DORIS LESSING
Το χρυσό σημειωματάριο
μτφρ. Εφη Τσιρώνη
εκδ. Διόπτρα, 2023, σελ. 1.056
Σύμφωνα με τη Σουηδική Ακαδημία η Ντόρις Λέσινγκ, η πολυβραβευμένη συγγραφέας η οποία τιμήθηκε και με το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2007, είναι μια «επική συγγραφέας της γυναικείας εμπειρίας». Αναντίλεκτα, «Το χρυσό σημειωματάριο» θεωρείται το κορυφαίο της έργο, χάρη στο οποίο η Λέσινγκ συγκαταλέχθηκε στις μεγάλες δημιουργούς του εικοστού αιώνα και γνώρισε την παγκόσμια αναγνώριση.
Η συγγραφέας, η οποία εγκατέλειψε το σχολείο και την οικογενειακή εστία σε ηλικία δεκαπέντε ετών, έκανε διάφορες δουλειές για να ζήσει, παντρεύτηκε δύο φορές και συμμετείχε σε αριστερές οργανώσεις, θεωρούσε πάντα ότι η κοινωνική αποστολή της λογοτεχνίας είναι σημαντική και γι’ αυτόν τον λόγο γράφει για τη σύγκρουση των πολιτισμών, για τις φυλετικές ανισότητες και τη μεγάλη πολιτική τους διάσταση, για τις κοινωνικές και έμφυλες αδικίες, την καταπίεση των Αφρικανών, για τη συλλογική δράση προς το κοινό όφελος.
Το 1962 δημοσιεύθηκε «Το χρυσό σημειωματάριο», ένα πρωτοποριακό και τολμηρό για την εποχή του έργο που γνώρισε ακόμη και επιθέσεις για τον τρόπο που η συγγραφέας σκιαγραφεί τη γυναικεία υπόσταση σε αντίθεση με το γυναικείο στερεότυπο της εποχής. Στον πρόλογο του βιβλίου, που υπογράφει η Λέσινγκ, μπορεί κανείς να διακρίνει την ξεκάθαρη θέση της και παράλληλα την αντίθεσή της στον τρόπο που αντιμετωπίστηκε όταν πρωτοδημοσιεύθηκε. «Αυτό το μυθιστόρημα δεν ήταν σάλπισμα του αγώνα για την απελευθέρωση των γυναικών. Περιέγραψε πολλά γυναικεία συναισθήματα επιθετικότητας, εχθρικότητας, απέχθειας και πίκρας. Τα έβαλε στο χαρτί. Προφανώς αυτά που ένας μεγάλος αριθμός σκεφτόταν, αισθανόταν και βίωνε ήρθαν σαν μεγάλη έκπληξη. Αμέσως πολλά πανάρχαια όπλα επιστρατεύτηκαν, με τα κυριότερα, ως συνήθως, να προωθούν τα στερεότυπα της “αντρογυναίκας” και της “μίσανδρης”».
Γραμμένο με μια αυστηρή λογοτεχνική υφή και χωρισμένο σε πέντε αφηγηματικά μέρη αποτελεί ένα πολυσχιδές και πολυσήμαντο μυθιστόρημα, με εξαιρετικά ζωντανά διαλογικά μέρη, περί απιστίας, διαζευγμένης ζωής, ανατροφής παιδιών, πολιτικών διαψεύσεων, γυναικείας αυθυπαρξίας, θέματα που δίνουν με ευκρίνεια τον συλλογισμό των ηρώων, φιλοτεχνώντας αδρά το πορτρέτο τους.
Ενα μυθιστόρημα μεταμοντέρνας υφολογίας, που πραγματεύεται θέματα σύγχρονα και εξόχως διαχρονικά.
Πέντε μέρη, καθένα εκ των οποίων θα μπορούσε να είναι ένα αυθύπαρκτο μυθιστόρημα. Κεντρική ηρωίδα η Αννα. Χωρισμένη συγγραφέας, με μια μικρή κόρη. Το βιβλίο που γράφει έχει τον εμβληματικό τίτλο «Ελεύθερες γυναίκες». Πρόκειται για μια νουβέλα 60.000 λέξεων που αποτελεί το πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται τα σημειωματάρια της Αννας. Ο Σολ Γκριν είναι ο άνδρας που τη συμβουλεύει. Η Μόλι, η Εβραία φίλη της με αριστερές ιδέες, χωρισμένη και αυτή, ο Ρίτσαρντ, ο πλούσιος πρώην άνδρας της Μόλι, η Μάριον, η δεύτερη γυναίκα του Ρίτσαρντ που αντιμετωπίζει προβλήματα αλκοολισμού, ο Τόμι, ο γιος της Μόλι, ένας εικοσάχρονος νέος που βιώνει την απογοήτευση από τον χωρισμό των γονιών του αλλά και από τις εκ διαμέτρου αντίθετες ιδέες τους είναι οι κύριοι ήρωες αυτού του βιβλίου. Ηρωες, τους προβληματισμούς των οποίων η Λέσινγκ αφουγκράζεται προσεκτικά, για να καταγράψει τις πιο λεπταίσθητες ισορροπίες των ψυχολογικών τους διακυμάνσεων, τις σχέσεις, τις ιδεολογικοπολιτικές θέσεις, τις φιλοσοφικές προεκτάσεις της συμπεριφοράς τους, την καθημερινότητά τους.
Η Αννα σημειώνει σε τέσσερα σημειωματάρια τις σκέψεις και τις εμπειρίες της, όλα όσα την αφορούν και την προβληματίζουν γύρω από την πολιτική, τον καθημερινό τρόπο ζωής, τη γραφή, τον γάμο, τις κοινωνικές αλληλοεξαρτήσεις, τις ημερολογιακές καταγραφές της καθημερινότητας. Στο μαύρο σημειωματάριο η Αννα ανήκει στην ομάδα των αριστερών στην Αφρική κατά τη διάρκεια του πολέμου και καταθέτει τη σχέση της με τη γραφή. Στο κόκκινο περιγράφονται η δημαγωγία και η γραφειοκρατία που επικρατεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Στο μπλε σημειώνει την απογοήτευσή της για τις έμφυλες νοοτροπίες, τις αναμνήσεις της, τη συναισθηματική της ζωή, διατηρώντας έτσι ένα προσωπικό ημερολόγιο και στο κίτρινο πλάθει ιστορίες από τις εμπειρίες της. Το χρυσό σημειωματάριο, όμως, είναι εκείνο στο οποίο η Αννα συγκεντρώνει τους συνδετικούς κρίκους που ενώνουν τα άλλα σημειωματάρια.
Μεταμοντέρνα υφολογία
Η Λέσινγκ γράφει ένα μυθιστόρημα μεταμοντέρνας υφολογίας για τη συναισθηματική και συνειδησιακή γυναικεία απελευθέρωση, αυτοδιάθεση και αυτογνωσία, πραγματευόμενη θέματα σύγχρονα και εξόχως διαχρονικά, όπως η τέχνη και η σημασία της στον σύγχρονο κόσμο, η θέση της γυναίκας πέρα από τον φεμινισμό, η σπουδαιότητα της ανάληψης του γυναικείου ρόλου και των ευθυνών που απορρέουν από αυτόν, η ανάγκη αντιμετώπισης του ψυχικού κλονισμού, η γυναικεία επιθετικότητα, η απόγνωση και η διαχείρισή της. Ενα σημαντικό κλασικό έργο. Η Εφη Τσιρώνη το μεταφέρει με μεγάλη επιτυχία στην ελληνική γλώσσα.
