O κεντρικός ήρωας στο έργο «Ενενήντα» της Βαλέριας Δημητριάδου δεν είναι ο ηλικιωμένος έτσι όπως τον φανταζόμαστε. Δεν κολλάει στο παρελθόν, δεν συζητάει για θέματα υγείας, δεν σέρνει τα πόδια του, δεν ακολουθεί πιστά μια ρουτίνα, δεν παίζει τάβλι.
«Κινείται στα όρια της αλαζονείας, σχεδόν ναρκισσιστικά λέει πως διαφέρει από τους άλλους, χλευάζει τους συνομηλίκους του, αισθάνεται πως δεν έχει καμία θέση σε γηροκομείο. Του φαίνεται αδιανόητο να εγκλωβιστεί σε αυτό το κλειστό πλαίσιο κοινωνικής συμπεριφοράς», εξηγεί η συγγραφέας και σκηνοθέτις του έργου που θα παρουσιαστεί στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.
Η πανδημία, υποστηρίζει, έδειξε με πολύ άγαρμπο τρόπο ότι τους ηλικιωμένους τους θεωρούμε πολίτες δεύτερης κατηγορίας. «Κοινωνικά, υπάρχει μια λύπηση στο πρόσωπό τους», δηλώνει. Ωστόσο, δεν ήταν η ενσυναίσθηση που παρακίνησε το μέλος των C for Circus να γράψει ένα έργο για τον χρόνο που περνάει από πάνω μας, αλλά ένα περιστατικό που την ταρακούνησε.
Στο πάρκο κοντά στη γειτονιά της συναντούσε συχνά ένα ζευγάρι υπερηλίκων, εκείνος της κρατούσε πάντα το χέρι και ήταν όλες τις φορές εξαιρετικά τρυφεροί μεταξύ τους. Μια μέρα τους είδε να φιλιούνται στο στόμα. «Σάστισα, επέστρεψα σπίτι και το σκεφτόμουν. Αν εξέπληξε εμένα αυτή η εικόνα, τι θα πάθαινε ένας πιο “κλειδωμένος” άνθρωπος;» αναρωτιόταν. Παραδέχεται πως αν στη θέση τους ήταν δύο έφηβοι, θα σχολίαζε θετικά το ερωτευμένο ζευγάρι. Γιατί, λοιπόν, την ξένιζε τόσο ένα φιλί; Μήπως γιατί είχαν υπερβεί τα επιτρεπόμενα όρια ηλικίας; «Εχουμε δεχθεί ότι η συντροφικότητα στην τρίτη ηλικία εξαντλείται στην τρυφερότητα. Δεν μπορούν, λοιπόν, οι ηλικιωμένοι να έχουν ερωτική διάθεση; Ποιος το ορίζει αυτό;» λέει.
Το θέμα της είναι, λοιπόν, ποιος μας γερνάει. Ο καθωσπρεπισμός των άλλων ή το βιολογικό μας ρολόι; Τον κεντρικό χαρακτήρα, έναν δραστήριο υπερήλικο που, μεταξύ άλλων, φλερτάρει όταν εισάγεται για λίγο σ’ έναν οίκο ευγηρίας υποδύεται ο πεθερός της, ο 87χρονος ηθοποιός Δημήτρης Παπαγιάννης. «Για λόγους συμπερίληψης ήθελα ο ηθοποιός που θα αναλάβει τον ρόλο να πλησιάζει στην ηλικία του ήρωά μου, γιατί τα χρόνια του και αυτό που φέρει ο Δημήτρης με την τρομερή του ενέργεια και όρεξη για ζωή “πλουτίζει” το κείμενο και τη διαδικασία της πρόβας. Με ενέπνευσε το πώς αντιστέκεται στα κοινωνικά πρότυπα αλλά και στο σώμα που φθίνει. Γιατί και η φθορά ξεκινάει από το μυαλό μας. Το κεφάλι δίνει την οδηγία πως δεν μπορείς, το σώμα τη λαμβάνει και υπακούει. Το θέμα, λοιπόν, είναι πώς αντιμετωπίζεις τη ζωή».
Το έργο δομείται τόσο γύρω από τη σχέση του 90χρονου με τον μεσήλικο γιο του (Κωνσταντίνος Ασπιώτης) και τη σύγκρουση που προκύπτει όταν ο γιος δηλώνει στον πατέρα ότι πρέπει να πάει σε οίκο ευγηρίας, όσο και τα αναπάντεχα στηρίγματα που βρίσκει κανείς στη ζωή, σε όποια ηλικία και αν βρίσκεται.
Ανάπηροι για την κοινωνία
Η βασική στήριξη του ηλικιωμένου ενάντια στην αμετάκλητη απόφαση του γιου είναι ένα νεαρό κορίτσι σε αναπηρικό αμαξίδιο, το οποίο ο πρωταγωνιστής συναντά καθημερινά στο κεντρικό πάρκο της πόλης. Το ρόλο κρατά η Ελη Δρίβα. «Η Ελη είναι μια ακόμη περίπτωση του τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος με αναπηρία. Με δίδαξε πολλά. Η βλάβη υπάρχει, όμως ανάπηρο σε καθιστά η κοινωνία. Η φιλία τους είναι ιδιαίτερη και συγκινητική, έχουν πλήρη αποδοχή ο ένας για τον άλλον και πάνε κόντρα σε όσα πιστεύει η κοινωνία για εκείνους».
Η πλοκή του έργου αναπτύσσεται γύρω από τη σχέση και τις συγκρούσεις του ηλικιωμένου αλλά υπερδραστήριου πατέρα με τον μεσήλικο και παραιτημένο από τη ζωή γιο του.
Μία από τις θεματικές στις οποίες στέκεται το έργο είναι και η ανταγωνιστική σχέση ανάμεσα σε πατέρα και γιο. «Οι γυναίκες είμαστε πιο απενοχοποιημένες με τις εκφράσεις τρυφερότητας και την ευαλωτότητά μας, θα μιλήσουμε με τις μανάδες μας, θα εκτεθούμε. Οι πατεράδες όμως, και κυρίως οι παλαιότερες γενιές, επειδή κουβαλούν και το βαρίδι της πατριαρχίας με το πρότυπο του ισχυρού άνδρα, σηκώνουν ένα απίστευτο τείχος με τα παιδιά τους. Οι γιοι, επίσης, μεγαλώνουν προσπαθώντας να αποδείξουν ότι αξίζουν. Σε αυτήν, λοιπόν, την πυρηνικά προβληματική σχέση, και παρότι οι δύο ήρωες έχουν κοινά θέλω, δύσκολα θα δώσουν ελαφρυντικά ο ένας στον άλλον, θα προσφέρουν μόνο ψίχουλα νοιαξίματος».
Ο γιος είναι μια πολύ οικεία σε όλους μας φιγούρα, φέρει πολλά από τα χαρακτηριστικά της γενιάς των μιλένιαλ· συγκατοικεί ακόμη με τον πατέρα του στα σαράντα του χρόνια, δεν έχει αυτονομηθεί οικονομικά, δεν έχει προχωρήσει στη ζωή του. «Ηθελα να αναφερθώ και στο ταξικό θέμα, πόσο δύσκολο είναι να νοικιάζεις και να μένεις μόνος σου σήμερα ή να κάνεις το παραπάνω βήμα. Στα μάτια του πατέρα ο γιος φαντάζει άχρηστος, είναι ένας άνθρωπος που δεν έχει πετύχει πολλά. Η διαφορά στο πώς και πόσο κινητοποιούνται αυτοί οι δύο είναι κομβική στη σκέψη του έργου. Υπάρχει το αίσθημα της ματαίωσης στη δική μου γενιά, τη γενιά που πίστεψε ότι θα της έρθουν όλα ρόδινα και έπεσε μέσα στη βαθιά κρίση».
Επισημαίνω πως και οι γενιές που διανύουν τώρα τα δύσκολα, των ενενήντα, έχουν βιώσει όλες τις δυστοπίες της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, η προσέγγισή τους όμως είναι διαφορετική. «Φυσικά έχουν ζήσει την απόλυτη πείνα, είναι αυθεντικά αισιόδοξοι. Εχουν μάθει να εκτιμούν τις μικρές καθημερινές χαρές της ζωής που εμείς περιφρονούμε. Εμείς δεν χαιρόμαστε εύκολα».
«Ενενήντα», Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260, από 15 έως 18 Ιουνίου.
