«Αν σημειώναμε πάνω σ’ ένα χάρτη όλους τους δρόμους απ’ όπου έχω περάσει, κι αν τους συνδέαμε με μια γραμμή, ίσως αυτό να απεικόνιζε έναν Μινώταυρο», είχε πει ο Πάμπλο Πικάσο.
Ο θρυλικός Ισπανός από τη Μάλαγα, καλλιτέχνης ιδιοφυής και πολύπλευρος, αν και ταξίδεψε στην Ευρώπη, δεν επισκέφθηκε ποτέ την Ελλάδα. Ωστόσο, όπως φαίνεται από το έργο του, ήταν βαθιά μυημένος στην ιστορία και στον πολιτισμό της, στη ζωγραφική του Απολλόδωρου και του Ζεύξη, στην πλαστικότητα των αρχαϊκών γλυπτών και του Πραξιτέλη. Η ελληνική μυθολογία άσκησε επίσης βαθύτατη επίδραση στο έργο του και τα ταυροκαθάψια είναι από τα πιο δημοφιλή θέματα ενός ζωγράφου που τοποθετείται ανάμεσα στους μεγάλους καινοτόμους του μοντερνισμού.
«Ο Μινώταυρος, οι Κένταυροι και οι Φαύνοι στοιχειώνουν το έργο του Πικάσο. Πρόκειται για μορφές που, μέσα από την οπτική των μεταμορφώσεων, αποπνέουν τη χαρά της ζωής και το μεσογειακό φως», λέει στην «Κ» ο θεωρητικός και κριτικός τέχνης Τάκης Μαυρωτάς, επιμελητής της έκθεσης «Pablo Picasso. Ο ιδιοφυής αγωνιστής της τέχνης και της δημοκρατίας μέσα από σπάνιες αφίσες και κεραμικά του», που εγκαινιάζεται στις 11 Μαΐου στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών (ΕΠΚεΔ).
Εδώ θα παρουσιαστούν πενήντα πέντε σπάνιες, αυθεντικές αφίσες που φιλοτέχνησε ο Πικάσο, με τις τεχνικές της λιθογραφίας, της χαλκογραφίας, του λινόλεουμ και αρκετές από τις οποίες έχει υπογράψει. Ολες ανήκουν στον παθιασμένο συλλέκτη Βέρνερ Ρετλισμπέργκερ, ο οποίος κατέχει μια παγκοσμίου φήμης συλλογή με πρωτότυπες αφίσες του Πικάσο, μέρος της οποίας εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στους Δελφούς.
«Αυτές οι αφίσες αποκαλύπτουν ότι μια απλή του κίνηση αρκεί για να μετουσιωθεί η έμπνευση σε μορφή και συγκίνηση», σχολιάζει ο κ. Μαυρωτάς. «Χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι η αμεσότητα της συνύπαρξης εικόνας – μηνύματος, ενώ η πληθωρική προσωπικότητα του Πικάσο τον οδήγησε να παράγει συνεχώς νέα έργα, χωρίς να αντιγράφει τον εαυτό του».
Ο φούρνος του Μουζέν
Οι αφίσες εκδόθηκαν με τη βοήθεια του έμπειρου τυπογράφου Φερνάν Μουρλό και των Χιντάλγο Αρνέρα, Αλντο και Πιέρο Κρομελίνκ. Ολοι τους, για χάρη του Πικάσο, μετακόμισαν στο Μουζέν όπου ζούσε εκείνος –χωριουδάκι τότε, κοντά στις Κάννες–, μετέτρεψαν σε εργαστήριο έναν παλιό φούρνο κι εκεί εκτύπωσαν χαλκογραφίες και αυθεντικές αφίσες, όπως πολλές της συγκεκριμένης έκθεσης.
Από τη διάσημη συλλογή του Ρετλισμπέργκερ ενδεικτικά θα παρουσιαστούν στους Δελφούς οι σπάνιες αφίσες «Un demi-siegle de livres illustres» του 1956, λιθογραφία σε 700 αντίτυπα, εκ των οποίων 100 υπογεγραμμένες, και «Dans l’argile de Picasso» του 1957, λιθογραφία σε 52 αντίτυπα, εκ των οποίων οι 10 φέρουν την υπογραφή του.
Υπάρχουν άραγε αφίσες του Ισπανού ζωγράφου που αντανακλούν την καλλιτεχνική επιρροή που δέχτηκε από την αρχαία Ελλάδα, ρωτάμε τον κ. Μαυρωτά. «Για την Exposition Vallauris 1952, o Πικάσο σχεδίασε μια αφίσα με το προφίλ μιας κατσίκας σε έντονο κόκκινο χρώμα. Για την Exposition Vallauris 1960, έφτιαξε μια κουκουβάγια, το νυκτόβιο αρπακτικό με το έντονο βλέμμα, σύμβολο της σοφίας της θεάς Αθηνάς, που αντιπροσωπεύει το μυστήριο της νύχτας και τον ενέπνευσε σε αρκετά έργα του. Η απέριττη γνώριμη γραμμή της τέχνης του νομίζω ότι συμπορεύεται με την αυθεντική απλότητα της γραμμής της αρχαίας ελληνικής τέχνης», απαντά.
Πέραν των αφισών, στους Δελφούς θα εκτεθούν είκοσι αντιπροσωπευτικά κεραμικά του Πικάσο, όπως το εκπληκτικό βάζο με τον αποφασισμένο ταυρομάχο να σκοτώνει τον μανιασμένο ταύρο και τους θεατές της αρένας να παρακολουθούν τις στιγμές ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο.
Στο Βαλoρί, την πόλη της αγγειοπλαστικής, απομονωμένος από τους πολυπληθείς θαυμαστές του, ο Πικάσο παρέμενε παθιασμένα αφιερωμένος στην εικαστική δημιουργία. Στο εργαστήριο Madoura των Σουζάν και Ζορζ Ραμιέ, δούλεψε επίμονα με τον πηλό δημιουργώντας πιάτα, ποτήρια, κανάτες και άλλα αντικείμενα, συμμετέχοντας στις τοπικές καλοκαιρινές εκθέσεις. Παράλληλα έπλασε, από το 1947 έως το 1971, περισσότερα από 3.500 κεραμικά, από αυτά περισσότερα από 600 αναπαράχθηκαν σε σειρές από 25 έως 500 αντικείμενα το καθένα. «Κεραμικά που μαρτυρούν το πάθος του για τη γήινη και ταπεινή ύλη του πηλού και της τέχνη του. Μια πολυσήμαντη τέχνη, η οποία γεννιέται από τον άπλαστο πηλό και την τιθάσευση της φωτιάς, που επιβάλλει τους δικούς της νόμους διαστολής και συστολής, μεταμορφώνοντάς τον σε συμπαγή ύλη», αναφέρει ο κ. Μαυρωτάς.
Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας διέθετε ένα αγαπημένο ανάγλυφο κεραμικό πιάτο του Πικάσο, το οποίο παρουσιάζεται στην έκθεση του ΕΠΚεΔ.
Μέσα στη διεθνή αναγνώριση, μεγάλος ήταν βεβαίως και ο θαυμασμός πολλών Ελλήνων καλλιτεχνών για το έργο του Πικάσο. Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας διέθετε ένα αγαπημένο ανάγλυφο κεραμικό πιάτο του Πικάσο με την κυρίαρχη φιγούρα ενός ιππέα (δώρο στον Διονύση Φωτόπουλο), το οποίο παρουσιάζεται στην έκθεση του ΕΠΚεΔ ανάμεσα σε άλλα σπουδαία δάνεια, καθώς και τα τέσσερα εντυπωσιακά πιάτα που ο Αλέκος Φασιανός είχε αποκτήσει στο Παρίσι.
«Υπάρχει μια άμεση σχέση ανάμεσα στις αυθεντικές αφίσες και στα κεραμικά του Πικάσο;» ρωτάμε τον επιμελητή.
«Και τα δύο είναι εξίσου πολύτιμα ως προς την εκφραστική τους δύναμη», απαντά. «Κύριο γνώρισμά τους, η ανθρώπινη μορφή, αφού η ενστικτώδης ανάγκη του ήταν να την αποδίδει, χωρίς ακαδημαϊκό ύφος, με μια ανατρεπτική διάθεση, άλλοτε με παιγνιώδη και άλλοτε με κριτική άποψη. Τα κεραμικά και οι αφίσες του, με τις εύκολα αναγνωρίσιμες απεικονίσεις τους, αποκαλύπτουν έναν ευφάνταστο κόσμο, που έχει άμεση σχέση με το ζωγραφικό του όραμα, μια δυνατή οπτική επαλήθευση της ποίησής του για την τέχνη και τη ζωή, μια μνημείωση του έρωτα και του θανάτου. Εκείνο που άμεσα τον ενδιέφερε ήταν τα αυθόρμητα αισθήματα. Τα κεραμικά και η χαρακτική, εξάλλου, συνέβαλαν αποφασιστικά στη διάδοση της δουλειάς του προσδίδοντας οικουμενικότητα στην τέχνη του».
Πολέμιος του σκοταδισμού
«Ποιο μήνυμα πιστεύετε ότι αναδύεται από αυτή την έκθεση;».
«Ο Πικάσο, άλλοτε ως αρλεκίνος και άλλοτε ως ταυρομάχος, πολέμησε τη βία και τον σκοταδισμό, υπηρετώντας με την τέχνη του την ελευθερία και τα ανθρώπινα ιδεώδη. Πρωτοπόρος των μεγάλων αισθητικών ανατροπών του 20ού αιώνα, προσέγγισε με διεισδυτικότητα τους μύθους και την Ιστορία, τα όρια του ανθρώπου και του κόσμου. Εκείνο που βασανιστικά τον απασχολούσε, ήταν η δημιουργία μιας αισθητικής πραγματικότητας, με νέα πλαστικά στοιχεία και εννοιολογική συστοιχία. Με το έργο του φώτισε την πραγματικότητα του ονειρικού κόσμου, εκείνου που κρατάει στέρεα ολόκληρη τη ζωή και ακτινοβολεί μια συνεχή ζωντανή δύναμη. Με το έργο του υπερασπίζεται την ελευθερία του έρωτα, την αντισυμβατική ζωή και την απελευθέρωση της σκέψης.
Η έκθεση έχει ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία και επίσης εκπαιδευτική σημασία. Αποτελεί, δε, συνέχεια του εικαστικού προγράμματος του ΕΠΚεΔ, όπου ενδεικτικά αναφέρουμε τις σημαντικές εκθέσεις των Takis, Chryssa, Φασιανού, Τσόκλη καθώς και τις θεματικές «Κίονες και πεσσοί», «Η κληρονομιά του Απόλλωνα», «Πηλός και πλαστική δημιουργία».
Συνοδεύεται από πολυσέλιδο κατάλογο με όλα τα εκτιθέμενα έργα και θεωρητικά κείμενα του πρόεδρου του ΕΠΚεΔ, καθηγητή του Χάρβαρντ Παναγιώτη Ροϊλού, και του Τάκη Μαυρωτά, που προσεγγίζουν την τεράστια προσφορά του στη χαρακτική και στην κεραμική.
Παράλληλα, θα πραγματοποιηθούν προγραμματισμένες ξεναγήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης, η οποία υποστηρίζεται με QR CODE σήμανση, γι’ αυτό τον λόγο θα είναι απαραίτητη η χρήση ακουστικών smartphones.
Την Κυριακή 12 Μαΐου, στις 10.30 θα πραγματοποιηθεί στρογγυλή τράπεζα με θέμα «Πάμπλο Πικάσο, ο μεγάλος ανανεωτής της τέχνης του 20ού αιώνα». Διάρκεια έκθεσης έως τις 10/6.
