ΝΙΚΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ
Αγαπημένε μου Μιχαήλ
εκδ. Ενάντια, σελ. 152
Ενας συγγραφέας του 21ου αιώνα στέλνει μια θερμή επιστολή στον Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, ενημερώνοντάς τον για την τρελή τροπή που πήρε ο κόσμος μετά τη δεκαετία του 1930, που σκιαγραφούσε στο διάσημο μυθιστόρημά του «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα». Ο επιστολογράφος δανείζεται από το μυθιστόρημα την τετραμελή συνοδεία του διαβόλου, τον πελώριο πανούργο γάτο Μπεγκεμότ, τον ερωτύλο κοκκινοτρίχη Αζαζέλο, τον άμεμπτο καθηγητή Βολάντ και τον Κοροβιόφ με τα καρό και τα πενς-νε του. Τώρα οι τέσσερις διαβολικοί φίλοι επιστρέφουν στη Μόσχα τον Φεβρουάριο του 1956 για να παρακολουθήσουν, ως μυστικοί πράκτορες της CIA, τις εξελίξεις σχετικά με το 20ό συνέδριο του Κόμματος, στο πλαίσιο του οποίου ο Χρουστσόφ αποκαθήλωσε τον Στάλιν στην περιβόητη ομιλία του «Περί της προσωπολατρίας και των συνεπειών της».
Ο Νίκος Γαλάνης (γεν. 1977) επιχειρεί μια ιλαροτραγική σύμμειξη Ιστορίας και λογοτεχνίας. Αλλωστε, από καιρό τα δύο πεδία είναι παραπληρωματικά. Ξενίζει, όμως, η ιστορική στιγμή που επιλέγει να τοποθετήσει την ιστορία του. Εχει, άραγε, οικουμενικό βάρος στον 21ο αιώνα η απαρχή της αποσταλινοποίησης; Ο συγγραφέας υπαινίσσεται πως αυτή η ιστορική στιγμή επέσπευσε την έλευση του 21ου αιώνα, μια άποψη η οποία δεν θεμελιώνεται μυθοπλαστικά. Ωστόσο, η αφήγησή του, που παρουσιάζεται σαν συνομιλία με ένα λογοτεχνικό έργο, είναι απολαυστική και άκρως σουρεαλιστική, αφομοι-ώνοντας στοιχεία της σλάπστικ κωμωδίας, αλλά και την εικονοποιία του γκράφικ νόβελ.
Οι τέσσερις φίλοι του διαβόλου μετακινούνται αδιάκοπα από τη Μόσχα στη Νέα Υόρκη και κατόπιν στην Ουάσιγκτον και ανάστροφα, θέλοντας να επέμβουν με πνεύμα φαρσικό στη γραφή της Ιστορίας.
Ο δαιμόνιος Μπεγκεμότ με τους ανατριχιαστικούς ουρανομήκεις βρυχηθμούς του καπνίζει κουβανέζικα πούρα, ο ερωτοχτυπημένος Αζαζέλο «μισοτρέκλιζε» ασταμάτητα ένα πένθιμο αμερικανικό εμβατήριο, ο καρό κύριος Κοροβιόφ τραγουδά Ελβις, ενώ ο καθηγητής Βολάντ συγκινεί τους συντρόφους στο συνέδριο με μια άψογη ακαδημαϊκή εισήγηση. Κάποια στιγμή η μυθοπλασία αφήνει αυτούς τους ταραξίες της Ιστορίας και τα τραγελαφικά τους μπερδέματα για να ακούσει τη φωνή ενός ηττημένου του Εμφυλίου που καταφεύγει στην Τασκένδη. Ομως, ακόμη και εκεί, στο πολυτελές Hotel Uzbekistan, α-ντηχεί στεντόρειο ένα νιαούρισμα που φέρνει χάος και τρόμο.
Ο Γαλάνης ενδιαφέρεται για την ειρωνική λειτουργία της γλώσσας, όπως φανερώνει η επιλογή λέξεων συμβατών με ένα «σοβιετικό» ιδιόλεκτο («έχτης», «πλεονεχτήματα», «χάμου», «γίνηκα», «ρούσικης», «συνιαρισμένους»). Βέβαια, η γλωσσική σάτιρα θα αναδεικνυόταν καλύτερα με την αρωγή μιας προσεκτικής επιμέλειας, που θα απέτρεπε την επανάληψη λέξεων με διαφορετική ορθογραφία. Για παράδειγμα, υπάρχουν τα «αναφιλητά» και τα «αναφυλλητά», τα «αυτιά» και τα «αφτιά», το «βατιστένιο» αλλά και το «μπατιστένιο». Επίσης, είναι εντελώς ακατανόητο γιατί ο συγγραφέας όταν αναφέρεται στο ψεύδισμα του Αζαζέλο χρησιμοποιεί το ρήμα «τρεκλίζω» (6 φορές) αντί του «τραυλίζω».
Αυτές οι γλωσσικές αστοχίες απομειώνουν οπωσδήποτε την εντύπωση του μυθιστορήματος, γι’ αυτό και τις επισημαίνω. Από την άλλη, θα αδικούσα τον Γαλάνη αν δεν αναγνώριζα τη μυθοπλαστική του πρωτοτυπία και τη δυσκολία του εγχειρήματός του να σκιαγραφήσει την Ιστορία σαν ένα ατέρμονο, σαρωτικό χάος, όπου οι μικροσκοπικές ζωές του καθενός συνθλίβονται από δυνάμεις οιονεί υπερφυσικές, άλλοτε παιγνιώδεις και άλλοτε αδυσώπητες.
Η φαντασία της Ιστορίας μπλέκεται με τη φαντασία της λογοτεχνίας σε έναν ζαλιστικό χορό, που τρεμίζει μέσα σε μελωδικά κύματα τζαζ, ενώ διαβολικοί μυστικοί πράκτορες με καπαρντίνες χάνονται σαν φαντάσματα στη χοάνη της νύχτας. «Η νύχτα τούς πήρε στην τρυφερή αγκαλιά της σαν πραγματική ερωμένη και με χάδια στοργικά απάλυνε τον κάθε τους πόνο και την κάθε τους προδομένη προοπτική».
