Στις 20 Νοεμβρίου 1970, κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού ομορφιάς «Μις Κόσμος» στο Royal Albert Hall του Λονδίνου, ο Αμερικανός κωμικός Μπομπ Χόουπ αστειεύθηκε ότι «πρόκειται για μια αρκετά μεγάλη αγορά βοοειδών», αναμεταδίδοντας ζωντανά στο BBC1. Επειτα από λίγο, γυναίκες άρχισαν να τον βομβαρδίζουν με βόμβες από αλεύρι. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 ξέσπασε ένα νέο κύμα φεμινισμού. Οι γυναίκες χρησιμοποίησαν τις εμπειρίες τους για να δημιουργήσουν τέχνη, από τη ζωγραφική και τη φωτογραφία μέχρι το φιλμ και την περφόρμανς, για να πολεμήσουν ενάντια στην αδικία. Αυτό περιελάμβανε θέση υπέρ των δικαιωμάτων στην αντισύλληψη και στην άμβλωση, της ίσης αμοιβής και της φυλετικής ισότητας.
H έκθεση-ορόσημο για τη φεμινιστική τέχνη, που φιλοξενείται αυτόν τον καιρό στην Tate Britain, είναι η πρώτη του είδους της. Συγκεντρώνοντας έργα περισσότερων από 100 γυναικών καλλιτέχνιδων –που έμειναν συχνά έξω από τις καλλιτεχνικές αφηγήσεις της εποχής– και συλλογικοτήτων που εργάστηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο, εξερευνά πώς τα δίκτυα γυναικών χρησιμοποίησαν ριζοσπαστικές ιδέες και επαναστατικές μεθόδους για την ανεκτίμητη συνεισφορά τους στη βρετανική κουλτούρα. Η έκθεση ξεκινάει το 1970 με μια αφίσα διαμαρτυρίας κατά της Μις Κόσμος –Δεν είμαστε όμορφες. Δεν είμαστε άσχημες. Είμαστε θυμωμένες– και τις φωτογραφίες της Σαντάν Φρέιζερ από το πρώτο συνέδριο για την απελευθέρωση των γυναικών στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το γυναικείο απελευθερωτικό κίνημα αποτελούνταν από ομάδες γυναικείας απελευθέρωσης, υπεράσπιση, διαμαρτυρίες, ευαισθητοποίηση, φεμινιστική θεωρία και ποικίλες ατομικές και ομαδικές δράσεις για λογαριασμό της γυναίκας και της ελευθερίας.
Αμφισβητώντας το κοινωνικοπολιτιστικό κατεστημένο, μια σειρά από φωτογραφίες αποτελούν φόρο τιμής στη γυναικεία οικιακή εργασία και παρουσιάζουν την πολυπλοκότητα του γυναικείου σύμπαντος, στο οποίο βρίσκεται παγιδευμένη η εξιδανικευμένη εικόνα της γυναίκας-νοικοκυράς. Η Ελεν Τσάντγουικ Helen «φοράει» γλυπτά από PVC: κουζίνα, νεροχύτη, ψυγείο, πλυντήριο ρούχων και ντουλάπια, ενώ η Πένι Σλίνγκερ «φοράει» μια χειροποίητη γαμήλια τούρτα ως παρωδία της γαμήλιας τελετουργίας και αναψυχής από τη σκοπιά μιας γυναίκας. Παραδίπλα, ο πίνακας της Μόνικα Σιόι, που απεικονίζει διάφορες γυναίκες και τα καθημερινά τους καθήκοντα, αποτίει φόρο τιμής στη διεθνή εκστρατεία «Μισθοί για την οικιακή εργασία» που απαιτεί την αναγνώριση της απλήρωτης οικιακής εργασίας, με το επιχείρημα ότι ο καπιταλισμός στηρίχτηκε στην ελεύθερη οικιακή εργασία των γυναικών.
Ενάντια στα δεσμά της προσδοκίας της οικιακής εργασίας, με ανατρεπτικό χιούμορ και καυστική σάτιρα, η Μπόμπι Μπέικερ μετέτρεψε το 1976 το προκατασκευασμένο σπίτι της σε μια γλυπτική εγκατάσταση που στέγαζε μια φαγώσιμη οικογένεια πέντε ατόμων: μητέρα, πατέρας, έφηβη κόρη, γιος και μωρό. Τα μέλη της οικογένειας κατέλαβαν διάφορα δωμάτια στο σπίτι της Μπέικερ, των οποίων οι τοίχοι και το πάτωμα ήταν καλυμμένα με αποκόμματα εφημερίδων και διακοσμημένα με γλάσο. Στο σαλόνι, ο πατέρας, φτιαγμένος από κέικ φρούτων, χαλάρωνε σε μια πολυθρόνα, ενώ ο έφηβος γιος, φτιαγμένος από μπισκότα garibaldi, ήταν ξαπλωμένος στο μπάνιο. Στην κουζίνα η μητέρα, μια πλαστική κούκλα βιτρίνας με μια τσαγιέρα για κεφάλι, με νεραϊδόπιτες, σάντουιτς και φρούτα διαθέσιμα στο στομάχι της, ενώ η καλλιτέχνιδα έπαιζε τον ρόλο της ευγενικής οικοδέσποινας προσφέροντας τσάι στους επισκέπτες, καθώς έτρωγαν την «οικογένεια». Mια πλήρης αναπαράσταση του έργου βρίσκεται στον κήπο του μουσείου.
Η μητρότητα
Μια ενότητα για τη μητρότητα περιλαμβάνει μια πειραματική ταινία της Μέρι Κέλι, που δείχνει την κοιλιά της στα τελευταία στάδια της εγκυμοσύνης με το έμβρυο να κλωτσάει κάτω από το δέρμα, καθώς και μια σειρά από φωτογραφίες που καταγράφουν την εγκυμοσύνη της Σούζαν Χίλερ – μία φωτογραφία της κοιλιάς της για κάθε μία από τις 28 ημέρες των 10 σεληνιακών μηνών, μαζί με αποσπάσματα από το ημερολόγιό της που αναφέρονται στις ψυχικές και σωματικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι στεναγμοί και τα βογγητά στο βίντεο της Ρομπίνα Ρόουζ που καταγράφει τη γέννα της Τζούλια Λόντερ στο σπίτι περιτριγυρισμένη από την οικογένειά της, αντηχούν και στην αρχή της έκθεσης, φορτίζοντας ακόμη περισσότερο το ζωγραφικό έργο της Μορίν Σκοτ που απεικονίζει μια εξαντλημένη μητέρα να κοιτάζει τον θεατή με ένα στωικό βλέμμα, ενώ ένα παιδί ουρλιάζει στην αγκαλιά της. Είναι μια εικόνα της μητρικής αμφιθυμίας, των περίπλοκων και αντιφατικών συναισθημάτων που συνδέονται με τη μητρότητα, και συχνά βασίζονται στη σύγκρουση μεταξύ των αναγκών της μητέρας και του παιδιού.
Στις δεκαετίες του 1970-1980, καλλιτέχνιδες δημιούργησαν τέχνη για να πολεμήσουν την αδικία και να αμφισβητήσουν το κοινωνικο-πολιτιστικό κατεστημένο.
Η διαμαρτυρία αποτελεί κυρίαρχο θέμα σε όλη την έκθεση. Η διαπεραστική, γεμάτη οργή κραυγή στο βίντεο «3 Minute Scream» της Ζίνα Μπερτς από το 1977 –την ίδια χρονιά που ίδρυσε το post-punk συγκρότημα The Raincoats μαζί με την Ανα ντα Σίλβα– συνοψίζει με έναν απαράμιλλο αυθορμητισμό την ακτιβιστική δράση της εποχής. Πανό, αφίσες και ημερολόγια από τις διαμαρτυρίες κατά των πυρηνικών και του γυναικείου στρατοπέδου ειρήνης στο Greenham Common καθώς και μια μεγάλη εγκατάσταση της Μάργκαρετ Χάρισον που παραπέμπει στους φράχτες του Greenham Common. Πανό διαμαρτυρίας της Θάλια Κάμπελ κατά της Μάχης του Οργκριβ, της βίαιης αντιπαράθεσης μεταξύ της αστυνομίας και χιλιάδων ανθρακωρύχων το 1984, διαμαρτυρίες κατά του κλεισίματος παιδικών σταθμών που μόλις είχαν ανοίξει, αλλά και τις προσπάθειες να τεθεί σε ισχύ ο νόμος περί ίσης αμοιβής του 1970. Φωτογραφίες από τις διαμαρτυρίες κατά του νόμου το 1988 που απαγόρευε την προώθηση της ομοφυλοφιλίας και από τις εκστρατείες κατά του ρατσισμού και του AIDS. Οι γυναίκες βοήθησαν στη διαμόρφωση μιας περιόδου κομβικής αλλαγής και η έκθεση αποτελεί ένα εξαιρετικό τεκμήριο των ακραίων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών αλλαγών.
Ενα από τα πιο συγκινητικά έργα είναι η εγκατάσταση της Μάρλεν Σμιθ που θυμάται τη στιγμή που η Ντόροθι «Τσέρι» Γκρος πήγε από την κουζίνα της στο Μπρίξτον του Λονδίνου στις 7 η ώρα το πρωί για να ανοίξει την εξώπορτα και πυροβολήθηκε από την αστυνομία. Ενα πορτρέτο-γλυπτό της Γκρος σε πραγματικό μέγεθος από γύψο, μοριοσανίδες και πανιά κουζίνας, στέκεται κάτω από το κείμενο στον τοίχο που λέει «είναι 7 η ώρα το πρωί και δεν είμαι αλεξίσφαιρη». Ο πυροβολισμός, που άφησε την Γκρος παράλυτη, οδήγησε σε μια σειρά εξεγέρσεων. Αντιμετωπίζοντας την περιθωριοποίηση στο διπλό μέτωπο της φυλής και του φύλου, η τέχνη τους είναι μια μακροχρόνια κραυγή μάχης.
Ο πίνακας της Σουτάπα Μπισάς «Νοικοκυρές με μαχαίρια μπριζόλας», απεικονίζει μια σύγχρονη εκδοχή της ινδουιστικής θεάς Κάλι να κρατάει μια αιματοβαμμένη ματσέτα και το αποκεφαλισμένο κεφάλι ενός λευκού άνδρα, ενώ γύρω από τον λαιμό της είναι μια σειρά από μικρότερα αποκεφαλισμένα κεφάλια λευκών ανδρών. Εξίσου πολιτικά φορτισμένη είναι η ζωγραφισμένη ξύλινη φιγούρα, Dog Years, της Λουμπάινα Χίμιντ, ενός λευκού άνδρα που στέκεται όρθιος, ο φαλλός του ένα μοχθηρό σκυλί. Νεαροί άνδρες, όπως λέει η ίδια στο συνοδευτικό κείμενο, χρησιμοποιούν τα ζώα τους ως όπλα.
Μέσω της επείγουσας και ισχυρής τέχνης τους, οι επισκέπτες συναντούν ένα παραγωγικό, πολιτικά αφοσιωμένο σύνολο κοινοτήτων, που άλλαξαν το πρόσωπο της βρετανικής κουλτούρας και άνοιξαν τον δρόμο για τις μελλοντικές γενιές καλλιτεχνών. Μία από τις πιο σημαντικές εκθέσεις που αφουγκράστηκε την εποχή της, προσφέροντας μια ανεξίτηλη αλλά ακόμα υποτιμημένη συνεισφορά στον εικαστικό πολιτισμό του 20ού αιώνα.
«Γυναίκες σε εξέγερση! Τέχνη και ακτιβισμός στο Ηνωμένο Βασίλειο, 1970-1990». Tate Britain, Λονδίνο. ∆ιάρκεια: έως τις 7 Απριλίου 2024.
*Η κ. Τίνα Σωτηριάδη είναι επιμελήτρια εκθέσεων και κριτικός τέχνης που ζει και εργάζεται στο Λονδίνο.
