Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο πατέρας της Λόις Λόρι ήταν πια τόσο ηλικιωμένος που η μνήμη του φυλλορροούσε. «Βρέθηκα να σκέφτομαι πώς θα ήταν αν οι επιστήμονες είχαν βρει έναν τρόπο να χειραγωγήσουν την ανθρώπινη μνήμη», θυμάται η συγγραφέας. «Με συνάρπαζε πάντα η ανθρώπινη μνήμη, πόσο ατομική είναι, πόσο πολύτιμη, αλλά και πόσο τρομακτικά αναξιόπιστη μπορεί να είναι. Από εκείνη τη σκέψη άρχισε να παίρνει μορφή η ιστορία».
Εκείνη την ιστορία έγραψε στο εμβληματικό βιβλίο της «Ο φύλακας της μνήμης» (εκδ. Παπαδόπουλος) που θεωρείται ένα από τα καλύτερα ή και το καλύτερο παιδικό βιβλίο όλων των εποχών, έχοντας πουλήσει περισσότερα από 12 εκατ. αντίτυπα παγκοσμίως, και έχει βραβευτεί με το Newbery Award (το οποίο πήρε η Λόρι και για το «Number the stars»). Κεντρικός ήρωας της ιστορίας είναι ο 12χρονος Τζόνας, που ζει σε μια ειρηνική κοινότητα όπου δεν υπάρχει πείνα, ούτε πόλεμοι, οι βασικές ανάγκες επιβίωσης είναι καλυμμένες, όλοι ζουν αρμονικά. Ολα αυτά όμως έχουν ένα κόστος, όπως διαπιστώνει πολύ σύντομα.
Ομοιότητες
«Δυστυχώς, βλέπω ομοιότητες ανάμεσα στον κόσμο του βιβλίου και σε αυτόν που ζω σήμερα», ομολογεί η Λόις Λόρι. «Για παράδειγμα, ο πρωταγωνιστής, ο Τζόνας, δεν είχε δει ή κρατήσει ή ευχαριστηθεί ποτέ ένα βιβλίο. Σήμερα, στις ΗΠΑ υπάρχουν υπερσυντηρητικές ομάδες που αποπειρώνται να απαγορεύσουν βιβλία και υπάρχουν πολλές σχολικές τάξεις με άδειες ραφιέρες και βιβλιοθήκες που τα βιβλία στα ράφια τους έχουν περιοριστεί. Αυτό είναι ένα σκανδαλώδες παράδειγμα που δείχνει πόσο άσχημα μπορεί να πάνε τα πράγματα. Παρ’ όλα αυτά, στον κόσμο του Τζόνας δεν υπάρχει σεξισμός, έχουν εξαιρετικό σύστημα φροντίδας για τα παιδιά, δεν υπάρχει φτώχεια. Ολα αυτά είναι φυσικά καλά, όμως υπάρχει δυσοίωνη διάσταση σε αυτά τα επιτεύγματα».
«Κάθε βιβλίο είναι μια νέα ευθύνη, ένα νέο πρότζεκτ για εμένα. Ενα ταξίδι σε έναν άλλο κόσμο, γεμάτο με εκπλήξεις και προκλήσεις».
Παρότι κατόρθωσε πριν από τόσα χρόνια να γράψει ένα από τα καλύτερα παιδικά βιβλία διεθνώς, δεν επαναπαύθηκε στις δάφνες της. «Κάθε βιβλίο είναι μια νέα ευθύνη, ένα νέο πρότζεκτ για εμένα. Δεν το σκέφτομαι σαν ανταγωνισμό, αλλά σαν μια περιπέτεια: ένα ταξίδι σε έναν άλλο κόσμο, γεμάτο με εκπλήξεις και προκλήσεις». Ο μόνος «ανταγωνισμός» που αισθάνεται είναι από τα σόσιαλ μίντια, για την προσοχή των παιδιών.
«Η ταχύτητα με την οποία η επικοινωνία έχει αλλάξει είναι εκπληκτική. Και παρ’ όλα αυτά νομίζω ότι όλοι, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, απολαμβάνουν και εκτιμούν στιγμές χαλάρωσης. Είναι η δουλειά μας ως συγγραφείς να γεμίσουμε αυτές τις στιγμές με περιεχόμενο με αξία». Σε όποιον πιστεύει, δε, ότι είναι ευκολότερο να γράφει κανείς παιδικά βιβλία, επισημαίνει ότι «δεν είναι ούτε πιο εύκολο ούτε πιο δύσκολο, απλώς διαφορετικό. Μαντεύω ότι ένας συγγραφέας για παιδιά πρέπει να ενεργοποιήσει και να αξιοποιήσει ένα ολόκληρο σετ εγκεφαλικών κυττάρων που ένας συγγραφέας για ενηλίκους δεν χρησιμοποιεί συχνά, αυτό της μνήμης και της παιχνιδιάρικης φαντασίας».
Στα 87 της χρόνια κουβαλάει πολλές μνήμες, τόσο προσωπικές όσο και ιστορικές, είναι και η ίδια ένας «φύλακας της μνήμης». Αραγε το νιώθει ως βάρος ή ως προνόμιο; «Η μνήμη είναι κάτι υποκειμενικό και οι αναμνήσεις μου δεν είναι μνήμες από την ανθρώπινη ιστορία, αλλά από τη δική μου θέση σε αυτή. Τώρα, ούσα πια σε μεγάλη ηλικία, μπορώ πια να κοιτάξω πίσω και να τοποθετήσω τον εαυτό μου στο πλαίσιο κάποιων γεγονότων. Το 1940 ήμουν ήδη τριών ετών, στη Χονολουλού, και έπαιζα στην παραλία Γουακίκι. Οπως συνειδητοποίησα αργότερα, κοιτάζοντας παλιά οικογενειακά βίντεο, στον ορίζοντα έπλεε το θωρηκτό του αμερικανικού ναυτικού “USS Arizona” κατευθυνόμενο προς το Περλ Χάρμπορ με 1.200 άνδρες που επρόκειτο σύντομα να πεθάνουν. Εγώ όμως αυτό που θυμάμαι είναι η ζεστή άμμος και το φως του ήλιου. Το νιώθω σαν προνόμιο το ότι έχω μνήμες και ότι μπορώ, τώρα πια, να τις τοποθετώ στο πλαίσιο των παγκόσμιων γεγονότων και να ψάχνω να βρω νόημα εκεί».
Υπάρχουν πράγματα που θα ήθελε να είχε ξεχάσει; «Υπάρχουν σίγουρα πράγματα που θα ήθελα να μην είχαν συμβεί», μου απαντά. «Ομως αυτό δεν είναι το ίδιο με το να εύχομαι να τα ξεχάσω. Θυμάμαι πολύ καθαρά να κάθομαι σε ένα μικρό νεκροταφείο ένα ανοιξιάτικο πρωινό και να βλέπω αξιωματικούς του στρατού να διπλώνουν τη σημαία που είχε τοποθετηθεί πάνω από το φέρετρο του γιου μου. Θα έδινα και τη ζωή μου για να μην είχε συμβεί αυτό. Ομως δεν θα ευχόμουν ποτέ να το ξεχάσω ή να ξεχάσω εκείνον».
Στο στόχαστρο
Παραδέχεται ότι, όπως όλοι οι άνθρωποι της ηλικίας της, ανησυχεί μήπως η μνήμη της την προδώσει. Τις προάλλες, θυμάται, ξέχασε ότι έψηνε ένα σάντουιτς με τυρί στην κουζίνα, πήγε στο άλλο δωμάτιο για να μιλήσει στο τηλέφωνο και ξαφνικά άκουσε τον συναγερμό φωτιάς και εμφανίστηκε η Πυροσβεστική στην πόρτα της. «Ομως αυτή τη στιγμή η μνήμη μου όχι μόνο είναι άθικτη, αλλά και πολύ γόνιμη. Μπορώ ακόμη να γράφω για ένα 11χρονο παιδί, όπως έκανα σε ένα πρόσφατο βιβλίο μου, γιατί θυμάμαι και μπορώ να ξαναφέρω στο μυαλό μου τον δικό μου 11χρονο εαυτό», σημειώνει ικανοποιημένη. Ανησυχεί ωστόσο και για τη συλλογική μας μνήμη, που κινδυνεύει συχνά από τις απαγορεύσεις ή τις τροποποιήσεις που γίνονται σε βιβλία και έργα τέχνης.
Της ζητώ να μου πει πώς αισθάνεται για το γεγονός ότι και τα δικά της βιβλία βρέθηκαν στο στόχαστρο. «Με λυπεί και με τρομάζει. Με λυπεί, γιατί τα παιδιά στερούνται βιβλία που χρειάζονται και που θα έκαναν καλύτερες τις ζωές τους. Με τρομάζει, γιατί γνωρίζω ότι η απαγόρευση βιβλίων και η καταπίεση της ελευθερίας του λόγου ήταν από τα πρώτα στάδια της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία. Η γνώση της Ιστορίας, η θύμηση της Ιστορίας θα πρέπει να μας αφυπνίσουν απέναντι στους κινδύνους της σημερινής εποχής».
