«Μισώ όλη τη Ρωσία, Μαρία Κοντράτιεβνα».
«Αν ήσασταν δόκιμος στον στρατό ή νεαρός ουσάρος δεν θα μιλούσατε έτσι, αλλά θα είχατε τραβήξει το σπαθί σας για να υπερασπιστείτε όλη τη Ρωσία».
«Δεν θέλω να γίνω ουσάρος, Μαρία Κοντράτιεβνα, και επιπλέον θα ήθελα να καταργήσω όλους τους στρατιώτες».
«Και όταν έρθει ένας εχθρός, ποιος θα μας υπερασπιστεί;».
«Δεν υπάρχει ανάγκη άμυνας. Το 1812 έγινε μια μεγάλη εισβολή στη Ρωσία από τον Ναπολέοντα, τον πρώτο αυτοκράτορα των Γάλλων, πατέρα του σημερινού, και θα ήταν καλό αν μας είχαν κατακτήσει. Ενα έξυπνο έθνος θα είχε κατακτήσει ένα πολύ ηλίθιο και θα το είχε προσαρτήσει. Θα είχαμε εντελώς διαφορετικούς θεσμούς».
Κάτω από μια δυσοίωνη μουσική, μια φωνή διαβάζει τα λόγια του χαρακτήρα Πάβελ Σμερντιάκοβ από τους «Αδελφούς Καραμάζοφ» του Ντοστογιέφσκι. Χρησιμοποιούνται ως μοτίβο στο «ερευνητικό» ντοκιμαντέρ υπό τον τίτλο «Ξένοι πράκτορες» του Ρώσου προπαγανδιστή Αρκάντι Μάμοντοφ, παρομοιάζοντας με τον χαρακτήρα του Σμερντιάκοβ Ρώσους της αντιπολίτευσης που έχουν χαρακτηριστεί «ξένοι πράκτορες» από το υπουργείο Δικαιοσύνης και τώρα υποτίθεται ότι εργάζονται για την υπονόμευση της Ρωσίας από το εξωτερικό.
Αυτό που δεν διευκρινίζεται στο κινηματογραφικό πόνημα είναι ότι ως «υπονόμευση της Ρωσίας» θεωρείται οποιαδήποτε διαφωνία με τον Πούτιν και ότι ο χαρακτηρισμός «ξένος πράκτορας» επιφυλάσσεται για άτομα, ΜΜΕ και οργανώσεις πολιτών που ζητούν διαφάνεια και δημοκρατικές αλλαγές στο καθεστώς και –σαν να μην έφταναν αυτά– διαφωνούν και με την επίθεση στην Ουκρανία.
Ηδη, αρκετά χρόνια πριν από τον Φεβρουάριο του 2022, οπότε και τα εναπομείναντα ανεξάρτητα ΜΜΕ που δεν υιοθέτησαν τον όρο «Ειδική στρατιωτική επιχείρηση» για την επίθεση στην Ουκρανία, χαρακτηρίστηκαν συλλήβδην ως «ξένοι πράκτορες», τον τίτλο έφεραν Μέσα και άνθρωποι που αναγκάστηκαν να αυτοεξοριστούν προκειμένου να συνεχίσουν να λειτουργούν ή απλώς να περιορίσουν τον κίνδυνο ενός βίαιου, ξαφνικού θανάτου ή μιας απρόβλεπτης δηλητηρίασης. Μεταξύ αυτών ήταν και ο βραβευμένος με το Νομπέλ Ειρήνης δημοσιογράφος Ντιμίτρι Μουράτοφ, ο οποίος μετακόμισε στη Ρίγα της Λετονίας μετά τον χαρακτηρισμό του ως ξένου πράκτορα και αφού, ως διευθυντής της εφημερίδας Novaya Gazeta, είχε ζήσει τον βίαιο θάνατο πέντε συναδέλφων του: τη δολοφονία του Ιγκόρ Ντομνίκοφ, τη θανάσιμη δηλητηρίαση του Γιούρι Στσεκοσίγκιν μετά την έρευνα για διαφθορά υψηλόβαθμων Ρώσων αξιωματούχων του περιβάλλοντος Πούτιν, τη δολοφονία με σφαίρες της Αννας Πολιτόφσκαγια και της Αναστασίας Μπαμπούροβα, την απαγωγή και δολοφονία της Νατάλια Εστεμίροβα.
Το ντοκιμαντέρ «Ξένοι πράκτορες» δεν αρκείται στη συμπερίληψη ονομάτων, όπως της πολιτικής επιστήμονος Εκατερίνα Σούλμαν, του δικηγόρου Μαρκ Φεϊγκίν, ο οποίος είχε υπερασπιστεί το συγκρότημα Pushy Riots, του μπλόγκερ Μαξίμ Κατζ και πολλών άλλων, αλλά παρουσιάζει και τους τόπους διαμονής, όπως το σπίτι του φιλελεύθερου πολιτικού της αντιπολίτευσης Λεονίντ Γκόζμαν και τα γραφεία όπου στεγάζεται πλέον ένα από τα πρώτα ανεξάρτητα ρωσικά μέσα, το TV Rain, στο Αμστερνταμ.
Το φιλμ δεν είναι παρά άλλη μια σταγόνα στον ωκεανό της πουτινικής προπαγάνδας, η οποία απευθυνόμενη στο εσωτερικό κοινό επιδιώκει τη συγκεκριμένη πρόσληψη ιδεών και γεγονότων που θα οδηγήσει την κοινωνία, όχι στην επιθυμία να κρυφτεί από την πραγματικότητα αλλά να ζήσει «υπερήφανα» σε έναν τεχνητό κόσμο, στον οποίο το ρωσικό έθνος εκτελεί μια μεσσιανική αποστολή και υπερασπίζεται τον εαυτό του από τη Δύση, που επιδιώκει να το καταστρέψει. Η τέχνη, τα ΜΜΕ, η δημιουργία μιας αναθεωρημένης «εθνικής ιστορίας», η εκπαίδευση παράλληλα με τις δολοφονίες, τις φυλακίσεις, την καταστολή και την αμαύρωση της ηθικής διάστασης των διαφωνιών και των διαφωνούντων επιστρατεύονται –όπως σε όλα τα αυταρχικά, προσωποπαγή καθεστώτα– για να εξασφαλιστεί η επιβίωση του δικτάτορα και του συστήματός του.
Η σημασιολογική μετατόπιση λέξεων και φράσεων συμπληρώνει την εργαλειακή χρήση των παραπάνω προκειμένου να «δουλέψουν» αποτελεσματικά, και η κληρονομιά της ΕΣΣΔ δίνει ένα σημαντικό χέρι βοηθείας προς αυτή την κατεύθυνση. Οπως έλεγε κι ένα ανέκδοτο της σοβιετικής εποχής επί Μπρέζνιεφ: «Το σύνταγμά μας γράφει, “Ολα στο όνομα του λαού, όλα για το καλό του ανθρώπου”. Και το όνομα αυτού του ανθρώπου είναι γνωστό σε όλους μας».
Εναντίον της Δύσης
Eνας από τους πολλούς ισχυρισμούς που διατυπώνει ο Μάμοντοβ για τους «ξένους πράκτορες» στην ταινία είναι ότι «δεν επιθυμούν απλώς την κατάρρευση της Ρωσίας, αλλά τη λαχταρούν – όπως ακριβώς τους διδάσκουν οι Δυτικοί χειριστές τους». Οι «Δυτικοί χειριστές», η «διαβρωτική επιρροή της Δύσης», η «δυτική προπαγάνδα», οι «ξένοι πράκτορες» και «οι εχθροί του λαού», οι λέξεις και οι μέθοδοι, δεν αποτελούν μόνον έναν οικεία χρήσιμο τόπο για τον πρώην πράκτορα της KGB.
Συνιστούν και έναν κοινό κώδικα του Πούτιν με ένα μεγάλο μέρος της ρωσικής κοινωνίας που επιθυμεί να πείθεται και να υπακούει, επιδοκιμάζοντας με την ψήφο του τους θανάτους και τις φυλακίσεις των διαφωνούντων, έτοιμο να νιώσει «αδικημένο θύμα» όταν η προεδρική προτεραιοποίηση της αυτοαποκαλούμενης «υπαρξιακής αντιπαράθεσης» της Μόσχας με τη Δύση δεν θα εμποδίσει την επόμενη φρικτή τρομοκρατική επίθεση, αφού δεν εμπιστεύεται τις «δυτικές πληροφορίες», ή βρεθεί στον κατάλογο των εχθρών χωρίς καν την αξιοπρεπή στάση των αυτοεξόριστων, αφού, όπως αποκαλύπτει ανωνύμως στο ανεξάρτητο μέσο – ξένο πράκτορα Verstka, πηγή του υπουργείου Δικαιοσύνης: «Μπορείτε κυριολεκτικά να απευθυνθείτε μέσω γνωστών και να πείτε, ο τάδε με εκνευρίζει, εξετάστε τον. Οποιος τραβάει την προσοχή κατά τη διάρκεια της εβδομάδας μπορεί να προστεθεί στον κατάλογο την Παρασκευή. Τα στοιχεία δεν είναι τόσο σημαντικά όσο το αρνητικό συναίσθημα που προέρχεται από τους σωστούς ανθρώπους».
