλαστογραφίας “επιφανών” πλαστογράφων που σχετίζονται με σπουδαία ονόματα καλλιτεχνών διαχρονικά και συνδέονται με τη μαύρη αγορά της τέχνης και τα μεγάλα οικονομικά σκάνδαλα».
Ωστόσο, η εξάρθρωση σπείρας πλαστογράφων διεθνούς εμβέλειας στην Κρήτη από την Ελληνική Αστυνομία τον Νοέμβριο ήταν το κατάλληλο επεισόδιο για να κλείσει την έκθεση στο Τελλόγλειο, καθώς πρόκειται για μια υπόθεση με όλα τα χαρακτηριστικά μιας οργανωμένης απάτης: τον πλαστογράφο των έργων, τους συνεργούς στα πλαστά έγγραφα, την τεχνογνωσία για την παλαίωση των υλικών κ.λπ.
ταλαντούχου πλαστογράφου του Βερμέερ.
Τα έργα που επιλέχθηκαν από το ίδρυμα για να πλαισιώσουν την έκθεση «Fake (f)or Real» είναι κυρίως ξένων καλλιτεχνών και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, ενώ δεν λείπουν πλαστά έργα των Μπουζιάνη, Παρθένη, Παπαλουκά και Ακριθάκη. Ωστόσο, εκείνα που έχουν μεγαλύτερο μέγεθος αφορούν έργα ευρωπαϊκής ζωγραφικής 17ου-20ού αι., τα οποία ήταν δημοφιλή αποκτήματα μουσείων και διεθνών συλλογών είτε για τα εικονιζόμενα ιστορικά πρόσωπα είτε για τον αρχικό σπουδαίο δημιουργό τους.
«Καθώς σήμερα είναι αδύνατο να απαντηθούν με ασφάλεια τα ερωτήματα της προέλευσής τους ελλείψει γραπτών στοιχείων (πιστοποιητικά έγγραφα κτλ.), προσπαθήσαμε “να ακούσουμε και να δούμε” τι λένε τα ίδια τα έργα, με τη βοήθεια της τεκμηρίωσης, της συντήρησης και τεχνικής έρευνας για τον καμβά, τις χρωστικές, τα βερνίκια, ετικέτες, στοιχεία πίσω όψης, τελάρων, κορνίζας κτλ.», εξηγεί η διευθύντρια του Τελλογλείου. «Τα αποτελέσματα είναι πραγματικά “διδακτικά” για την ανακάλυψη της ιστορίας τους».
