ΣΤΕΛΙΟΣ ΡΑΜΦΟΣ
Ψυχή παντού
Πέντε ομιλίες για τον Φρόυδ
εκδ. Αρμός, 2023, σελ. 175
Τον Νοέμβριο – ∆εκέμβριο του 2022, στο πατάρι του Αρμού και σε περιορισμένο ακροατήριο, ο Στέλιος Ράμφος μίλησε πέντε φορές για τον Φρόυδ (όπως ο ίδιος τον αποκαλεί), προσεγγίζοντας τον δύσκολο κόσμο της ψυχανάλυσης, τον γεννήτορά της, τις φωτεινές και σκοτεινές πτυχές που η διαδικασία αυτή μπορεί να φυλάσσει για τον καθένα μας, όταν αποφασίσει να την προσεγγίσει είτε θεωρητικά, διαβάζοντας γι’ αυτήν, είτε στην πράξη ως υποκείμενο ψυχανάλυσης.
Κι ενώ εκ προοιμίου η προσέγγιση της ψυχανάλυσης, του περιπετειώδους για την ψυχή κόσμου της, αλλά και του προκλητικού για τον νου λόγου του συγγραφέα φιλοσόφου, δημιουργεί μια ανασφάλεια ως προς τη δυνατότητα προσέγγισης νοημάτων και εμπειριών δυσερμήνευτων και κάποτε χαοτικών, σε αυτό το βιβλίο όλα ρέουν κάπως ήσυχα, καθησυχαστικά, με ταπείνωση και επίγνωση, μια αληθινή πορεία προς το όλον του ανθρώπου όπως το επιδιώκει η φροϊδική ηθική. Η ηθική που διακρίνεται από την ηθικολογία, που στέκει εναντίον της, που αντιπαλεύει την υποκριτική ηθική του κρυψίματος, την κατά Φρόιντ απώθηση, που στρεβλώνει και δημιουργεί ενοχές, αλλοίωση και εντέλει νευρώσεις.
Τα ένστικτα
Αν στη σημερινή, τεχνοκρατούμενη εποχή, που τα ένστικτα εκβαρβαρίζουν το είναι και ο ναρκισσισμός επελαύνει, με την εικόνα και μόνον να λογίζεται ως επιτυχημένη και άξια αντιγραφής στάση ζωής, υπάρχει ένα ανάχωμα, ένα ικανό αντίδοτο, αυτό δεν μπορεί να είναι άλλο από την προσπάθεια ισορροπίας μέσα από την αυτογνωσία και την εντατική εσωτερική λειτουργία. Η ισορροπία επιτυγχάνεται όταν η αίσθηση που έχει ο καθένας μας για τον εαυτό του και τους άλλους, φωτισμένη υπό τη νέα γωνία της ψυχανάλυσης, μεταλλάσσεται στην πραγματική εικόνα που αποκτά ο ίδιος και οι άλλοι όταν το φαίνεσθαι μεταβάλλεται σε είναι. Και στο σημείο αυτό εισάγεται το ασυνείδητο ως μια ανεξάντλητη πηγή ενορμήσεων, το οποίο αντιπαλεύει τα δύο μείζονα του βίου: τον έρωτα και τον θάνατο. Τον έρωτα ως σύνθεση, ένωση, σύνδεση, ενστικτώδη σεξουαλικότητα και τον θάνατο ως καταστροφικότητα, αποσύνδεση, αποσύνθεση.
Μια αληθινή πορεία προς το όλον του ανθρώπου όπως το επιδιώκει η φροϊδική ηθική.
Ο συγγραφέας επιλέγει βιβλία του Φρόιντ για να μας τον γνωρίσει, μα και να μας γνωρίσει την ψυχανάλυση στην πράξη. Η παιδική σεξουαλικότητα, με τον μικρό Χανς, τον πρώτο ανήλικο που μπήκε στη διαδικασία της ψυχανάλυσης, ο ψυχαναγκαστικός άνθρωπος των ποντικιών, ο Ρώσος πρίγκιπας Σεργκέι Πανκέγιεφ με τα παραλυτικά, ψυχογενή προφανώς, συμπτώματα, αποτελούν πρόσωπα του φροϊδικού επιστημονικού σύμπαντος. Αναδεικνύεται η ανάγκη συσχέτισης του προσώπου με τον εαυτό του και τους άλλους, μέσω του νοήματος και όχι μέσω της προσποίησης, η διάκριση των πρωτόγονων αισθημάτων, η συλλογικότητα και η κοινωνία ως ο δρόμος προς τον πολιτισμό. Κι εκεί συντελείται η πιο ουσιώδης προσέγγιση.
Με το βιβλίο «Τοτέμ και ταμπού» ο Φρόιντ και ο Ράμφος μάς δείχνουν τον δρόμο προς τον πολιτισμό, όταν το κτηνώδες και πρωτόγονο θεοποιεί και αποδέχεται το απρόσιτο τοτέμ και απαγορεύει, δημιουργώντας ταμπού. Ο συγγραφέας προτείνει ως πολιτισμό έναν άλλο τρόπο του σχετίζεσθαι με τον εαυτό μας και τους άλλους, παρακάμπτοντας την απλή λειτουργική σχέση και φωτίζοντας τον λόγο, όχι ως κώδικα επικοινωνίας, αλλά ως την πιο καλά φυλαγμένη, ίσως και κρυμμένη στο βάθος ουσία μας, ως το στοιχείο που διορίζει τα όντα στο είναι τους. Εν αρχή ην ο λόγος, κατά μία έννοια.
Ο χρόνος
Η πλέον καίρια προσέγγιση του συγγραφέα αφορά τον χρόνο. Η ψυχανάλυση ως θεραπεία, έρευνα, θεωρία εισάγει τον καινούργιο χρόνο, τον χρόνο του ασυνείδητου. Ο καθημερινός χρόνος που ορίζεται από την κίνηση ως σημείο αναφοράς παραμένει πάντα πεπερασμένος. Ο άχρονος χρόνος της ψυχανάλυσης επιδιώκει τον χρόνο της αιωνιότητας, το σημείο που συναντάται το συνειδητό και το ασυνείδητο, το οποίο παραμένει πάντα αχρονικό. Το βιβλίο είναι μια προτροπή στην αυτογνωσία, μια πρόσκληση στην αυτοκατανόηση. Να καταλάβουμε τον εαυτό μας ως ουσία και νόημα, να ορίσουμε τη στιγμή ως το ανεπανάληπτο χρονικό σημείο του ενεστώτα, του τώρα, που δίνει τη δυνατότητα να πραγματωθεί η βούληση χωρίς περιθώρια αναβολής αλλά με ρωμαλέα αποφασιστικότητα. Κι έτσι ο χρόνος μέσω της ψυχανάλυσης γίνεται ξανακερδισμένος χρόνος ζωής, όντως βιωτής. Κάποτε τα όνειρα, με απλοϊκό τρόπο ιδωμένα, προαναγγέλλουν τα μελλούμενα. Για τον Φρόιντ περιέχουν την αλήθεια μας. Ο Ράμφος μάς την κάνει οικεία και προσπελάσιμη.
