Κάθε δημόσιο, ιστορικό πρόσωπο έχει ίσως μια πίσω αυλή, αθέατη από την πρόσοψη. Είναι εκεί που συναντάμε τα άρρητα του επίσημου βιογραφικού του, τις αντιφάσεις του, κάποιο τσαλακωμένο προφίλ του, τις σκιές, τις βουβές ματαιώσεις που κάποτε βρίσκουν τη φωνή τους, διαμεσολαβημένη από κάποιον που θα αποκτήσει πρόσβαση στα απόκρυφα και θα τα βγάλει στην επιφάνεια, μαρτυρία και κάθαρση μαζί.
Στην πίσω αυλή του Αλέξανδρου Διομήδη κατάφερε να φτάσει η Μαρίνα Πετσάλη, απόγονός του, δισεγγονή μιας από τις τρεις αδελφές του και με το βιβλίο της, «Δεν ήταν μέθη» (εκδ. Εστία) ανιχνεύει μια άγνωστη όψη ενός δημόσιου άνδρα, που άφησε το αποτύπωμά του στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα.
Ο Αλέξανδρος Διομήδης (1874-1950), γόνος μεγαλοαστικής αθηναϊκής οικογένειας, νομικός, οικονομολόγος, βυζαντινολόγος, με σπουδές στην Ελλάδα, τη Γερμανία, τη Γαλλία, συμμετείχε και συνδέθηκε από θέσεις εξουσίας με τα γεγονότα της εποχής του. Βουλευτής Σπετσών (1910-1918), υπουργός Οικονομικών (1912-15) στην πρώτη κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, προσωρινός υπουργός Εξωτερικών (1918-19), διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, πρώτος διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, πρωθυπουργός (1949-50) στην κυβέρνηση του Κόμματος των Φιλελευθέρων, στη λήξη του εμφυλίου πολέμου.
Τεκμήριο κρυφής ζωής
Η πρώτη ύλη του βιβλίου της Μαρίνας Πετσάλη είναι ένα πακέτο επιστολών που ο Αλέξανδρος Διομήδης φύλαξε ευλαβικά, ντοκουμέντο της σχέσης του με τη μικροαστή Γερμανίδα, Ελένη Ντάνενμπεργκ, στα φοιτητικά του χρόνια στο Βερολίνο. Η σχέση αυτή δεν θα ωριμάσει ποτέ νομιμοποιημένη στο φως, θα παραμείνει όμως ισόβια, αποσιωπημένη, τεκμήριο μιας κρυφής ζωής που ο ίδιος δεν τόλμησε ή δεν μπόρεσε να ζήσει.
Πρόκειται για μια αλληλογραφία που αποκαλύπτει ένα προσωπικό δράμα σημαδεμένο από τις ταξικές αποστάσεις και προκαταλήψεις, τη μικροϊστορία και τη μακροϊστορία. Οι δικές του απαντήσεις στις επιστολές της ταπεινής Γερμανίδας ερωμένης του δεν σώθηκαν. Η Μαρίνα Πετσάλη είχε μόνο τη φωνή της Ελένης και έναν όγκο πληροφοριών της οικογενειακής της ιστορίας, αλλά και της επίμονης έρευνας που έκανε επί δέκα χρόνια. Με γέφυρες τις επιστολές της Ελένης, βρίσκει και τη φωνή του Αλέξανδρου Διομήδη, μας πείθει ότι μιλάει εκείνος, συμπληρώνει ότι λείπει και συνθέτει αυτή την επιστολική σχέση, κράμα ντοκουμέντου και μυθοπλασίας.
Στην αφήγησή της οι πρωταγωνιστές είναι μαζί και απέναντι, οι καρδιές και τα σώματα συναντιούνται, οι ζωές αποκλίνουν: Εκείνη είναι αποφασισμένη να ζήσει τον πυρετό ενός έρωτα, να διεκδικήσει τον εραστή της μέχρι ταπείνωσης, να προσπαθήσει, με κάθε μέσο, να αποδράσει από την τάξη της. Εκείνος δεν χάνεται στη δίνη της σχέσης, κρατάει αποστάσεις, δεν παραπαίει ούτε στιγμή, ο κώδικας της τάξης του δεν έχει χώρο για την Ελένη. Ξέρει που ανήκει και δεν θέλει να αποδράσει. Εκείνη γίνεται ολοκαύτωμα, εκείνος ασπάζεται απόλυτα τις συμβάσεις που θα τον οδηγήσουν στους χαμηλόφωνους δημόσιους ρόλους του, που κι αυτούς τους υπηρετεί χωρίς αυταπάτες. Η πολιτική, μας λέει, δεν ασχολείται με τα πραγματικά προβλήματα. Θα μεταπλάσει το πάθος του σε μια ισόβια φροντίδα και μέριμνα για την Ελένη, θα γίνει στην αρχή ο Πυγμαλίων της και στη συνέχεια ο ναυαγοσώστης της.
Δύο τραγικά πρόσωπα υποθηκευμένα από την εποχή τους: Οσο εκείνος διακρίνεται στο στερέωμα της πολιτικής στην Ελλάδα, εκείνη χάνεται και εκμηδενίζεται στις αγωνίες της επιβίωσης και στον πολιτικό ζόφο της Γερμανίας. Μόνιμα απένταρη, βάζει πολλές φορές νερό στην ηθική της. Δοκιμάζει να κάνει καριέρα στο θέατρο που εξελίσσεται σε μια εμπειρία αέναων ματαιώσεων. Ενδίδει σε ανυπόφορους γάμους, εξοντώνεται από αδιάκοπες μετακινήσεις σε αναζήτηση δουλειάς, αναζητάει καταφύγιο στη βαθιά θρησκοληψία και στα σκοτάδια του ναζισμού, μέχρι που εγκλωβίζεται στο Ανατολικό Βερολίνο, σχεδόν άστεγη και επαίτης. Εκείνος θα ανταποκρίνεται στις εκκλήσεις της για βοήθεια, οικονομική, αλλά μέχρι εκεί. Πολιτικά φιλελεύθερος, παραμένει συντηρητικός και άτολμος κοινωνικά με ψυχαναγκαστική αταραξία, επίμονη εκλογίκευση, αν και μέσα στο οχυρό του στάζει η πληγή αυτού του ανέφικτου έρωτα.
Αποδέχθηκαν και οι δύο μια καταδίκη, εκείνος στωικά, στο όνομα μιας αποστολής, εκείνη αυτοκαταστροφικά, με την προσδοκία μιας διάσωσης. Η σχέση τους ήταν υποθηκευμένη, τα ταξικά σύνορα ήταν αυστηρά περιφραγμένα. Κάθε αυτομόληση από την αστική τάξη σε καθιστούσε αποσυνάγωγο και κάθε απόπειρα κοινωνικής κινητικότητας σε έστελνε εκεί από όπου προερχόσουν και θα παρέμενες. Είναι μια ιστορία που μας θυμίζει ότι οι ζωές δεν είναι ατομικές, είναι σημαδεμένες από την εποχή τους και από αυτή την άποψη έχουν έναν τραγικό περιορισμό.
Το «Δεν ήταν μέθη» δεν είναι μόνο ένα πλούσιο, πολυσέλιδο ρομάντζο, όπως το θέλει η συγγραφέας του, είναι βιβλίο πολιτικό, κοινωνιολογικό, ένα memoir en heritage (μνήμη κληρονομιάς), τοποθετημένο στο κλίμα μιας εποχής. Η Μαρίνα Πετσάλη μας μυεί στις ατμόσφαιρες, τα ήθη, τα ταξικά μετεωρολογικά, το πνεύμα των τόπων, τις διαδρομές του χρόνου, του προσωπικού, αλλά και του ιστορικού. Η μεγάλη αρετή της αφήγησής της είναι ότι όλα περνάνε κάτω από τα ραντάρ και ανάμεσα στις γραμμές μιας ερωτικής αλληλογραφίας, κρύβονται όσα ο αναγνώστης θα αποκρυπτογραφήσει χωρίς την «εκβιαστική», δική της παρέμβαση.
