RICHARD POWERS
ΑΜΗΧΑΝΙΑ
μτφρ. Γιώργος Κυριαζής
εκδ. Gutenberg, σελ. 455
Συγγραφέας βιβλίων μακράς πνοής που συνενώνουν τα επιστημονικά και οικολογικά πεδία με τις οντολογικές διερωτήσεις των ανθρώπων, ο Ρίτσαρντ Πάουερς αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην κορυφή των μυθιστοριογράφων στην άλλη άκρη του Ατλαντικού για την οραματική του σκέψη αλλά και την πρωτοτυπία των θεμάτων που διαχειρίζεται κάθε φορά.
Σε αντίθεση με το εξαιρετικά φιλόδοξο (και πολυσέλιδο) μυθιστόρημά του «Οι κορυφές της ζωής» (εκδ. Διάπλαση) που του χάρισε το 2019 το βραβείο Πούλιτζερ, το νέο του μυθιστόρημα με τίτλο «Αμηχανία» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg) μοιάζει πιο άμεσα ανθρώπινο και σίγουρα όχι αμήχανο ως προς τις προθέσεις του.
Μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο, ο αστροβιολόγος Θίοντορ Μπερν, παράλληλα με τις μελέτες του για το αν μπορεί να υπάρξει ζωή σε άλλους πλανήτες, έχει να διαχειριστεί τον πόνο του από τον αδόκητο χαμό της γυναίκας του, Αλίσα, σε αυτοκινητικό δυστύχημα, αλλά και το βάρος της ευθύνης να μεγαλώσει τον γιο του, Ρόμπιν, που έχει ελάχιστες μνήμες από τη μητέρα του, καθώς την έχασε όταν ήταν επτά ετών.
Ο Πάουερς με τρόπο τρυφερό, αλλά ουδέποτε μελοδραματικό, χτίζει τη δύσκολη σχέση πατέρα – γιου μέσα από μια σειρά παράξενων ταξιδιών που «οργανώνει» ο Θίοντορ για λογαριασμό του Ρόμπιν σε διάφορους επινοημένους πλανήτες. Αυτά τα νοητά ταξίδια, πέραν της επίκλησης της επιστημονικής φαντασίας στο εξωτερικό περίβλημα του μυθιστορήματος, εσωτερικά, για τους δύο ήρωες, λειτουργεί ως ένας μηχανισμός αναγνώρισης της εγγύτητάς τους μπρος στο ατελεύτητο και αχανές Διάστημα που τους περιβάλλει.
Κόντρα στις πιέσεις των ειδικών και του σχολείου που πηγαίνει ο Ρόμπιν να ακολουθήσει φαρμακευτική αγωγή, καθώς εμφανίζει αποκλίνουσα έως και επιθετική συμπεριφορά, ο πατέρας του αποφασίζει να δεχθεί την πρόσκληση μιας ομάδας ερευνητών να υποβάλουν τον γιο του σε μια θεραπεία νευροανάδρασης.
Ο εγκέφαλος του Ρόμπιν εκπαιδεύεται να έχει πρόσβαση σε νευρικές οδούς που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες συναισθηματικές καταστάσεις που βίωσε η μητέρα του, η οποία είχε υποβληθεί στην ίδια θεραπεία πριν πεθάνει.
Μια απώλεια, μια πάθηση, μια θεραπεία και μια ανθρώπινη σχέση που δοκιμάζεται.
Σαν να μας λέει ο Πάουερς ότι η πιθανότητα να προσεγγίσουμε την καλύτερη εκδοχή μας είναι να γίνουμε κάποιος άλλος.
Οντως, ο Ρόμπιν επιτυγχάνει τέτοιες αποχρώσεις αυτοελέγχου, ενσυναίσθησης, φαντασίας και παρηγοριάς που γίνεται κάτι περισσότερο από ένα καλά προσαρμοσμένο παιδί – γίνεται ένας συναισθηματικός υπεράνθρωπος, ένας δημόσιος ακτιβιστής, ένας σταρ στο Διαδίκτυο.
Ομως, ο Πάουερς δεν περιορίζει τη βεντάλια της θεματικής του μόνο στο δίπολο πατέρα – γιου (καίτοι υπάρχουν στιγμές που με ποιητικό τρόπο σε τραβάει αυτή η σχέση), αλλά εν καιρώ κλιματικής κρίσης και πολιτικής πόλωσης αναφέρεται ευθέως και σε αυτά τα θέματα με τη νηφαλιότητα και τον προειδοποιητικό τόνο που οφείλει να έχει ένας διορατικός συγγραφέας.
Στον «κόσμο» του μυθιστορήματος εμφανίζεται ένας πρόεδρος της χώρας που ομοιάζει με το μοντέλο του Τραμπ και ο οποίος μειώνει δραστικά τους πόρους για ερευνητικά προγράμματα θεωρώντας πως η επιστήμη το μόνο που κάνει είναι να επιδρά αρνητικά στις παραδοσιακές βεβαιότητες του έθνους. Την ίδια στιγμή, η φύση δέχεται ποικίλες επιθέσεις από τον άνθρωπο που έχει επιβληθεί κυριαρχικά πάνω της, ενώ οι πυρκαγιές καταστρέφουν μεγάλο μέρος της. Δεν είναι τυχαίο ότι η Αλίσα, όπως μαθαίνει ο Ρόμπιν, ήταν μια ακτιβίστρια που ενδιαφερόταν για τη σωτηρία σπάνιων ειδών πανίδας.
Στο μέτρο του δυνατού, το μυθιστόρημα προβάλλει κάποιες αναπόδραστες μορφές τραγωδίας που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος. Η απώλεια ως μέρος της ανθρώπινης συνθήκης (ναι, αυτή είναι προαιώνια πληγή), τα αναγκαία όρια που οφείλουμε να βάλουμε στην έννοια της «προόδου» και η συνειδητοποίηση ότι ως είδος περισσότερες φορές αποτυγχάνουμε παρά επιτυγχάνουμε στα μεγαλόπνοα σχέδια που έχουμε θέσει σε εφαρμογή.
Η «Αμηχανία» λειτουργεί ως αφορμή στοχασμού για την επικίνδυνη κυριαρχία μας στον πλανήτη, αλλά και για την επιβολή των ολίγων δυνατών έναντι των πολλών αδυνάτων.
Μπορεί να μη βρισκόμαστε στη μετα-αποκαλυπτική κατάσταση στην οποία τοποθετεί ο Κόρμακ Μακάρθι τον πατέρα και τον γιο του στον «Δρόμο» (εκδ. Καστανιώτη), εντούτοις κι εδώ το δίπολο παίζει τον ρόλο μιας μικρής νησίδας ελπίδας ότι κάτι μπορεί να σωθεί. Κυρίως μέσω του γιου, που φέρει το φως της ελπίδας ανέσπερο μέσα του. Ουσιαστική και καθοριστική στην ανάγνωση είναι η μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή.
