ANDRES MONTERO
O θάνατος έρχεται στάζοντας βροχή
μτφρ.: Μαρία Παλαιολόγου
εκδ. Διόπτρα, 2024, σελ. 160
Να ένα βιβλίο που μας μίλησε με τόση δύναμη –μια δύναμη χθόνια, αρχαία– και τόση θέρμη που μας άφησε άφωνους. Εχουμε να κάνουμε εδώ με μια σπάνια αφηγηματική φλέβα, που δανείζεται ιστορίες πραγματικές, ανθρώπων απλών, της χιλιανής υπαίθρου, τις υφαίνει σε έναν καλά δουλεμένο αργαλειό, και μας τις παραδίδει με μια συγκροτημένη, στιβαρή απλότητα που σε κατακτά μονομιάς.
Και αν οι κύριοι πρωταγωνιστές είναι βέβαια –τι άλλο– οι άνθρωποι, η φύση είναι πανταχού παρούσα: από την πλευρά της μεγάλης κάθετης οροσειράς στα ανατολικά, αυτού του απροσπέλαστου παγωμένου τείχους, από την πλευρά τής επίσης παγωμένης θάλασσας απέναντί της, από την πλευρά του ουρανού που φωτίζει, σκιάζει και βρέχει, από την πλευρά του χώματος που αρπάζει τα πόδια των ανθρώπων, με τους νερόλακκους και τις λάσπες του που κρύβουν, ή φανερώνουν, τους νεκρούς. Εδώ, η φύση είναι η μοίρα των ανθρώπων. Και οι ζωές τους, φαινομενικά καταδικασμένες στη λήθη, είναι ζωές που άξιζαν, όσο μικρές και παράξενες κι αν ήταν. Παράξενες σαν κι αυτό το μικρό βιβλίο.
Στο πρώτο διήγημα, με τίτλο «Η αγρυπνία», ένας άνδρας καταλαμβάνεται ξαφνικά από «μια αίσθηση εξωπραγματικού, που δύσκολα περιγράφεται», νιώθει σαν χαμένος και καταλαβαίνει «ότι όλα ήταν μη αναστρέψιμα» (σ. 13). Ετσι θα φύγει, θα περιπλανηθεί στην εξοχή, κι όταν τελειώσει η βενζίνη στο αυτοκίνητό του θα το εγκαταλείψει, θα χωθεί μέσα στη νύχτα και τη δυνατή βροχή, και θα βρεθεί σε ένα σπίτι, όπου μια ντουζίνα άνθρωποι ξαγρυπνούν δίπλα σε μια δολοφονημένη. Εκεί, ο άνδρας θα βρεθεί με μιαν άλλη ταυτότητα, από την οποία θα είναι αδύνατο να ξεφύγει.
Στο δεύτερο, «Τρόποι να κερδίσεις τη βασιλεία των ουρανών», ο γέρος Φλορένσιο ξαφνικά άρχισε να «μιλάει για τη ζωή και τις εκπλήξεις της ζωής» και ύστερα «βάλθηκε να μιλάει για τον θάνατο και τις εκπλήξεις του θανάτου» (σ. 45), και ζητά από τη γυναίκα του να του βάλει δυο νομίσματα στα μάτια για τον περαματάρη, τώρα που θα πεθάνει. Η Εουλάλια παραξενεύεται και δεν τον καταλαβαίνει, γιατί μόνο ετοιμοθάνατος δεν μοιάζει, μα το μικρό χωριό των τριακοσίων ανεμοδαρμένων ψυχών έχει τα δικά του ανομολόγητα μυστικά, που τα ξέρουν μονάχα οι πεθαμένοι και οι τρελοί.
Λέξεις-μαχαίρια
Στο τρίτο, την «Ανταρσία», τα πράγματα αγριεύουν. Δεν μπορούμε να το πούμε διαφορετικά. Εδώ είναι που αρχίζουμε –κάπως– να καταλαβαίνουμε τι γίνεται και πού το πάει ο Μοντέρο, εδώ είναι που ο αναγνώστης θα ριγήσει με έναν πρωτόγονο τρόπο και θα αρχίσει να κοιτά πίσω από την πλάτη του. «Επειδή δεν ήξερε πως οι λέξεις μπορούσαν να γίνουν μαχαίρια» (σ. 83). Συγκλονιστική αφήγηση.
Ενα βιβλίο που, όταν το ξαναδιαβάζεις –και σίγουρα θα το ξαναδιαβάσεις–, είναι ένα άλλο.
Η «Μονομαχία» είναι το τέταρτο διήγημα του βιβλίου. Αν και τώρα πια δεν χρειάζεται να τα λέμε «διηγήματα». Είναι –το καταλαβαίνουμε με ένα τσίμπημα στο στήθος– τα κεφάλαια ενός παράδοξου μυθιστορήματος που, σαν μαγική εικόνα, άρχισε να υλοποιείται, να γράφεται, μπροστά στα μάτια μας. Ενας άνδρας που κάποτε πρόδωσε, λοιπόν, πρέπει τώρα να σταθεί αντιμέτωπος με τον άνθρωπο που είχε για νεκρό. Μόνο που αυτή δεν θα είναι μια απλή, παραδοσιακή μονομαχία με πιστόλια. Θα γίνουμε μάρτυρες μιας κατάβασης στην Κόλαση. «Διέβλεψε σ’ αυτή την αθέλητη κίνηση ένα σημάδι του θανάτου: βρισκόταν εκεί, αλλά δεν ήξερε ακόμη ποιον θα έπρεπε να πάρει» (σ. 87).
Η μάντισσα
Στη «Βαφτισιμιά», το πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου, διαβάζουμε τον ανατριχιαστικό μονόλογο της Νέγρας, της όμορφης μάντισσας που ακούει τα βράδια τις καλημάνες να προφητεύουν θανάτους, ένα δώρο που της έκανε ο νονός της: ο θάνατος αυτοπροσώπως. Η ζωή της κυλά μαρτυρικά, γιατί όλοι ξέρουν πως μπορεί να δει τον χαμό ενός ανθρώπου όταν της το λένε τα πουλιά, μα αυτό είναι κάτι που η ίδια δύσκολα το αντέχει. Φυσικά, ακόμη περισσότερα νήματα, εδώ, ενώνουν την ιστορία της με όλες τις υπόλοιπες. «Μ’ αυτό που πιάστηκε η ψυχή μου ήταν που έμαθα πως είχε σκοτώσει τη μικρότερη από τις αδελφές, γιατί εγώ ήξερα πως θα τη δολοφονούσε» (σ. 116).
Και έτσι φτάνουμε στην έκτη και τελευταία αφήγηση, με τον παράξενο τίτλο «Φλορ και τρούκο πάλι, γέρο!» Σ’ αυτήν, ο Μαρτίν, ο ήρωας, που ακούσαμε γι’ αυτόν προηγουμένως, μαθαίνει ακριβώς τι σημαίνει η κληρονομιά του τόπου του. Και τι σημαίνει μοίρα. Γι’ αυτό και «εδώ και κάποιον καιρό είχε αποφασίσει να αφήσει να τον παρασύρει η ζωή κατά τα γούστα της, διότι είχε καταλάβει πως δεν είχε σημασία ό,τι και να αποφάσιζε, πάντα θα πορευόταν στη ζωή μυρίζοντας θάλασσα και βροχή και καπνό» (σ. 143). Και είναι εδώ που, σε μια σκηνή νεκροταφείου, όλα ενώνονται και δένουν, κι εμείς μένουμε να κρατάμε το βιβλίο και να κοιτάμε πέρα μακριά. Και μέσα μας.
Πριν τους κονκισταδόρες
Εκτός από συγγραφέας, ο Αντρές Μοντέρο είναι και προφορικός αφηγητής, διαβάζουμε στο βιογραφικό του. Ζητήσαμε από τη Μαρία Παλαιολόγου, μεταφράστρια του βιβλίου –όπως πάντα, η δουλειά της είναι έξοχη– να μας το εξηγήσει, και να τι μας είπε: «Στη Χιλή, έφτασαν οι στρατιώτες, οι ιεραπόστολοι και οι γραμματικοί με τα αποκαΐδια του Μεσαίωνα και τον νεωτερικό αέρα της Αναγέννησης, με τα οκτασύλλαβα ρομανθέρο τους, τους μύθους και τα παραμύθια τους, το λαϊκό τραγούδι τους και την κουλτούρα του χριστιανισμού, του ιουδαϊσμού και του μουσουλμανισμού, και συνάντησαν τους Αϊμάρα, τους Κέτσουα, τους Ατακάμα, τους Μαπούτσε, τους Ράπα Νούι, δέκα συνολικά αυτόχθονες λαούς, με προκολομβιανή κοσμοθέαση, συγκολλητικό, ως προς τη μορφολογία του, γλωσσικό σύστημα και ολοκληρωμένο μυθολογικό σύμπαν. Η προφορική παράδοση της Χιλής είναι το πολιτισμικό αποτύπωμα αυτού του συγκρητισμού στη σύγχρονη μορφή της γλώσσας και κατ’ επέκταση σε όλες τις μορφές λογοτεχνικής και εικαστικής έκφρασης».
Το βιβλίο απέσπασε το βραβείο της Ακαδημίας Γλώσσας της Χιλής και το βραβείο της Πόλης του Σαντιάγο. Κι αν είναι μικρό, δεν πειράζει: είναι ένα βιβλίο που, όταν το ξαναδιαβάζεις –και σίγουρα θα το ξαναδιαβάσεις–, είναι ένα άλλο.
