Δεν γνωρίζει την ύπαρξη οθωμανικού εγγράφου που να νομιμοποιεί τις πράξεις του Ελγιν όσον αφορά τα Γλυπτά του Παρθενώνα, δήλωσε η αντιπρόσωπος της Τουρκίας, σε διακυβερνητική επιτροπή της UNESCO. Το αίτημα για επιστροφή των Γλυπτών ενισχύεται και από ντοκουμέντο του Λόρδου Βύρωνα που δείχνει πώς θα έμοιαζε ένα φιρμάνι της εποχής, δήλωσε ο Νίκος Σταμπολίδης.
«Δεν γνωρίζουμε τίποτα για το φιρμάνι του λόρδου Ελγιν»
Του Νικόλα Ζώη
Με το θέμα του επαναπατρισμού των Γλυπτών του Παρθενώνα στην ατζέντα της εδώ και τέσσερις δεκαετίες, θα περίμενε κανείς ότι η 24η Σύνοδος της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης (ICPRCP), η οποία πραγματοποιήθηκε από τις 29 έως τις 30 Μαΐου στο Παρίσι, δεν είχε ιδιαίτερες εκπλήξεις. Και όμως: το Ηνωμένο Βασίλειο συμμετείχε για πρώτη φορά στην επιτροπή, καθώς το προηγούμενο διάστημα ακολούθησε την απαιτούμενη διαδικασία για να εκλεγεί ως μέλος της· και η Τουρκία, διά της αντιπροσώπου της, πήρε για πρώτη φορά καθαρή θέση ως προς το κρίσιμο ζήτημα της νομιμοποίησης της αγοράς των Γλυπτών από τη Βρετανία το 1816 στη βάση οθωμανικού εγγράφου που είχε ή δεν είχε ο λόρδος Ελγιν.
Ο λόγος για το περίφημο «φιρμάνι», που αναφέρεται στο site του Βρετανικού Μουσείου ως κομμάτι της ιστορίας της απομάκρυνσης των Γλυπτών του Παρθενώνα και της πώλησής τους στη βρετανική κυβέρνηση με την έγκριση κοινοβουλευτικής επιτροπής της Βρετανίας. Οπως φαίνεται και από τη βιντεοσκόπηση των εργασιών της επιτροπής, που είναι διαθέσιμη στο κανάλι της UNESCO στο YouTube, η Τουρκάλα Ζεϊνέπ Μποζ, επικεφαλής του τμήματος καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων της Τουρκίας (η οποία συμμετείχε ως κράτος-παρατηρητής στη διακυβερνητική επιτροπή της UNESCO), δήλωσε για το ζήτημα ενώπιον των υπολοίπων κρατών: «Δεν είναι σε γνώση μας η ύπαρξη εγγράφου που να νομιμοποιεί αυτή την αγορά, η οποία έγινε τότε από τους αποικιοκράτες του Ηνωμένου Βασιλείου, οπότε δεν νομίζω ότι υπάρχει περιθώριο να συζητήσουμε τη νομιμότητά της ακόμη και (…) σύμφωνα με τον νόμο της εποχής. Ανυπομονούμε ολόψυχα να γιορτάσουμε την επιστροφή των Γλυπτών, καθώς πιστεύουμε ότι θα σηματοδοτήσει μια αλλαγή συμπεριφοράς προς την κατεύθυνση της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών και θα είναι το ισχυρότερο μήνυμα που θα δοθεί παγκοσμίως».
Η παρέμβαση της Τουρκίας στο 4:32:58
Η ελληνική αντιπροσωπεία και συγκεκριμένα η προϊσταμένη του Τμήματος Διεθνούς Δικαίου του υπουργείου Εξωτερικών, Αρτεμις Παπαθανασίου, ευχαρίστησε τις χώρες που υποστήριξαν τις ελληνικές διεκδικήσεις και ειδικά την Τουρκία (που έχει υποστηρίξει το αίτημα της επιστροφής και σε άλλες περιπτώσεις) για το γεγονός ότι στο πλαίσιο της συνόδου της επιτροπής έθιξε ένα «πολύ σημαντικό ζήτημα» σχετικά με τη μη ύπαρξη εγγράφου που να νομιμοποιεί τις πράξεις του Ελγιν και της τότε βρετανικής κυβέρνησης. Απαντώντας το Ηνωμένο Βασίλειο επανέλαβε τη θέση του ότι ο Ελγιν κινήθηκε με την άδεια των οθωμανικών αρχών και σύμφωνα με φιρμάνι που του είχε δοθεί, από το οποίο επιβιώνει μια ιταλική μετάφραση, ενώ έγινε λόγος και για δεύτερη άδεια, σχετικά με τη μεταφορά των Γλυπτών στην Αγγλία.
«Το τι ακριβώς είναι φιρμάνι το γνωρίζουμε από εκείνο του Ελγιν με χρονολογία 1802 (σ.σ. το διαβατήριό του για την Οθωμανική Αυτοκρατορία) και εκείνο που είχε ο Λόρδος Βύρωνας το 1810: είναι ένα νόμιμο έγγραφο με την υπογραφή του ίδιου του σουλτάνου, ενώ το ιταλικό γράμμα που παρουσιάζεται εδώ από τους Βρετανούς φίλους είναι ένα απλό έγγραφο», απάντησε ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, ο οποίος συμμετείχε επίσης στην ελληνική αντιπροσωπεία.
Η συζήτηση για τη νομιμοποίηση της αγοράς των Γλυπτών από τη Βρετανία το 1816 στη διακυβερνητική επιτροπή του διεθνούς οργανισμού.
Ηταν μία από τις καταληκτήριες δηλώσεις, επομένως δεν υπήρχε χρόνος για συζήτηση. Οι ενδιαφερόμενοι, πάντως, μπορούν να επισκεφθούν την έκθεση «Ο Παρθενώνας και ο Βύρωνας» που παρουσιάζεται στο Μουσείο Ακρόπολης και όπου φιλοξενείται το πραγματικό φιρμάνι-διαβατήριο του Λόρδου Βύρωνα, ώστε να γίνει κατανοητό το πώς έμοιαζε ένα τόσο επίσημο οθωμανικό έγγραφο της εποχής.
Μιλώντας στην «Κ», ο κ. Σταμπολίδης σημειώνει ότι με τη βοήθεια του διαβατηρίου του Βύρωνα «βλέπει κανείς τι είναι φιρμάνι» και τονίζει ότι «αν είχε φιρμάνι και ο Ελγιν για τα Γλυπτά, θα είχε βρεθεί εδώ και 200 χρόνια». Αντ’ αυτού υπάρχει η λεγόμενη ιταλική μετάφρασή του, που όμως εμφανίστηκε 14 χρόνια μετά τη λεηλασία των Γλυπτών, ίσως συντάχθηκε από τον βοηθό του Ελγιν και η οποία δεν δίνει άδεια για απόσπαση των Γλυπτών, αλλά για δημιουργία σχεδίων, εκμαγείων κ.λπ. «Αν όμως το ιταλικό γράμμα τούς επέτρεπε να πάρουν τα πρωτότυπα, τότε τι ήθελαν τα εκμαγεία;» αναρωτιέται ευλόγως ο κ. Σταμπολίδης.
Στοιχείο αυθεντικότητας
Το φιρμάνι του Βύρωνα έγινε γνωστό πρόσφατα όταν ο κάτοχός του, ένας ιδιώτης συλλέκτης, ζήτησε από τον Ηλία Κολοβό, καθηγητή Οθωμανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, να το μελετήσει. «Είναι η “βίζα” του Λόρδου Βύρωνα, το διαβατήριό του, το χαρτί που είχε στην τσέπη του πουκαμίσου του –είναι και διπλωμένο κατά αυτόν τον τρόπο– όταν το 1810 έκανε το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα, τμήμα τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», λέει στην «Κ» ο κ. Κολοβός, ο οποίος θα παρουσιάσει μαζί με την αρχαιολόγο Αν Μακέιμπ το έγγραφο σε διεθνές επιστημονικό συνέδριο για τον Βύρωνα που θα πραγματοποιηθεί σε Αθήνα και Μεσολόγγι. Βασικό στοιχείο αυθεντικότητας του φιρμανιού, λέει ο κ. Κολοβός, είναι το αυτοκρατορικό μονόγραμμα, το οποίο ονομάζεται «τουγράς». «Υπήρχε ειδικός αξιωματούχος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που έκανε αυτή τη δουλειά, ώστε τα φιρμάνια να είναι έγκυρα», λέει ο κ. Κολοβός και συμπληρώνει: «Σήμερα διαθέτουμε πολλά σε ελληνικά αρχεία, π.χ. στο Αγιον Ορος, στα Μετέωρα και στην Πάτμο, καθώς τα μοναστήρια κρατάνε φιρμάνια. Κυρίως όμως σώζονται στα οθωμανικά αρχεία στην Κωνσταντινούπολη, όπου μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί κάτι σε σχέση με τον Ελγιν».
Υπενθυμίζεται ότι το 2019 οι Τούρκοι ερευνητές Ζεϊνέπ Εγκέν και Ορχάν Σακίν είχαν παρουσιάσει συμπεράσματα έρευνας, σύμφωνα με την οποία επίσης δεν υπήρξε φιρμάνι προς τον Ελγιν για την εξαγωγή των Γλυπτών.
Διαπραγματεύσεις μετά τις βρετανικές κάλπες
Του Σάκη Ιωαννίδη
Τα βλέμματα όλων όσοι παρακολουθούν τις εξελίξεις στο ζήτημα της διεκδίκησης των Γλυπτών του Παρθενώνα είναι στραμμένα στις βρετανικές εκλογές της 4ης Ιουλίου. Το αποτέλεσμα που, όπως όλα δείχνουν θα είναι θετικό για το κόμμα των Εργατικών, θα φέρει στην πρωθυπουργία του Ηνωμένου Βασιλείου τον Κιρ Στάρμερ. Και τότε, όλοι θα περιμένουν να δουν τη στάση του στο ζήτημα που διχάζει τις δύο χώρες εδώ και δύο αιώνες.
«Εάν μια συμφωνία δανεισμού είναι κοινώς αποδεκτή από τη βρετανική και την ελληνική κυβέρνηση, δεν θα την εμποδίσουμε», δήλωνε συνεργάτης του στους Financial Times τον Νοέμβριο του 2023 λίγο μετά το διπλωματικό «επεισόδιο» μεταξύ Ρίσι Σούνακ και Κυριάκου Μητσοτάκη. Ο Βρετανός πρωθυπουργός είχε ακυρώσει τότε την τελευταία στιγμή τη συνάντησή του με τον Ελληνα ομόλογό του, εκφράζοντας την ενόχλησή του για τη στάση του κ. Μητσοτάκη για τα Γλυπτά.
Αν ο επικεφαλής των Εργατικών δεν πάρει θέση στο θέμα μέχρι τις εκλογές, ορισμένοι εκτιμούν ότι θα κληθεί να το αντιμετωπίσει μέσα στο πρώτο εξάμηνο της πρωθυπουργίας του. Στο ίδιο χρονικό διάστημα θα πρέπει να ληφθούν και ορισμένες σοβαρές αποφάσεις για τη φιλόδοξη και υψηλού κόστους ανακαίνιση του Βρετανικού Μουσείου, στην οποία περιλαμβάνεται και η αίθουσα Ντουβίν, όπου φυλάσσονται τα Γλυπτά. Ενα έργο που θα αναλάβει να φέρει εις πέρας ο νέος διευθυντής του μουσείου, δρ Νίκολας Κάλιναν, ο οποίος θα διαδεχθεί τις επόμενες μέρες τον σερ Μαρκ Τζόουνς. Πρόσωπο-κλειδί θεωρείται και ο νυν πρόεδρος του μουσείου Τζορτζ Οσμπορν, ο οποίος αναζητά και αυτός μια μόνιμη επίλυση.
Αυτή τη συγκυρία θεωρεί ως κατάλληλη ευκαιρία για να επανεκκινήσουν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών μετά τις εκλογές, ο ιδρυτής του Parthenon Project, Γιάννης Λέφας, ο οποίος βρέθηκε χθες στην Αθήνα. Το Parthenon Project είναι μια πρωτοβουλία με έδρα τη Βρετανία που προωθεί μια λύση «win-win», όπως την χαρακτηρίζουν, στο ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα. Η λύση που προτείνεται (την οποία έχει αναλύσει η «Κ» σε παλαιότερα ρεπορτάζ της) έχει ως κεντρική ιδέα τη δημιουργία ενός διεθνούς ιδρύματος (Foundation) με ελληνοβρετανικό κορμό, με την υποστήριξη Ελλήνων της διασποράς, που θα προωθεί την πολιτιστική συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών. Σε αυτό το πλαίσιο, σύμφωνα με το PP, τα Γλυπτά θα επιστρέψουν στο Μουσείο της Ακρόπολης και σε αντάλλαγμα, ελληνικές αρχαιότητες θα φιλοξενούνται περιοδικά στο Βρετανικό Μουσείο, στη νέα «Hellenic Gallery» (αντί της Duveen Gallery). Το νέο σχήμα –εφόσον λειτουργήσει– προτίθεται να χρηματοδοτήσει την ανακαίνιση της αίθουσας αλλά και τις εργασίες επέκτασης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Το ακανθώδες θέμα της ιδιοκτησίας είναι κάτι που μπορεί να ξεπεραστεί, σύμφωνα με τον κ. Λέφα, εφόσον «συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε».
Κόκκινες γραμμές
Μένει να φανεί βέβαια πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, αλλά έχουν ενδιαφέρον οι κόκκινες γραμμές που βάζει το Parthenon Project και ο Γιάννης Λέφας για τη συμμετοχή του στην υπόθεση: την επιστροφή όλων των Παρθενώνειων Γλυπτών και τη δέσμευση να μην παραιτηθεί η Ελλάδα από το δικαίωμά της να διεκδικήσει κάτι άλλο στο μέλλον.
