Ενας καλλιτέχνης με το διαμέτρημα και τη σταδιοδρομία του Γιώργου Κουρουπού έχει σίγουρα να πει πάρα πολλά. Στην τέχνη ο ίδιος επέλεξε να εκφράζεται μέσα από τις μελωδίες του, αφήνοντας (σοφά) τον λόγο στους κορυφαίους: στους ποιητές και στους μεγάλους δραματουργούς της αρχαιότητας, που τους μελέτησε πολύ και στη διάρκεια της σταδιοδρομίας του στο Παρίσι (1968-1977).
Ενας από εκείνους που τον έπεισαν να επιστρέψει ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις, φίλος και συνεργάτης του από νεαρή ηλικία, με τους δυο τους να συναντιούνται ξανά στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ και στην Ορχήστρα των Χρωμάτων. Οπως ο Χατζιδάκις –και ο Θεοδωράκης και ο Ξαρχάκος– έτσι και ο Κουρουπός αντιλήφθηκε νωρίς την αξία της μελοποιημένης ποίησης, κάνοντας τραγούδια περισσότερα από εκατό ποιήματα, από τον Αρχίλοχο και τη Σαπφώ μέχρι τον Ελύτη και τον Λόρκα, μέρος των οποίων θα παρουσιαστούν σε συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής.
«Ενας συνθέτης επιλέγει να μελοποιήσει ένα ποίημα, γιατί “το έχει ερωτευθεί” και θέλει να το οικειοποιηθεί. Ελεγα μάλιστα ότι γι’ αυτόν τον λόγο είναι συγχωρητέος ακόμη και όταν το “κακοποιεί”. Κάθε λέξη έχει το ηχητικό αλλά και νοηματικό της αποτύπωμα. Κάθε φράση έχει το νόημά της. Για μένα αυτό είναι η βάση κάθε μελοποίησης. Γενικά πρέπει να διεισδύσεις στο μυαλό του ποιητή και να νιώσεις τη δική του συγκίνηση –δύσκολο βέβαια– αλλά και να αντιληφθείς κάτι από την ιδιαίτερη σημασία της επιλογής των λέξεων, όχι μόνον ως νόημα, αλλά και ως ηχητικό αντίκρισμα. Ο ρυθμός των λέξεων και των φράσεων επίσης προκαλεί μια αντίστοιχη ακουστική αίσθηση. Στην ποίηση του Ελύτη, για παράδειγμα, είναι τόσο εγγενής η μουσικότητα, το τολμηρό, αλλά πάντοτε εύηχο συνταίριασμα των λέξεων, η μελωδικότητα των στίχων, ο ρυθμός –ιδιαίτερα στα μη έμμετρα ποιήματα– και η αρμονία, που συνθέτει τα επιμέρους στοιχεία. Ολα αυτά βέβαια είναι βασικά χαρακτηριστικά της μουσικής τέχνης, “μεταγλωττισμένα”, όπως θα έλεγε ο ίδιος ο ποιητής, στην τέχνη της ποίησης», αναφέρει σχετικά με την έμπνευση αλλά και τη διαδικασία της μελοποίησης ο Γιώργος Κουρουπός.
Ως γνωστόν, τα ποιήματα που έγιναν τραγούδια από σπουδαίους συνθέτες βοήθησαν τις περασμένες δεκαετίες, ώστε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης να επικοινωνήσει με το έργο των ποιητών και να ανακαλύψει την τεράστια αξία του.
Υπάρχει όμως κάτι που χάνεται στη «μετάφραση»; «Η μελοποίηση, γενικά, ευνοεί τη διεύρυνση της επικοινωνίας με το κοινό, αρκεί βέβαια και η μελοποίηση να ευνοεί την κατανόηση και τη συναισθηματική προσέγγιση του ποιήματος, πράγμα που δεν συμβαίνει πάντοτε. Γενικά νομίζω ότι διανύουμε μια περίοδο πολύ δύσκολη για τη διανοητική, την απαιτητική και υψηλή τέχνη. Για να το πω διαφορετικά, υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στη μαζική και την αληθινή τέχνη. Αν κάποτε “χανόμαστε στη μετάφραση” είναι γιατί δεν έχουμε αποφασίσει με ποια τέχνη θέλουμε να είμαστε».
Πιστεύω ότι στην εποχή μας η μαζικότητα του κοι-νού, η τηλεόραση και τα εν γένει λαϊκά θεάματα καταβροχθίζουν την ποιοτική τέχνη, που εντέλει περιορίζεται σ’ ένα πολύ συρρικνωμένο κοινό.
Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια σημειώνεται σημαντική κάμψη στη δημοφιλία του μελοποιημένου (ποιητικού) στίχου, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε παλιότερα. «Πιστεύω ότι στην εποχή μας η μαζικότητα του κοινού, η τηλεόραση και τα εν γένει λαϊκά θεάματα καταβροχθίζουν την ποιοτική τέχνη, που εντέλει περιορίζεται σ’ ένα πολύ συρρικνωμένο κοινό. Η τέχνη σήμερα, γενικά, θέλει να απευθύνεται στις μάζες – αυτό άλλωστε επιτάσσει η λογική του κέρδους. Τόσο το χειρότερο, αν και οι ίδιοι οι δημιουργοί, για αντίστοιχους λόγους, προτιμούν την εύκολη –άρα επικερδή– τέχνη».
Η «Οδύσσεια»
Στα τέλη του Φεβρουαρίου ο Γιώργος Κουρουπός θα ταξιδέψει στο Αμβούργο για να παρευρεθεί σε μια από τις παραστάσεις της «Οδύσσειας», του Αμερικανού χορογράφου Τζον Νοϊμάγιερ, ο οποίος επέλεξε με αυτή να κλείσει την καριέρα του. Το 1995 οι δυο τους συνεργάστηκαν στη δημιουργία του έργου, με τον Κουρουπό να αναλαμβάνει τη μουσική σύνθεση, σε μια συμπαραγωγή του Μεγάρου Μουσικής και των Μπαλέτων του Αμβούργου. «Τη συγκεκριμένη θα την έβαζα στις δύο κορυφαίες στιγμές της καριέρας μου μαζί με τη μουσική για το “Μονόγραμμα” του Ελύτη. Ο Νοϊμάγιερ ήταν εξαιρετικός γνώστης της “Οδύσσειας” και είχε ακριβώς στο μυαλό του τις σκηνές που ήθελε να απεικονίσει. Συναντηθήκαμε τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γερμανία και τελικά το αποτέλεσμα νομίζω ότι ήταν υψηλού επιπέδου», θυμάται ο Κουρουπός.
«Τα τραγούδια του Γ. Κουρουπού Ι», Δευτέρα 5 Φεβρουαρίου, 8.30 μ.μ., Μέγαρο Μουσικής, με τον βαρύτονο Τάση Χριστογιαννόπουλο και τον Θανάση Αποστολόπουλο στο πιάνο. Ο δεύτερος κύκλος θα παρουσιαστεί στις 12 Μαρτίου.
