ΒΙΟΛΑΙΝ ΟΥΙΣΜΑΝ
Το βιβλίο της μητέρας
μτφρ. Γιάννης Στρίγκος
εκδ. Πατάκη, 2023, σελ. 299
Τη στιγμή που τέλειωσα την τελευταία σελίδα κι έκλεισα το βιβλίο, ένιωσα τη λέξη συγκίνηση λίγη, μικρή, αστεία, για να τυλίξει όλα όσα είχα διαβάσει. Η Βιολαίν Ουισμάν μεταφέρει σ’ αυτό το πρώτο της μυθιστόρημα το προσωπικό οικογενειακό της βίωμα. Τραύμα. Καμία πρωτοτυπία, μάλλον κοινότοπο, όλοι σχεδόν αφηγούνται ξεκινώντας όλη ή λίγη από την προσωπική τους ιστορία. Το ζήτημα είναι να ξεχωρίσει ο λόγος. Να διακριθεί η ματαιοδοξία από την ουσία, η ένδεια από τον πλούτο, η πραγματική πένα από τη βεβιασμένη γραφή. Κι εδώ υπάρχει μόνο ένας λόγος, σοβαρός, καταλυτικός, συναρπαστικός. Είναι η ύπαρξη μιας μάνας υπέροχης και καταστροφικής, φιλόδοξης και άρρωστης, ζωντανής, περιπετειώδους, εκκεντρικής, λατρεμένης.
Η Κατρίν είναι μια πανέμορφη γυναίκα, συναρπαστική, ελκυστική, με ταλέντο στη ζήση, γεμάτη αντιφάσεις, πλημμυρισμένη από πόνο και πείσμα. Τη βασανίζει η ψυχική της υγεία, όπως κι όσους την πλησιάζουν, ζουν μαζί της, υποφέρουν. Οι δυο της κόρες κυρίως. Αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της, όσα σκαμπανεβάσματα, μετακινήσεις, μετακομίσεις, ανατροπές και αν αποφασιστούν, τα δύο της παιδιά είναι πάντα μαζί της, μάρτυρες συμβάντων που ξεπερνούν κάθε όριο οικογενειακής ζωής.
Η Βιολαίν σε πρώτο πρόσωπο περιγράφει τη ζωή με τη μάνα. Η καθημερινότητα δεν έχει καμία σταθερότητα, τα δύο κορίτσια μάλλον αναλαμβάνουν τη μάνα τους παρά το αντίθετο, γίνονται ανεξάρτητα και προστατευτικά από ανάγκη, βρίσκονται σε διαρκή επιφυλακή για να προλάβουν ή να αντιμετωπίσουν την εκκεντρικότητά της, την αθυροστομία της, τη μανία και την κατάθλιψή της, τους συντρόφους της και την ύπαρξη του πατέρα τους. Είναι εκεί, όμως, κι όταν η μάνα τους φεύγει τυλιγμένη στο ρούχο που τα μανίκια του δένουν στην πλάτη, γίνονται ένα δίδυμο πακέτο για φίλους, συγγενείς, γνωστούς, στους οποίους φιλοξενούνται τα διαστήματα της νοσηλείας.
Είναι τόσο ζωντανές οι περιγραφές, τόσο περιπαικτικές και ειρωνικές, τόσο τραγικές και απίστευτες που παρασέρνουν, σοκάρουν, γεννούν ένα μικρό χαμόγελο συμπόνιας και θλίψης. Αλκοόλ και τσιγάρα σε απίστευτες ποσότητες, ψυχοφάρμακα και εραστές το ίδιο, σύζυγοι και καβγάδες ατελείωτοι, αγάπη χειροπιαστή, ανυπόκριτη κι αγκαλιές, αγκαλιές για τις λατρεμένες κόρες που είναι ο μόνος λόγος για να ζει η Κατρίν, ο μόνος λόγος για να σταθεί στα πόδια της, να βγει από το ψυχιατρείο, να επιβιώσει και όχι μόνον, αλλά να λάμψει πάλι στον κοινωνικό της περίγυρο της πλούσιας αστικής γαλλικής κοινωνίας, στον οποίο μπήκε σχεδόν λάθρα, αυτή ένα κορίτσι λαϊκό, χωρίς τρόπους, χωρίς παιδεία, χωρίς χρήματα, ένα ανεπιθύμητο για τη μητέρα της παιδί, ένα παιδί βιασμού.
Οι κόρες της είναι ο μόνος λόγος για να ζει η Κατρίν, ο μόνος λόγος για να σταθεί στα πόδια της, να βγει από το ψυχιατρείο.
Σε τρίτο πρόσωπο η Ουισμάν περιγράφει τη ζωή της μητέρας της από την αρχή. Η Κατρίν ζει σε ίδρυμα από πολύ μικρή ηλικία, η μητέρα όπως και η οικογενειακή ζωή απουσιάζουν, μεγαλώνει με τη γιαγιά της μέσα στην απόρριψη, ανισορροπώντας ανάμεσα στην πραγματικότητα και στον μύθο που πλάθει, αυτά που μπορεί, που θέλει, που δεν έχει. Εξηγούν όλα αυτά την κατοπινή της ψύχωση; Ισως.
Εξηγούν και τη μεγάλη της δύναμη, την αντοχή, την ανάγκη της να ξεχωρίζει, να επιβάλλεται, να πετυχαίνει, χωρίς να είναι η εκθαμβωτική ομορφιά της το μόνο της όπλο.
Και ύστερα το πένθος της απώλειας. Τα δύο κορίτσια έχουν πάρει τον δρόμο τους, ζουν μακριά από τη μητέρα τους, μα κι εκείνη ζει πια στο Ντακάρ με έναν ακόμη νέο σύζυγο, τον τελευταίο. Γυρίζει στο Παρίσι, για να μη δυσκολέψει κανέναν. Σιγουρεύεται ότι τα αγαπημένα κορίτσια της είναι καλά, την αγαπούν και τα λατρεύει, αλλά είναι πια κουρασμένη κι αδύναμη, δεν βρίσκει νόημα, δεν την ενδιαφέρει να ανασαίνει, να σκέφτεται, να ζει. Αυτοκτονεί. Είναι 62 χρόνων, ό,τι είχε να δώσει το έδωσε, ό,τι ήταν να πάρει το πήρε, η λατρεία που αντάλλαξε με τα παιδιά της φτάνει, δεν έχει άλλο.
Είναι σελίδες που ξεχειλίζουν από ακρότητες που θα απορρίπταμε αμέσως, δεν μεγαλώνουν έτσι υγιή παιδιά, αλλά η πραγματικότητα ακυρώνει την επίκριση. Οι κόρες της Κατρίν βρήκαν τον δρόμο τους, όπως τον είχε βρει με τον τρόπο της και η ίδια, ήταν αυτός τής άνευ όρων αγάπης. Κανείς δεν κάηκε απ’ αυτήν.
