Τζίνα Σωτηροπούλου
Ακούστε το άρθρο
Οι πολιτικές λιτότητας, σε συνάρτηση με την υπέρμετρη τουριστικοποίηση, την Golden Visa, τα ισραηλινά, κινεζικά και άλλα funds και real estates που έχουν αγοράσει ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα διαθέτοντάς τα για βραχυχρόνια μίσθωση τύπου Αirbnb και ξενοδοχεία, αύξησαν ανεξέλεγκτα τις αξίες των ακινήτων υφαρπάζοντας το δικαίωμα στη στέγη. Δημιούργησαν κοινωνικές ανισότητες και οδήγησαν στον βίαιο εκτοπισμό των κατοίκων, αλλοιώνοντας την ανθρωπογεωγραφία των πόλεων.
Με μηδενικό ποσοστό κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα, το ζήτημα της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή κατοικία για όλους επανέρχεται εμφατικά στη δημόσια συζήτηση, με την ομάδα CoHab-Athens να το θέτει ως πρωτεύον ήδη από το 2016. Προβάλλοντας τη συνεταιριστική – συνεργατική κατοικία ως ρεαλιστική εναλλακτική και απάντηση στο θεμελιώδες δικαίωμα στη στέγη.
Τα μοντέλα συνεταιριστικών κατοικιών βασίζονται στο δικαίωμα χρήσης και τη συνδιαχείριση και όχι στην ιδιοκτησία. Μιλάμε για άλλη κουλτούρα που προσιδιάζει σε εγχειρήματα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, προϋποθέτοντας διαφορετική αντίληψη για το τι σημαίνει οικονομία. Το ζήτημα λοιπόν είναι αν μπορεί η κατοικία να προσδιοριστεί ως κοινωνικό αγαθό και όχι ως κερδοσκοπικό προϊόν σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, που βάζει την αγορά πάνω από τα δικαιώματα.
Μιλήσαμε με την αρχιτέκτονα Δήμητρα Σιατίτσα, μέλος του CoHab-Athens, διδάκτωρ και ερευνήτρια του Τομέα Πολεοδομίας ΕΜΠ, με αφορμή τη διεξαγωγή του πρώτου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για τη μετατροπή κενών κτιρίων σε συνεταιριστικές στεγαστικές κοινότητες.
Κοινωνικό αγαθό
«Η συνεταιριστική και κοινωνική στέγαση αποτελούν τον κορμό για τη διασφάλιση του βασικού αγαθού της στέγασης, όμως δεν μπορούν να εφαρμοστούν χωρίς να αλλάξουν συνολικότερα οι διαδικασίες παραγωγής και διαχείρισης της κατοικίας και του αστικού χώρου. Καμία δημόσια παρέμβαση δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική σε ένα περιβάλλον επιθετικής κερδοσκοπίας στα ακίνητα, όταν οι τιμές είναι τόσο ψηλά και η οικονομία προσανατολισμένη στο να εξάγει κέρδος από την κατοικία. Συζητάμε για ένα σύνολο πολιτικών που θα ρυθμίσουν συνολικά τον τομέα, θα προστατεύσουν τους/τις πιο αδύναμους/ες και θα διασφαλίσουν το δικαίωμα στη στέγη σε όλες και όλους», αναφέρει η κ. Σιατίτσα.
Και ενώ η κοινωνική κατοικία αφορά κατοικία που ανήκει στον ευρύτερο δημόσιο ή μη κερδοσκοπικό τομέα και παρέχεται από το κράτος σε όσους δεν έχουν δυνατότητα κάλυψης των στεγαστικών τους αναγκών με ίδια μέσα μέσω της αγοράς, η συνεταιριστική κατοικία προκύπτει από την αυτοοργάνωση και την ενεργοποίηση των κατοίκων.
«Η συνεταιριστική και η κοινωνική κατοικία αποτελούν τον κορμό για τη διασφάλιση του βασικού αγαθού της στέγασης».
«Είναι ένα πιο δημοκρατικό μοντέλο γιατί προϋποθέτει συμμετοχή σε όλα τα επίπεδα, περιλαμβάνει πειραματισμούς με διαφορετικούς τρόπους συλλογικής διαβίωσης, μοιράσματος κοινόχρηστων χώρων και αλληλοϋποστήριξης στην καθημερινότητα. Με αφορμή εμπειρίες όπως αυτές της Βαρκελώνης και άλλων δημοτικών αρχών, γίνονται προσπάθειες να βρεθούν συνέργειες μεταξύ δημόσιων – δημοτικών και συνεταιριστικών φορέων για την παραγωγή ποιοτικής, βιώσιμης, δημοκρατικής και αντιεμπορευματικής κατοικίας».
Υπό την αιγίδα του Συλλόγου Διπλωματούχων Αρχιτεκτόνων Ανωτάτων Σχολών (ΣΑΔΑΣ) και με την υποστήριξη του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, ΑΠΘ, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΑΠΘ και του μεταπτυχιακού Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΟ) του ΕΑΠ, ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός του CoHab-Athens απευθύνεται σε φοιτητές/τριες και νέους/νέες επαγγελματίες και έχει στόχο να δημιουργήσει νέα μοντέλα κατοίκησης. Εναλλακτικά σενάρια για το πώς θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν υφιστάμενα κτίρια –και ιδιαίτερα της αδρανούς δημόσιας περιουσίας– για να καλυφθούν στεγαστικές ανάγκες.
«Επεξεργαστήκαμε την ιδέα σε συνεργασία με διδάσκοντες/ουσες των αρχιτεκτονικών σχολών της Αθήνας, του Βόλου και της Θεσσαλονίκης, που εντάσσουν στα μαθήματά τους θεματολογίες που σχετίζονται με συλλογικές μορφές στέγασης. Η αρχιτεκτονική είναι ένα κοινωνικό εργαλείο που μπορεί να σχεδιάζει διαφορετικές πραγματικότητες και μέλλοντα με πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαδικασία οραματισμού και παραγωγής», τονίζει η Δήμητρα Σιατίτσα και προσθέτει: «Κάθε τέτοιο εγχείρημα είναι μια συλλογική προσπάθεια και απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση και κοινωνική γείωση. Ενθαρρύνουμε τη δημιουργία ομάδων με συμμετοχή και άλλων ειδικοτήτων: μηχανικοί, νομικοί, οικονομολόγοι, ειδικευμένοι/ες στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, γραφίστες. Και τη σύνδεσή τους με συλλογικότητες που αναζητούν διαφορετικούς τρόπους συνδιαβίωσης και με φορείς εξειδικευμένης τεχνογνωσίας, όπως οι ενεργειακές κοινότητες, ο παθητικός σχεδιασμός κτιρίων, η κυκλική οικονομία».
Κυκλική οικονομία
Η προσαρμοστική επανάχρηση και η κυκλική οικονομία επανέρχονται στη συζήτηση ως απάντηση και στην κλιματική κατάρρευση που σαρώνει. Ενας από τους λόγους που μιλούν για αξιοποίηση κενών κτιρίων και όχι για ανέγερση νέων.
«Ξεκινάμε από την επανάχρηση και ένταξη στη ζωή των πόλεων των εγκαταλελειμμένων και υποχρησιμοποιούμενων κτιρίων, χωρίς να απορρίπτουμε την ανάγκη ανέγερσης νέων. Οι πόροι που έχουμε είναι πεπερασμένοι και το μοντέλο συνεχούς αστικοποίησης και επέκτασης του χτισμένου επιβαρύνει δραματικά την προσπάθεια μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Οι διαφορετικές μορφές συνεταιριστικής κατοικίας θέτουν στο επίκεντρο, εκτός από ζητήματα αλληλεγγύης, δημοκρατίας και συμπεριληπτικότητας, στόχους για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και την καλύτερη ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και των οικισμών. Πιο οικολογικούς τρόπους συλλογικής διαβίωσης».
Επέλεξαν κενά κτίρια που ανήκουν σε δημόσιους και κοινωφελείς φορείς, ξεκινώντας από αυτά των ασφαλιστικών ταμείων. Στην Ευρώπη συζητείται πλέον ένα νέο υπόδειγμα στην πολιτική κατοικίας με ενισχυμένο τον ρόλο του Δημοσίου στη διαμόρφωση της αγοράς και στη σύμπραξη με δημοσίους, δημοτικούς, κοινωνικούς και συνεταιριστικούς φορείς.
«Πρέπει να συζητηθεί ο κοινωνικός ρόλος της ιδιοκτησίας γης και ακινήτων και η υποχρέωση του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα να συμμετέχουν σε συλλογικές προσπάθειες για την επίλυση κρίσιμων κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων με την παροχή βασικών αγαθών, όπως η κατοικία εκτός λογικής του κέρδους. Στην ιστοσελίδα μας μπορείτε να δείτε και την καμπάνια ΔΙΕΚΔΙΚΕΙΤΑΙ για συλλογική χαρτογράφηση των κενών».
Βασικό μέρος της διαδικασίας του διαγωνισμού αποτελούν τα εξαιρετικά σεμινάρια που θα πραγματοποιηθούν και θα συμμετέχουν ειδικοί και μέλη συνεταιρισμών από διαφορετικές πόλεις της Ευρώπης. Από το βραβευμένο La Borda της Βαρκελώνης, τον φοιτητικό συνεταιρισμό La Cigue της Γενεύης, την Calico CLT των Βρυξελλών, συνεταιρισμοί από τη Ζυρίχη, το αυτόνομο δίκτυο Mietshauser Syndikat από τη Γερμανία, καθώς και δίκτυα προώθησης στεγαστικών συνεταιρισμών, όπως το ΜΟΒΑ στην ανατολική Ευρώπη και το CoHabitat.
Κι ενώ έχουμε συνηθίσει τα βραβεία διαγωνισμών να είναι χρηματικά ποσά, στην προκειμένη θα είναι η φιλοξενία για κάποιες μέρες σε συνεταιριστικά στεγαστικά εγχειρήματα στη Γερμανία, στη Βαρκελώνη και τη Ζυρίχη.
Ποιες χώρες – πόλεις είναι πρωτοπόρες στη συνεταιριστική κατοικία; «Υπάρχουν πολλά διαφορετικά μοντέλα και παραδόσεις στην Ευρώπη και πολύ πιο έντονος πειραματισμός μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση. Η Ζυρίχη ήταν πάντα σημείο αναφοράς: σχεδόν το 25% του οικιστικού αποθέματος είναι συνεταιριστική κατοικία. Η Γαλλία έχει μια μεγάλη παράδοση σε μοντέλα συγκατοίκησης με έντονο οικολογικό πρόσημο. Η Βαρκελώνη έχει βρεθεί στο επίκεντρο γιατί κατάφερε σε μικρό διάστημα με τη συνεργασία συνεταιρισμών και δημοτικής αρχής να δώσει σημαντική ώθηση σε εγχειρήματα που έχουν κερδίσει διεθνή αναγνώριση. Στις Βρυξέλλες δοκιμάζονται μοντέλα κοινοτικής διαχείρισης και παραγωγής κατοικίας. Η συνεταιριστική κατοικία αντιμετωπίζεται ως μια από τις βασικές κατευθύνσεις για την παραγωγή οικονομικά προσιτής κατοικίας, αποτελώντας μέρος της βεντάλιας των δημoσίων πολιτικών που προωθούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο».
Η Βαρκελώνη
Δεν ξεχνάμε ότι στη Βαρκελώνη, τον σημαντικότερο ρόλο «επιβολής» νέων πολιτικών στα ζητήματα κατοικίας έπαιξε το Barcelona en Comú, ένα συλλογικό κίνημα διεκδίκησης του δικαιώματος στη στέγαση. Στην Ελλάδα δημιουργήθηκε πρόσφατα μια πολυσυλλεκτική πρωτοβουλία ατόμων, ομάδων και κινημάτων, οι «Γειτονιές για το δικαίωμα στη στέγη», όπου συμμετέχει και η ομάδα CoHab-Athens.
«Το πρόβλημα της στέγασης δεν λύνεται ατομικά, παρά μόνον μέσα από συλλογικές προσπάθειες και πειραματισμούς. Χρειάζεται μια ευρύτερη κοινωνική κινητοποίηση που θα διεκδικήσει δημόσιες πολιτικές, αλλάζοντας τις κοινωνικές αντιλήψεις. Συμμετέχουμε από την αρχή στη νέα προσπάθεια για δικτύωση διαφορετικών ομάδων με στόχο τη δημιουργία μιας μαζικής πλατφόρμας διεκδίκησης. Τα επόμενα σχέδια μετά τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό είναι η διαμόρφωση νομοθετικής πρότασης για τη στήριξη στεγαστικών συνεταιριστικών εγχειρημάτων στην Ελλάδα. Ελπίζουμε τα επόμενα χρόνια να ξεκινήσει το πρώτο εγχείρημα». Συν-κατοικήστε τα κενά λοιπόν. Δηλώστε συμμετοχή στον διαγωνισμό έως τις 20 Μαΐου.
https://cohabathens.org.
