Ενα όμορφο γωνιακό σπίτι στη Νίκαια. Το έβλεπα από την απέναντι γωνία, δυο βήματα από τον σταθμό μετρό κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Βοσπόρου και Δημητρίου Καρακουλουξή (1893-1971, πρώην δήμαρχος και προσωπικότητα της Νίκαιας, με καταγωγή από τη Μενεμένη της Μικράς Ασίας). Από τη γωνία που το αντίκριζα, αυτό το σπίτι που εξασκούσε τέτοια γοητεία ήταν στεφανωμένο από κλώνους νεραντζιάς. Ηταν ολόκληρο βουτηγμένο σε εκείνη τη θερμή ώχρα. Μπορεί άραγε να ξαναγίνει το χρώμα αυτό, που ανάλογα το φως της ημέρας βαθαίνει και ελαφραίνει και που με τη βροχή αποκτά ποιότητες σχεδόν ονειρικές;
Ηταν ένα από τα σκόρπια προσφυγικά σε εκείνη την ακτίνα που περπατούσα πάνω – κάτω με σκοπό να ανακαλύψω αυτό που κυλάει πίσω στον χρόνο. Ορισμένα προσφυγικά είχαν επισκευαστεί, αλλά πολλά ήταν αφημένα στην τύχη τους όπως αυτό το γωνιακό που μου είχε κάνει εντύπωση λόγω της θέσης προβολής του αλλά και λόγω της ομορφιάς του, απλής και γνήσιας.
Η εξώθυρα επί της Καρακουλουξή 34 ήταν από μόνη της μια μήτρα αφηγήσεων. Οργανωμένη με εκείνο το σχέδιο του Μεσοπολέμου που γεφυρώνει τον κλασικισμό και τον μοντερνισμό και εκβάλλει σε εκείνα τα σχέδια μιας γεωμετρικής αρμονίας, με φεγγίτες και γαλήνια αξιοπρέπεια, έστεκε ακόμη πίσω από πρόχειρα σανιδώματα και σακιά με μπάζα. Τρία πέτρινα σκαλοπάτια στον αέρα οδηγούσαν στο κατώφλι. Κάποτε θα ήταν ένας λασπόδρομος όταν θα έβρεχε.
Τα σκόρπια προσφυγικά σπίτια που έχουν επιζήσει στους δήμους της Αθήνας και του Πειραιά είναι τα περισσότερα χτισμένα στις δεκαετίες του ’20 και του ’30. Είναι δηλαδή αιωνόβια ή σχεδόν, και ανάλογα τον βαθμό συντήρησης και την ποιότητα της κατασκευής τους μπορούν να συνεχίσουν να ζουν και να βαθαίνουν την αστική εμπειρία. Σαν αυτό που με είχε συγκινήσει στη Νίκαια, είχα δει παρόμοια σπίτια στον Βύρωνα ή στην Καισαριανή. Αλλά στη Νίκαια, εκεί γύρω όπου βρισκόμουν, στις οδούς Βοσπόρου, Βιθυνίας, Αμερικανίδων Κυριών, Δημητρίου Καρακουλουξή, Παναγή Τσαλδάρη, Ηλιουπόλεως, Ατταλείας, Εφέσου, και στα πέριξ, είχα την αίσθηση ότι ο ουρανός ήταν πιο πλατύς, ότι υπήρχε ένας θόλος και ότι το φως έφτανε παντού. Πιο χαμηλές και οι πολυκατοικίες, πιο φαρδείς οι δρόμοι, τα παλιά προσφυγικά, ακόμη και τα ερειπωμένα, γέμιζαν τον αέρα με μια πίστη στη ζωή.
Καθώς παρατηρούσα το σπίτι στη Βοσπόρου και Δημητρίου Καρακουλουξή, πρόσεξα πως ήταν μέρος ενός διώροφου συγκροτήματος με ανακαινισμένα σπίτια στη σειρά, προς τη Βοσπόρου, νοικοκυρεμένα και χρωματισμένα ευχάριστα. Ενα φουντωτό πεύκο έδενε το πράσινο χρώμα του με τις ώχρες στους παλιούς τοίχους της γωνίας και μια υπόσχεση για το μέλλον. Τα αφημένα σπίτια στη γειτονιά, όμως, ήταν πολλά, τα βλέπει ο διαβάτης σε κάθε δρόμο, και καθένα από αυτά έχει τόσο ισχυρό αποτύπωμα που γεννούν εικόνες από ένα χθες που δεν έζησες. Εβλεπα τις προσφυγικές διώροφες «πολυκατοικίες» με συνεχόμενα μπαλκόνια, δίπλα σε μονώροφα με μονοκόμματες τάβλες στα παράθυρα, σπίτια με κεραμοσκεπές και ξυλοδεσιές κάτω από την οροφή και πέτρινα σκαλοπάτια που ανέβαιναν εξωτερικά, με ένα τρόπο σχεδόν νησιώτικο, στα δωμάτια του πρώτου ορόφου. Πόρτες σφραγισμένες αλλά βαμμένες με εκείνο το φωτεινό γαλανό του Αιγαίου, πόρτες μιας λαϊκής αρ ντεκό, κλειστές και αμπαρωμένες, με δεκάδες ανεπίδοτους λογαριασμούς στα κάγκελα σαν ένα χάρτινο μπουκέτο.
Ερχονται στον νου εικόνες από τους παλιούς φωτογράφους της Νίκαιας, όπως τους παρουσίασαν στη Δημοτική Πινακοθήκη της Νίκαιας μέσα από την έρευνα του Βασίλη Βασιλειάδη και την επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Μαρίας Πούλου. Πρόσωπα από τα βάθη του Μεσοπολέμου, ζωές ώς τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Σαν να είναι συνοδοιπόροι, σύγχρονοί μας, στα στενά της Νίκαιας.
