«Είμαι γυναίκα καλλιτέχνις που γεννήθηκε και ζει στη Νότια Αφρική. Είμαι όλα αυτά τα πράγματα ταυτόχρονα. Για μένα δεν υπάρχει το “απλώς” στο να είμαι καλλιτέχνις. Οι ζωές των καλλιτεχνών είναι μέρος της τέχνης τους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο».
Η Penny Siopis είναι λεπτή και μικροκαμωμένη, και το πιο έντονο στοιχείο της εμφάνισής της είναι ο μαύρος κοκάλινος σκελετός των γυαλιών της. Στα εγκαίνια της πρώτης της αναδρομικής έκθεσης για την Ελλάδα και την Ευρώπη στο ΕΜΣΤ, με τίτλο «For Dear Life», χαμογελούσε σε όλη τη διάρκεια της δημοσιογραφικής ξενάγησης. Περπατούσε διαρκώς δίπλα μας, κοντά στην καλλιτεχνική διευθύντρια του μουσείου και επιμελήτρια της έκθεσης, Κατερίνα Γρέγου, έτοιμη να μας εξηγήσει τα πάντα.
Ωστόσο η προσήνειά της δεν σημαίνει συγκατάβαση. Διακεκριμένη καλλιτέχνις της γενιάς της, σημαντική φωνή στην ιστορία της τέχνης της ελληνικής διασποράς και μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας της Νοτίου Αφρικής, πολέμιος των ρατσιστικών διακρίσεων και της έμφυλης βίας, στην ερώτησή μου πώς προσδιορίζει την ταυτότητά της σε σχέση με όλες τις παραπάνω ιδιότητές της, είναι κάθετη: Δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο, στη Νοτιοαφρικανή Siopis και τη Σιώπη που διαθέτει ελληνικές ρίζες, στη χειραφετημένη, πολιτικοποιημένη γυναίκα, την πανεπιστημιακό και τη δημιουργό.
«Οι ιστορίες μου», συμπληρώνει, «δεν συνδέονται απόλυτα με την αφρικανική ιστορία. Αλλά η εμπειρία μου από τη ζωή στη Νότια Αφρική συχνά διεγείρει τα θέματα που εξερευνώ. Οι ιστορίες που με ελκύουν είναι εκείνες που μπορεί να γεννήσουν ευρύτερες ανησυχίες, και είναι σε θέση να μιλήσουν συναισθηματικά με καθολικό τρόπο, πέρα από την όποια ιδιαιτερότητά τους». Από λαδομπογιές και μελάνια, κόλλα και αποκόμματα εφημερίδων μέχρι καθημερινά αντικείμενα και φιλμ 8 και 16 χιλιοστών, η Siopis διερευνά εδώ και 50 χρόνια την πολιτική του σώματος, τη θλίψη και την ντροπή που ενυπάρχουν μέσα σε προσωπικές και συλλογικές ιστορίες στην πατρίδα της.
«Οι ιστορίες μου δεν συνδέονται απόλυτα με την αφρικανική ιστορία. Αλλά η εμπειρία μου από τη ζωή στη Νότια Αφρική συχνά διεγείρει τα θέματα που εξερευνώ», λέει η εικαστικός στην «Κ».
Περιηγούμενη στην «Αγαπημένη Ζωή» αισθάνομαι σαν να βουτάω μέσα στο κόκκινο χρώμα. Μπορεί να είναι κόκκινο της εμμήνου ρύσης, του πόθου, της πρόκλησης, της βίας, της γέννησης ή του θανάτου, αλλά βρίσκεται διαρκώς εκεί για να υπογραμμίσει το συλλογικό τραύμα αλλά και τον αισθησιασμό της γυναικείας φύσης. Το ευχάριστο για μένα ξάφνιασμα μιας αναδρομικής στο ΕΜΣΤ που παρουσιάζει στην πλειονότητά της έργα ζωγραφικής, συνεχίζεται με την ανακάλυψη μιας εικαστικής γραφής που ενσωματώνει χωρίς τυμπανοκρουσίες, τις έννοιες της αλήθειας και της κοινωνικής ευαισθητοποίησης με αυτές της ευαλωτότητας και της θνητότητας. Από τους μεγάλους πίνακες της σειράς «History Paintings» (1985-1995) –από τις πιο εμβληματικές δουλειές της Siopis κατά την ιστορική περίοδο που άλλαξε τη ζωή στη Νότια Αφρική– έως την αυτοβιογραφική εγκατάσταση «Will» (1997-), τα έργα είναι ταυτόχρονα εννοιολογικά και εξομολογητικά σαν ένα συνωμοτικό κλείσιμο του ματιού.
Το προσωπικό «Will»
Τα «History Paintings» παραπέμπουν στην ευρωπαϊκή παράδοση της ιστορικής ζωγραφικής του 18ου αιώνα, την ίδια στιγμή που την υπονομεύουν, παρουσιάζοντας την αποικιοκρατία σαν έναν οπτικά ακόρεστο και παρακμιακό κόσμο. Το κολάζ και η ζωγραφική ξορκίζουν την εικονογραφική κουλτούρα του απαρτχάιντ, την ίδια στιγμή που το πολύ προσωπικό «Will» θα ολοκληρωθεί με τον θάνατό της και θα δωριστεί σε κληρονόμους που η ίδια έχει επιλέξει: φίλους, συγγενείς, συνεργάτες απ’ όλη την υφήλιο.
Στη δουλειά της η σωματική εργασία συνδέεται με τη νοητική. Είτε στέκεται σε ένα τραπέζι του εργαστηρίου της και ρίχνει το μελάνι και την κόλλα αφήνοντας τη βαρύτητα να δημιουργήσει σχήματα, είτε ζει τους εφιάλτες μιας άγριας γυναικοκτονίας δημιουργώντας πορφυρά πολύπτυχα γεμάτα λέξεις – εντολές («Shame»), είτε βυθίζεται στο παιδικό ασυνείδητο που με ροζ χρώμα δίνει μορφή στον μπαμπούλα («Pinky Pinky»), η κίνηση της ύλης ωθεί τον νου. Υλικότητα, μέσο και μνήμη αποτελούν τον πυρήνα της δημιουργικής της διαδικασίας.
Διάρκεια της έκθεσης έως τις 10 Νοεμβρίου.
