YVES BONNEFOY
Σε αναζήτηση τόπου
Επιλογή, εισαγωγή, μετάφραση, επίμετρο: Θανάσης Χατζόπουλος
εκδόσεις Στερέωμα, σελ. 232
Στο ποιητικό δοκίμιο «Οι τάφοι της Ραβέννας», που δονείται από πάθος χωρίς να υπολείπεται σε επιχειρηματολογική δεινότητα, ο λόγιος αλλά καθόλου δύσπεπτος ποιητής Ιβ Μπονφουά (1923-2016) συνοψίζει ένα μπρα ντε φερ που εμπλέκει, σε βάθος χρόνου, ολόκληρη την ποίησή του. Πρόκειται για την παλιά διαμάχη ποίησης και φιλοσοφίας, που αντικατοπτρίζει λιγότερο κάποια ενδογενή έχθρα ανάμεσα στα δύο είδη του λόγου και περισσότερο συγκεκριμένες στιγμές στον ανθρώπινο πολιτισμό. Το δοκίμιο είναι μοναδικής υφολογικής και γλωσσικής ομορφιάς. Είναι κρίμα που η ελληνική μετάφρασή του βρίσκεται εκτός κυκλοφορίας (δημοσιεύτηκε αυτοτελώς το 1981 από τις εκδόσεις Γνώση και περιλήφθηκε αργότερα στο «Η αποθέωση του πραγματικού», μετάφραση Χρ. Λιοντάκη, εκδόσεις Γαβριηλίδη, 2014).
Ισως επειδή είναι μια ποίηση στρατευμένη, κατά κάποιον τρόπο, υπέρ της υπεράσπισης της ποίησης· ίσως επειδή ο Μπονφουά ανήκει στους τελευταίους ωραίους ποιητές μιας παλαιάς θρυλικής γενιάς· ίσως, τέλος, γιατί η ποίησή του «δείχνει» τον υλικό, τον απτό κόσμο γιορτάζοντάς τον, ταυτόχρονα, μέσα από τις λέξεις, όπως θα το ήθελε ο Ρίλκε, το υπό συζήτηση βιβλίο μπορεί να θεωρηθεί ιδανικό δώρο για ποιητές και αναγνώστ(ρι)ες. Ο βραβευμένος ποιητής και μεταφραστής Θανάσης Χατζόπουλος επέλεξε να μας χαρίσει μια χορταστική εποπτεία της ποίησης του Μπονφουά. Συμπεριέλαβε ποιήματα με ποικίλα χαρακτηριστικά: σύντομα και κοφτά, πολύστιχα και μακροπερίοδα, ρυθμικά και πεζολογικά, αυτοτελή και σπονδυλωτά, σε μια δίγλωσση, φροντισμένη έκδοση, που συνοδεύεται από εισαγωγή, επίμετρο και χρονολόγιο.
Το χρονολόγιο περιλαμβάνει με τη σειρά του και ελληνικές μεταφράσεις του Μπονφουά, που με το έργο του συνομιλεί πολλαπλά με όψεις του αρχαίου και του νεότερου ελληνικού πολιτισμού. Υπάρχει το δοκίμιό του για τον Σεφέρη (περιλήφθηκε στην έκδοση με τίτλο «Η παρουσία και η εικόνα και άλλα δοκίμια για την ποίηση», μτφρ. Θ. Χατζόπουλος, εκδόσεις Πόλις 2005), η διαρκής αναμέτρησή του με τον Πλάτωνα, αλλά και η συνομιλία του με τόπους όπως οι Δελφοί.
Η υπό συζήτηση μετάφραση – ανθολόγησή του ανοίγει με το ποίημα «Ποιητική τέχνη» (από συλλογή του 1953). Το ποιητικό εγώ μοιάζει να στέκει έκθαμβο μπροστά στη Μαινάδα που πρωταγωνιστεί, όπως ξέρουμε, καταστροφικά, στον γενεσιουργό της ποίησης ορφικό μύθο. Ο Μπονφουά θα αποσιωπήσει εδώ τον Ορφέα-γενάρχη των ποιητών και θα αγκαλιάσει τη Μαινάδα, δείχνοντας τολμηρά έναν νέο ποιητικό δρόμο που ορίζεται από τη θηλυκή δύναμη και τη φύση. Η Ελληνίδα αναγνώστρια/Ελληνας αναγνώστης θα σταθεί ασφαλώς με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και στα ποιήματα που ρητά ή άρρητα πλέκονται γύρω από το τοπίο, την ιστορία και τον μύθο των Δελφών (από συλλογή του 1958).
Το αυτί μας πιάνει σεφερικούς απόηχους διαβάζοντας: «Εδώ η φωνή συγκατανεύει ανήσυχη/ Για ν’ αγαπήσεις τη γυμνή πέτρα,/ Τις πλάκες που ο χρόνος υποδουλώνει κι ελευθερώνει,/ Την ελιά με μιαν αίσθηση ξερολιθιάς στο σθένος της». Στο ποίημα «Τέχνη της ποίησης» (από συλλογή του 1965), η ορμή του νεοφώτιστου έχει υποχωρήσει, μάχες έχουν δοθεί, απώλειες έχουν καταγραφεί και με επίγνωση των δυσκολιών διατυπώνεται η απόφαση της συνέχειας.
Αν έπρεπε να διαλέξω τα ωραιότερα ποιήματα του βιβλίου, θα διάλεγα εκείνα του χιονιού (από συλλογή του 1991), που πρωτοδημοσιεύτηκαν μεταφρασμένα στο περιοδικό «Ποιητική» (τ. 6, 2010). Η επιμονή του ποιητή να αποθεώσει την ύλη και ειδικά το φευγαλέο της συγκεκριμένης ύλης, του χιονιού, φτιάχνει κομψοτεχνήματα: «Και τι να σκεφτείς/ Γι’ αυτά τα κίτρινα μήλα;/ Χθες, ξάφνιαζαν, περιμένοντας έτσι, γυμνά/ αφότου είχαν πέσει τα φύλλα,// Σήμερα μαγεύουν/ Τόσο οι ώμοι τους/ Εχουν, ταπεινά, υπογραμμιστεί/ Από ένα περίγραμμα χιονιού».
