Οταν η Ελλάδα έκανε το ντεμπούτο της στη Γιουροβίζιον στις 6 Απριλίου του 1974 με τη Μαρινέλλα και το διαχρονικό σουξέ «Λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και το αγόρι μου» (11η θέση) ο πανευρωπαϊκός διαγωνισμός τραγουδιού βρισκόταν σε φάση πλήρους ενηλικίωσης: συμπλήρωνε 18 χρόνια ζωής στους τηλεοπτικούς δέκτες των προηγμένων νοικοκυριών της Δυτικής Ευρώπης και ταυτόχρονα επιβεβαίωνε το στάτους του ως ένα καθιερωμένο, άξιο σεβασμού τηλεοπτικό σόου το οποίο ενίοτε τιμούσαν διάσημοι ερμηνευτές του ευρωπαϊκού τραγουδιού της εποχής ή το χρησιμοποιούσαν ανερχόμενοι αστέρες για να γίνουν γνωστοί σε ένα ευρύτερο κοινό όπως ακριβώς συνέβη εκείνη τη χρονιά με τους Abba και τη μεγάλη τους επιτυχία «Waterloo».
Ομως επειδή η τηλεόραση ήταν εκείνα τα χρόνια το «Ιντερνετ» της εποχής και επέβαλλε μόδες, εκτόξευε καλλιτέχνες και όλα γυρνούσαν γύρω από τη νέα οικιακή μανία, η Γιουροβίζιον ως κατεξοχήν τηλεοπτικό γεγονός είχε προλάβει να αναπτύξει στα «νεανικά» της χρόνια μια δυναμική που ξέφευγε κατά πολύ από τα στενά όρια ενός διαγωνισμού τραγουδιού.
Αυτός ήταν ο λόγος που η διαδρομή της αποτυπώνει όλους τους κραδασμούς της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής ιστορίας. Αυτός ήταν και ο λόγος που κάθε χώρα ήθελε σταδιακά να αποτελεί μέρος αυτού του αρχικά κλειστού κλαμπ (στον πρώτο διαγωνισμό του 1956 συμμετείχαν μόλις επτά χώρες) καθώς η συμμετοχή στη Γιουροβίζιον σήμαινε σε ένα δεύτερο επίπεδο και την αποδοχή από την αφρόκρεμα του ευρωπαϊκού κατεστημένου.
Αυτό, προφανώς, ήθελε να πετύχει και η Ελλάδα, όντας σε πολιτισμική και πολιτική απομόνωση λόγω χούντας.
Κι επειδή, ίσως, ο προηγούμενος παραλληλισμός ανάμεσα στον διαγωνισμό και στην ευρωπαϊκή ιστορία μπορεί να ξένισε ορισμένους αναγνώστες, αξίζει να αναφερθούμε σε δύο γεγονότα εκείνου του διαγωνισμού του 1974 που έχουμε την παρθενική ελληνική συμμετοχή και της οποίας τα 50 χρόνια γιορτάζουμε φέτος: εκείνη, λοιπόν, τη χρονιά η μεγάλη απούσα του διαγωνισμού ήταν η Γαλλία που πενθούσε τον θάνατο του προέδρου Ζορζ Πομπιντού, ενώ η πορτογαλική συμμετοχή μπορεί να κατέλαβε μόλις τη 14η θέση αλλά κέρδισε σίγουρα μια θέση στην ιστορία: το τραγούδι του Πάουλο ντε Καρβάλιο «Ε Depois do Adeus» χρησιμοποιήθηκε από τους Πορτογάλους στρατιωτικούς ως ένα από τα δύο συνθηματικά για την έναρξη της Επανάστασης των Γαρυφάλλων που ανέτρεψε λίγες μέρες αργότερα τη δικτατορία του Σαλαζάρ(!).
Φυσικά η αρχική επιδίωξη της διοργανώτριας EBU (European Broadcasting Union) δεν είχε καμία απολύτως σχέση με την πολιτική. Το μόνο που ήθελαν οι εμπνευστές της Γιουροβίζιον ήταν μια ήσυχη, καθωσπρέπει καλλιτεχνική βραδιά που θα μπορούσε να αναμεταδοθεί από τις ολοκαίνουργιες τηλεοπτικές συσκευές των κατοίκων της Κεντρικής Ευρώπης στα πρότυπα του ιταλικού διαγωνισμού τραγουδιού του Σαν Ρέμο που είχε ξεκινήσει πέντε χρόνια νωρίτερα (1951) και ήταν ήδη μείζον πολιτιστικό γεγονός στη γειτονική χώρα (και παραμένει έως σήμερα).
Ο ευγενής αυτός στόχος επιτεύχθηκε πολύ σύντομα και η Γιουροβίζιον καθιερώνεται ως η πιο γνήσια διεθνής έκφραση της αίγλης του γαλλοϊταλικού καλλιτεχνικού άξονα μέσα από ευχάριστα μελωδικά τραγούδια που απευθύνονταν στο μέσο γούστο των ανερχόμενων μεσοαστικών στρωμάτων των χωρών της Δυτικής Ευρώπης.
Μόνο η Γιουγκοσλαβία του Τίτο, το πιο «φιλελεύθερο» καθεστώς του ανατολικού μπλοκ, κατόρθωσε και έσπασε το αόρατο τείχος που χώριζε τους δύο κόσμους, συμμετέχοντας στον διαγωνισμό ήδη από το 1961, δεκατρία ολόκληρα χρόνια πριν από την Ελλάδα.
Η επιστολή Χατζιδάκι
Η πρόσκληση στην Ελλάδα το 1974, όμως, προκαλεί τον φθόνο και την ενόχληση της Τουρκίας που ζητάει να λάβει κι αυτή μέρος την αμέσως επόμενη χρονιά. Το αίτημά της γίνεται δεκτό, γεγονός που εξαγριώνει αυτή τη φορά την ΕΡΤ η οποία δεν στέλνει ελληνικό τραγούδι το 1975 σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την τουρκική εισβολή.
Η ελληνοτουρκική «εμπλοκή» συνεχίζεται και το 1976 όταν ο Μάνος Χατζιδάκις με την ιδιότητα του διευθυντή του Τρίτου Προγράμματος ζητάει από τη Μαρίζα Κωχ να εκπροσωπήσει τη χώρα μας με ένα μοιρολόι που μιλούσε για τη στρατιωτική εισβολή και το δράμα του κυπριακού λαού, το «Παναγία μου – Παναγία μου» (13η θέση). Ακολούθησαν έντονες διαδηλώσεις της τουρκικής κοινότητας στην Ολλανδία, ενώ η τουρκική τηλεόραση δεν μετέδωσε την ελληνική συμμετοχή.
Στον απόηχο μιας εσωτερικής μουρμούρας για την αναντιστοιχία ύφους τραγουδιού και Γιουροβίζιον ο Μάνος Χατζιδάκις έγραψε επιστολή προς τον Τύπο όπου ανέφερε ανάμεσα σε άλλα: «Διάβασα πολλές επικρίσεις εναντίον της Ραδιοφωνίας, για το ότι δεν εναρμονίστηκε με το επίπεδο της Γιουροβίζιον και για το ότι δεν έγινε “δημοκρατικότερα” η επιλογή, ώστε “να πετύχουμε”. Πουθενά δε διάβασα τη μόνη, τη μία και τη σωστή άποψη. Οτι δε διαθέτουμε ηλίθιο τραγούδι και είμαστε μια χώρα που έχει τεράστια και αξιόλογη μουσική παράδοση. Λάβαμε μέρος, διότι έπρεπε να δηλώσουμε παρουσία. Διαλέξαμε ένα τραγούδι που μας ταιριάζει και δε μας έκαμε εκ των υστέρων να ντραπούμε. Αν πετυχαίναμε, ίσως να ντρεπόμουν, μια κι εγώ προσωπικά σαν υπεύθυνος, πρώτη φορά συνειδητοποίησα το επίπεδο του θορυβώδους αυτού διαγωνισμού».
Η επιτυχία, πάντως, ήρθε την αμέσως επόμενη χρονιά με το «Μάθημα Σολφέζ» του Γιώργου Χατζηνάσιου που κατέκτησε την 5η θέση έχοντας ταξιδέψει για το Λονδίνο με τον αέρα του φαβορί. Ομως ήδη από τη δεκαετία του ’80 και κυρίως από το 1993 και μετά, όταν συμμετέχουν οι πρώτες ανεξάρτητες δημοκρατίες που προκύπτουν από τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας, η Γιουροβίζιον μετασχηματίζεται σε κάτι πολύ διαφορετικό και πολύ μεγαλύτερο και σαν μέγεθος και σαν προϊόν.
Αυτό που δεν αλλάζει είναι οι παράλληλοι δρόμοι πολιτικής και διαγωνισμού. Βλέπουμε τι συμβαίνει φέτος με το Ισραήλ, είδαμε τον θρίαμβο της Ουκρανίας λίγους μήνες μετά τη ρωσική εισβολή, παρακολουθούμε με ενδιαφέρον την απόσυρση της Τουρκίας από το 2012 που συνδέθηκε με ένα μάλλον υπερφιλόδοξο σχέδιο του προέδρου Ερντογάν να δημιουργήσει μια «Γιουροβίζιον» όπου θα συμμετείχαν αποκλειστικά τουρκόφωνες χώρες.
Στο καθαρά καλλιτεχνικό σκέλος η «στροφή» σε ένα πιο πλουραλιστικό μουσικό μοντέλο είναι εμφανής στον απόηχο του νέου ήχου που φέρνουν τα ’80s αλλά το μείγμα εμπλουτίζεται εντυπωσιακά (για καλό και για κακό) με την είσοδο των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και όλων των πρώην δημοκρατιών της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ενωσης μέχρι τον Καύκασο. Εντονα στοιχεία φολκλόρ αλλά και μια νέα αίσθηση απόλυτης καλλιτεχνικής ελευθερίας που μας φτάνει στη μόδα των λεγόμενων «joke entries», δηλαδή σε μουσικές παρωδίες με αποκορύφωμα τον εντελώς αναπάντεχο θρίαμβο των Φινλανδών «Lordi» το 2006 στην Αθήνα.
Σε κάθε περίπτωση οι ζωντανές ορχήστρες που συνόδευαν τα τραγούδια αποσύρονται από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, ο αγγλικός στίχος παγιώνεται ως η lingua franca του διαγωνισμού, η ιλιγγιώδης αύξηση των χωρών που συμμετέχουν διαταράσσει μεγέθη, κώδικες αλλά και μια αίσθηση οικειότητας που απέπνεε ο διαγωνισμός πριν από τη γιγάντωσή του και την εισβολή ενός αχαλίνωτου μάρκετινγκ. Παρ’ όλα αυτά κάτι έχει μείνει αναλλοίωτο μέσα στον χρόνο: το καθησυχαστικό ραντεβού με έναν θεσμό που όσο κι αν έχει αλλάξει εξακολουθεί να μας συνδέει με πιο αθώες εκδοχές του εαυτού μας κι ενός όλο και πιο περίπλοκου πλανήτη.
Χασμουρητά και αντιδράσεις
Του Αιμίλιου Χαρμπή
Ηταν φανερό εξαρχής ότι η πολεμική σύγκρουση που συνεχίζεται στη Γάζα δεν θα έμενε μακριά (και) από τον διαγωνισμό τραγουδιού της Γιουροβίζιον, με διαδηλώσεις να έχουν προγραμματιστεί για την βραδιά του τελικού. Από τα τελευταία επεισόδια του… δράματος ήταν όσα συνέβησαν στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε τον δεύτερο ημιτελικό το βράδυ της Πέμπτης, με πρωταγωνίστρια την εκπρόσωπο της Ελλάδας Μαρίνα Σάττι. Εχοντας σφραγίσει το εισιτήριο για τον τελικό, η Σάττι πήρε θέση στο πάνελ, όπου συμμετείχε και η Ισραηλινή Εντέν Γκολάν. Οσο η τελευταία είχε τον λόγο, η Σάττι φαίνεται στα σχετικά βίντεο να χασμουριέται αρκετά επιδεικτικά και να προσποιείται ότι την παίρνει ο ύπνος, κάτι που σχολιάστηκε εκτενώς. Η αντίδρασή της μοιάζει αρκετά προφανής, αν και η ΕΡΤ σε χθεσινό της σχόλιο για το περιστατικό ανέφερε πως αυτό είχε να κάνει με τη μεγάλη της κούραση και δεν ήταν απαξιωτική προς τη συνδιαγωνιζομένη της.
Παράλληλα, ο Ολλανδός διαγωνιζόμενος Γιόουστ Κλάιν δεν πήρε μέρος στην προτελευταία πρόβα του τελικού, με τη διοργανώτρια EBU να ανακοινώνει ότι βρίσκεται υπό έρευνα για κάποιο αδιευκρίνιστο «περιστατικό».
