ΣΑΒΒΑΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ
Εμείς και η ψυχή μας – Ολα όσα θα θέλατε να ρωτήσετε έναν ψυχίατρο – ψυχαναλυτή. Μια συζήτηση με τον Κώστα Γιαννακίδη
εκδ. Παπαδόπουλος, 2024, σελ. 341
Η ψυχοθεραπεία είναι –και αυτή– παιδί της νεωτερικότητας. Αλλά ενώ οι περισσότεροι μελετητές εντοπίζουν τις ρίζες της πολυβασανισμένης και βασανίζουσας νεωτερικότητας στην αναγέννηση και την ανάπτυξη των βασικών της ιδεών στον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα, θα πρέπει να προχωρήσουμε λίγο για να βρούμε μπροστά μας την ψυχοθεραπεία, όπως περίπου την εννοούμε ή τη φανταζόμαστε σήμερα. Διότι, αν και οι συνθήκες ζωής δεν ήταν απαραιτήτως σταθερές σε καμιά περίοδο της Ιστορίας, οι πολιτισμικές αλλαγές που σημάδεψαν τον 19ο και τον 20ό αιώνα και κυρίως ο επιταχυνόμενος ρυθμός αυτών των αλλαγών που συνδέονται με τη βιομηχανική και μεταβιομηχανική κοινωνία, η υποχώρηση των παραδοσιακών αξιών, η στροφή των ανθρώπων από τις συλλογικές αξίες στις ατομικές επιλογές είναι grosso modo αυτά που επηρέασαν βαθιά την ανθρώπινη ψυχολογία.
Ο ατομικισμός, η βασική πτυχή της νεωτερικότητας, έφερε και διαμόρφωσε την ψυχοθεραπεία ως μια –εκ των ων ουκ άνευ- ανάγκη για τον σύγχρονο άνθρωπο. Οπως το έχει θέσει ο καθηγητής Τζόελ Πάρις στο βιβλίο του Psychotherapy in an Age of Narcissism: Modernity, Science, and Society: Η ψυχοθεραπεία ήρθε να αναλάβει κάποιες από τις θεραπευτικές λειτουργίες τής λιγότερο πλέον επιδραστικής θρησκείας, αποτελώντας μια κοσμική πίστη που προσφέρει λύτρωση μέσω της αυτογνωσίας.
Τίποτα δεδομένο
Ο σύγχρονος κόσμος παρήγαγε πρωτοφανή πρόοδο στους περισσότερους τομείς, αλλά η νεωτερικότητα και η μετανεωτερικότητα που ζούμε τώρα –μιλώντας υπό τους όρους και στα όρια της Δύσης– είχε και έχει μια σκοτεινή πλευρά: την προσαρμογή των ανθρώπων σε νέο πλαίσιο και αμμώδεις βάσεις. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν, τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο και όλα υπόκεινται σε τροποποιήσεις. Ολα είναι προς συζήτηση και όλα μπορεί να αλλάξουν ξανά και ξανά. Οι καταιγιστικές αλλαγές, η μετατόπιση ή και η πλήρης κατάργηση συγκεκριμένων αξιών συμβάλλουν σε μια βασανιστική για τον ανθρώπινο ψυχισμό απώλεια νοήματος και κοινωνικού ανήκειν.
Στην Ελλάδα, αν και πορευόμαστε με τις αντανακλάσεις των δυτικών εξελίξεων, ή ίσως ακριβώς γι’ αυτό, η ψυχική βάσανος έρπει εντός μας και καταλαμβάνει πολύτιμες εσωτερικές εκτάσεις, άλλοτε με μικρότερη και άλλοτε με μεγαλύτερη ένταση. Ο ανοίκειος για μας τόπος της ατομικότητας πιθανόν και χάρη στην άρνηση της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να συμπεριλάβει το περίφημο «εκ του Υιού» (filioque), δηλαδή τη θεϊκή διάσταση του ανθρώπου και άρα τη χάρη και την ελεύθερη ατομική επιλογή μας, έχει οδηγήσει πια σε έναν τόπο ασυνείδητου καταναγκασμού και μίμησης, που όμως δημιουργεί ένα πραγματικό ψυχικό φορτίο. Ενα φορτίο που επιβαρύνεται από την αναπόδραστη αλλά και επιθυμητή σχέση μας με τον δυτικό κόσμο, τις αξίες και τις δράσεις του.
Απλά, όχι απλοϊκά
Κάπου σ’ αυτό το σημείο όπου… εμείς και η ψυχή μας ξέρουμε πώς αντέχουμε, έρχεται ο διακεκριμένος ψυχίατρος – ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος να ξεμπερδέψει, κατά το δυνατόν, το κουβάρι που με όλες τις ιστορικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτισμικές ρίζες του γίνεται τελικώς προσωπικό. Με την πολύτιμη βοήθεια του συναδέλφου δημοσιογράφου Κώστα Γιαννακίδη μάς τα κάνει όσο πιο λιανά γίνεται. Και εδώ θα μου επιτρέψετε μια παρέκβαση για να πω ότι ο Κώστας Γιαννακίδης υπηρετεί ακριβώς την επιτομή της δημοσιογραφικής δουλειάς, που είναι να τα «κάνει λιανά», να μεσολαβεί δηλαδή με τρόπο έντιμο, κατανοητό, απλό αλλά όχι απλοϊκό ανάμεσα στην πηγή και την κατανάλωση του προϊόντος της. Και να απευθύνει σε έναν, πράγματι αξιόπιστο, ειδικό τις ερωτήσεις, που το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων θα ήθελε να κάνει και με τον τρόπο που θα ήθελε να τις κάνει, αφού αφορούν ζητήματα λιγότερο ή περισσότερο οικεία στον καθένα από μας.
Ο διακεκριμένος επιστήμονας απαντάει σε έναν σχεδόν εξαντλητικό κατάλογο ερωτήσεων, ωστόσο διευκρινίζεται ότι «αυτό δεν είναι ένα βιβλίο αυτοβελτίωσης».
Ετσι, κι ενώ ο γιατρός απαντά σε έναν σχεδόν εξαντλητικό κατάλογο ερωτήσεων σχετικά με την παιδική ηλικία και την εφηβεία, την ενήλικη ζωή, τις σχέσεις και το σεξ, την κατάθλιψη και το άγχος, τις νευρώσεις και τις ψυχώσεις, τους αθεράπευτα ναρκισσιστές και τους ψυχοπαθητικούς, τη ζήλια και την κακία, τα όνειρα, την αρρώστια και τον θάνατο, διευκρινίζεται ότι «αυτό δεν είναι ένα βιβλίο αυτοβελτίωσης. Δεν θα μας κάνει ευτυχισμένους σε σαράντα οκτώ ώρες (αλίμονο!), δεν θα μας βοηθήσει να πλουτίσουμε και δεν θα αυξήσει τη γοητεία μας. Θα μας βοηθήσει ωστόσο να κατανοήσουμε βασικές έννοιες και να αποκτήσουμε μια πιο διεισδυτική ματιά στον εαυτό μας». Τελικώς, αν και επίσης διευκρινίζεται εκ μέρους των συγγραφέων ότι «δεν θα μας βοηθήσει να λύσουμε προσωπικά προβλήματα», μπορεί ωστόσο να φωτίσει το μονοπάτι προς την αναγνώρισή τους, την αποδοχή και ίσως προς τη θεραπεία. Πάντοτε όταν και επειδή το θέλουμε.
