Σας ζήτησε ποτέ κάποιο οικείο ξένο πρόσωπο να του μεταφράσετε τον στίχο «Μη μιλάς άλλο γι’ αγάπη, η αγάπη είναι παντού» του Διονύση Σαββόπουλου; Αναρωτηθήκατε σε άλλη περίσταση πώς θα ακουγόταν στα αγγλικά το «Τι έπαιξα στο Λαύριο»; Σύμφωνα πάντως με τον ελληνιστή Ντέιβιντ Κόνολι, το πρώτο μπορεί να αποδοθεί ως «Don’t talk anymore of love, for love is all around», ενώ στο δεύτερο, το ερώτημα «Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά, έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα», γίνεται «How can you hide from kids, in any case they know it all». Και αν κάποιος ακραιφνής σαββοπουλικός πιστεύει ήδη ότι οι στίχοι του Ελληνα τραγουδοποιού είναι απλώς δυσμετάφραστοι, τότε ας ξεκινήσουμε με μια διευκρίνιση: «Ηθελα να παρουσιάσω τον Σαββόπουλο ως στιχουργό», λέει ο Ντέβιντ Κόνολι, «σε έναν Αγγλο αναγνώστη που ενδεχομένως να μην τον ξέρει καθόλου».
Περίπου τριάντα άσματα από όλη την καριέρα του Διονύση Σαββόπουλου μετέφρασε ο ομότιμος καθηγητής Μεταφραστικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τα οποία κατόπιν συμπεριλήφθηκαν σε μια δίγλωσση έκδοση, με τίτλο επηρεασμένο από το… ροκ του μέλλοντός μας: το βιβλίο «The Rock Song of Our Tomorrow: Dionysis Savvopoulos English Edition» (εκδ. Αιώρα) κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Ελλάδα, ενώ από την 1η Ιουλίου θα είναι διαθέσιμο σε Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ και Καναδά. Περιέχει τραγούδια όπως «Είδα την Αννα κάποτε» (I once saw Anna), «Μπάλλος» (Ballos) «Δημοσθένους λέξις» (Demosthenes’ word), «Η θανάσιμη μοναξιά του Αλέξη Ασλάνη» (The deathly solitude of Alexis Aslanis), «Ας αρχίσουν οι χοροί» (Let the dances go on), «Μην πετάξεις τίποτα» (Don’t throw anything away) κ.ά., που αν μη τι άλλο είχαν τις μεταφραστικές δυσκολίες τους. Eνίοτε σε βαθμό απαγορευτικό: «Υπάρχουν τραγούδια του Σαββόπουλου», λέει ο Ντέιβιντ Κόνολι, «που με κάθε καλή προσπάθεια, δεν αποδίδονται – χάνουν τόσο πολύ στην αγγλική μετάφραση, που δεν αξίζει τον κόπο. Πώς να μεταφραστεί ας πούμε, η “Συννεφούλα”; Το “My little cloud” δεν λέει τίποτα».
Ο Κόνολι συνεργάστηκε με τον Σαββόπουλο, ο οποίος ενίοτε έδινε διευκρινίσεις για το νόημα των στίχων, δείχνοντας την εμπιστοσύνη του στον μεταφραστή και τη χαρά του για το εγχείρημα. Σε ορισμένα τραγούδια ο Κόνολι πρόσθεσε και σημειώσεις (στο τέλος του βιβλίου), όπου εξηγεί ποιος είναι ο «Μπάτης» και τι συνέβη στη «Σμύρνη το εικοσιδυό», τι ρόλο είχε στην Αντίσταση ο ΕΛΑΣ, τι φοβήθηκαν οι Ελληνες στην «εφτάχρονη φοβία», πόσο σημαντικοί είναι ο Τσιτσάνης, ο Καζαντζίδης, ο Παπαδιαμάντης, με τους στίχους του Σαββόπουλου να λειτουργούν τελικά και σαν ταχύρρυθμο σεμινάριο σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Αλλά και γλώσσας, καθομιλουμένης μάλιστα, που τόσο ποιητικά πλάθει ο Σαββόπουλος. «Ο Σαββόπουλος μιλάει μια καθημερινή, ελληνική γλώσσα», λέει ο Ντέιβιντ Κόνολι και προσθέτει: «Αντιμετώπισα τους στίχους του σαν ποίηση, απέφυγα όμως μια “ποιητική μετάφραση”, ακόμα και εκεί που θα με διευκόλυνε. Απέφυγα τις “ποιητικούρες”, γιατί δεν είναι αυτή η γλώσσα του Σαββόπουλου. Είναι μια γλώσσα που ακούμε στον δρόμο, με την οποία μιλάμε ο ένας στον άλλον».
«Αντιμετώπισα τους στίχους του σαν ποίηση, απέφυγα όμως μια “ποιητική μετάφραση», ακόμη και εκεί που θα με διευκόλυνε. Απέφυγα τις “ποιητικούρες”».
Τέσσερα τραγούδια
Ενα ακόμη μέλημά του ήταν να διατηρήσει μεν κατά το δυνατόν τον ρυθμό των στίχων, όχι όμως για να τραγουδηθούν οι αγγλικές μεταφράσεις τους οπωσδήποτε στις ίδιες μελωδικές γραμμές, κάτι που θα απαιτούσε πιο ελεύθερη προσέγγιση. Εστω κι έτσι, το βιβλίο «The Rock Song of Our Tomorrow» συνοδεύεται από τη διαδικτυακή κυκλοφορία τεσσάρων εκτελέσεων τραγουδιών του Σαββόπουλου («Τι έπαιξα στο Λαύριο», «Ερχεται βροχή, έρχεται μπόρα», «Το περιβόλι» και «Οι παλιοί μας φίλοι»), τα οποία ερμηνεύουν στα αγγλικά οι Ελλη Πασπαλά, Αλκίνοος Ιωαννίδης και Ελίνα Μπάγα, με το τελικό αποτέλεσμα να ακούγεται αξιοπρεπές και προσανατολισμένο στον αρχάριο αγγλόφωνο ακροατή του Σαββόπουλου.
Γιατί όμως ένας τέτοιος ακροατής δεν γνώρισε το έργο του Ελληνα τραγουδοποιού πολύ νωρίτερα; «Πέρα από τα “Παιδιά του Πειραιά”, τον “Ζορμπά” ή το “Who pays the ferryman”, αυτού του είδους η ελληνική μουσική δεν περνούσε εύκολα στο εξωτερικό», πιστεύει ο Ντέιβιντ Κόνολι, που αγάπησε τα τραγούδια του Σαββόπουλου ακούγοντάς τα από Ελληνες συμφοιτητές του στην Αγγλία του ’70.
Μια άλλη εξήγηση (εκτός από τη σχετική απουσία αφενός ενός σταθερού διαλόγου του Σαββόπουλου με ξένους δημιουργούς και αφετέρου μιας σαββοπουλικής κινηματογραφικής μουσικής) δίνει ο καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Δημήτρης Παπανικολάου, που μαζί με τον δοκιμιογράφο Δημήτρη Καράμπελα υπογράφουν τα δύο εισαγωγικά κείμενα του βιβλίου. «Ο Σαββόπουλος είναι πολύ βασισμένος στους στίχους», λέει ο κ. Παπανικολάου, ο οποίος εκτιμά πως ο Ελληνας τραγουδοποιός, όπως και οι Ζορζ Μπρασένς, Λούτσιο Ντάλα, Φαμπρίτσιο ντε Αντρέ, Πάκο Ιμπάνιες, Ζουλφί Λιβανελί κ.ά., ανήκει στην κατηγορία «τραγουδώντες ποιητές» (και έχει εκλεκτικές συγγένειες με το καλλιτεχνικό κίνημα της Τροπικάλια). Οσο για το ποιο θα είναι το αποτύπωμα του «The Rock Song of Our Tomorrow», ο καθηγητής καταλήγει: «Αυτή τη στιγμή, στα Greek Studies σε όλο τον κόσμο, αναζητούμε νέες, πιο συμμετοχικές μορφές κειμένων – δεν διδάσκεται μόνο Καβάφης και Σεφέρης, αλλά και Λένα Πλάτωνος. Αν το βιβλίο λειτουργήσει σε μαθήματα Νεοελληνικών Σπουδών και βοηθήσει να διδάσκουμε λίγο περισσότερο Σαββόπουλο, θα ήταν μεγάλο κέρδος».
