Από αύριο οι επισκέπτες της Tate Modern, του εμβληματικού λονδρέζικου μουσείου που στεγάζει την εθνική συλλογή διεθνούς μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης του Ηνωμένου Βασιλείου, θα έχουν τη δυνατότητα να δουν τέσσερα έργα του «δικού» μας Βλάση Κανιάρη.
Ενταγμένα στη μόνιμη συλλογή και τοποθετημένα σε περίοπτη θέση, αυτά τα τέσσερα έργα από τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 θα βρίσκονται πλέον σε διάλογο με το μνημειώδες χάλκινο γλυπτό του Γερμανού καλλιτέχνη Γιόζεφ Μπόις «Lightning with Stag in its Glare».
Οσον αφορά την παρουσία του διακεκριμένου μεταπολεμικού Ελληνα εικαστικού, υπογραμμίζεται από την παρουσίαση της μεγάλης κλίμακας γλυπτικής εγκατάστασης με τίτλο «Πιθανό φόντο» (1974), που εκτίθεται ως μέρος της D. Daskalopoulos Collection, της δωρεάς του συλλέκτη προς την Tate. Πρόκειται για μια σύνθεση που ενσωματώνει οικοδομικά υλικά και ρούχα και νοηματικά παραπέμπει στον πλάνητα βίο των μεταναστών.
«Ελληνική ταυτότητα»
«Εβαλα στη δωρεά προς τα διεθνή μουσεία αρκετά έργα Ελλήνων καλλιτεχνών, καταξιωμένων και νεότερων, με την πρόθεση να συνεισφέρω ώστε να διαχυθεί η ελληνική καλλιτεχνική δημιουργικότητα», σχολιάζει αποκλειστικά στην «Κ» ο συλλέκτης Δημήτρης Δασκαλόπουλος. «Το “Πιθανό φόντο” είναι ένα έργο με ξεκάθαρη ελληνική ταυτότητα, αλλά συγχρόνως εκφράζει οικουμενικές αξίες. Και τώρα, μαζί με άλλα έργα του Κανιάρη που ήδη υπάρχουν στη συλλογή της Tate, θα βρίσκεται ως έκθεμα στη μόνιμη συλλογή της, δίπλα σε ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του σπουδαίου Γιόζεφ Μπόις. Χαίρομαι που εκατομμύρια επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να ζήσουν αυτή τη συναρπαστική συνομιλία».
«Αν και διαθέτουμε εδώ και καιρό έργα Ελλήνων καλλιτεχνών, όπως ο Takis –του οποίου η ατομική έκθεση στην Tate Modern παρουσιάστηκε το 2019–, ο Γιάννης Κουνέλλης, η Χρύσα, και ήδη είχαμε στην κατοχή μας δύο έργα του Κανιάρη, η δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου βοήθησε την Tate να ενισχύσει την εκπροσώπηση καλλιτεχνών από την Ελλάδα και την ελληνική διασπορά από τον 20ό και τον 21ο αιώνα», λέει στην «Κ» η διευθύνουσα επιμελήτρια της δωρεάς της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου στην Tate, Κάτι Γουάν.
Ο Βλάσης Κανιάρης (1928-2011) παραμένει ένας από τους σημαντικότερους Ελληνες καλλιτέχνες της γενιάς του. Πολύγλωσσος και κοσμοπολίτης, έφυγε από την Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 για να ζήσει και να σπουδάσει στη Ρώμη και στο Παρίσι, έζησε κι εργάστηκε στο Βερολίνο στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και μετά την πτώση της δικτατορίας, το 1976, επέστρεψε στην Αθήνα, όπου παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του.
Σχετικά νωρίς στη δουλειά του εγκατέλειψε τα παραδοσιακά υλικά της τέχνης του για χάρη του γύψου, του χαρτιού και του σύρματος, για να δημιουργήσει έργα που αποκαλούσε «σχεδόν γλυπτά».
Οι μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις του διαμορφώθηκαν από καθημερινά αντικείμενα, εφημερίδες, ρούχα (συχνά τα δικά του και της οικογένειάς του), βαλίτσες και παιδικά παιχνίδια, προκειμένου να συλλάβει και να απεικονίσει τις εμπειρίες των μεταναστών εργατών και των οικογενειών τους τη δεκαετία του 1970.
Το «Πιθανό φόντο», ένα έργο που εκφράζει οικουμενικές αξίες, εκτίθεται δίπλα στο «Lightning with Stag in its Glare», ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του Γιόζεφ Μπόις.
Οι όρθιες ανθρώπινες μορφές του χωρίς πρόσωπο θυμίζουν τους ανθρώπους που, από τότε, δεν έχουν πάψει να αφήνουν για διάφορους λόγους τον τόπο τους και να καταλήγουν σε άγνωστα μέρη παντού στον κόσμο.
«Το 1969, όταν ο Κανιάρης αναγκάστηκε να φύγει από την Ελλάδα χωρίς δυνατότητα επιστροφής λόγω της θαρραλέας και πολύ επιτυχημένης έκθεσής του ενάντια στη χούντα, βρέθηκε –αν και όχι για οικονομικούς λόγους– στο εξωτερικό με την ιδιότητα του “γκασταρμπάιτερ”. Από το 1971 και μετά, άρχισε να ασχολείται συστηματικά με αυτό το πρόβλημα.
»Οπως δείχνει η πρότασή του για μια έκθεση σχετικά με αυτό το θέμα από το 1971, ανέλαβε τώρα τον ρόλο ενός σαφούς παρατηρητή: “Στόχος μου είναι να χρησιμοποιήσω επιστημονικές αρχές για να προσδιορίσω τα προβλήματα, τις συνθήκες, τους λόγους και την οπτική μιας πληθυσμιακής ομάδας η οποία, λόγω του μεγέθους της, θα μπορούσε να αποτελεί μια χώρα στην Ευρώπη. Η κατευθυντήρια γραμμή μου ήταν να παρατηρήσω μια ομάδα ανθρώπων: πρώτα στη χώρα καταγωγής τους και στη συνέχεια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στη νέα χώρα στην οποία είχαν έρθει για να εργαστούν, με ό,τι συνεπάγεται αυτό το πρόβλημα: Πραγματικότητα, όνειρα, καθημερινότητα και προοπτικές”.
Επειδή ο Κανιάρης τήρησε σταθερά τον ρόλο του ως παρατηρητή στην υλοποίηση αυτού του στόχου, και αντιστάθηκε σε οποιαδήποτε πολιτική εφαρμογή ή λειτουργία του έργου του, αντιμετώπισε μεγάλη δυσπιστία», αναφέρει σε κείμενό του ο ιστορικός τέχνης Μίκαελ Φερ, κατεξοχήν μελετητής του έργου του καλλιτέχνη.
«Γιατί αποφασίσατε να εκθέσετε τα τέσσερα έργα του Βλάση Κανιάρη δίπλα στο εντυπωσιακό γλυπτό του Μπόις;» ρωτάμε την Κάτι Γουάν. «Και τους δύο καλλιτέχνες απασχολούσε το κοινωνικό και πολιτικό δυναμικό της τέχνης και ήταν ιδιαίτερα καινοτόμοι στη χρήση καθημερινών και βιομηχανικών υλικών», απαντά. Και συνεχίζει: «Ελπίζω ότι η παράλληλη έκθεση θα εκπλήξει τους επισκέπτες, αποδεικνύοντας ότι τέτοιες προσεγγίσεις δεν είναι και τόσο νέες όσο πιστεύουν. Νομίζω ότι τόσο ο Μπόις όσο και ο Κανιάρης ήταν πρωτοπόροι από αυτή την άποψη, έχοντας δημιουργήσει τέτοιο έργο πριν από πενήντα χρόνια!».
Νέες προοπτικές
Ως υπεύθυνη της δωρεάς Δασκαλόπουλου για την Τate, η κ. Γουάν είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για να συζητήσουμε τη σημασία και τις προοπτικές της. «Η δωρεά έχει μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο η Tate μπορεί να δείξει τη δουλειά ορισμένων καλλιτεχνών που μπορεί προηγουμένως να αντιπροσωπεύονταν μόνο από ένα έργο, παρά το γεγονός ότι είχαν μια μεγάλη δουλειά.
»Με το παράδειγμα του Κανιάρη, μπορούμε τώρα να εξερευνήσουμε το έργο του σε μεγαλύτερο βάθος και να δείξουμε ότι ήταν ένας καλλιτέχνης που εργάστηκε επίσης σε φιλόδοξη κλίμακα – κάτι που δεν μπορούσαμε να κάνουμε νωρίτερα. Αυτό είναι μόνο ένα από τα πολλά σημαντικά έργα της δωρεάς της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου που εκθέτουμε φέτος σε όλες τις τοποθεσίες της Tate, έχοντας περάσει τα τελευταία δύο χρόνια προχωρώντας προσεκτικά, ερευνώντας και εξετάζοντας πάνω από 110 κομμάτια».
Ολοκληρώνοντας, αξίζει να θυμίσουμε ότι το φθινόπωρο φιλοξενήθηκε με επιτυχία στο Ελληνικό Κέντρο στην περιοχή Marylebone του κεντρικού Λονδίνου η έκθεση «Βλάσης Κανιάρης: Επιλεγμένα έργα των δεκαετιών 1960-1980», συγκεντρώνοντας ορισμένες από τις πιο χαρακτηριστικές μεγάλης κλίμακας «δομές στον χώρο» του καλλιτέχνη, σε μια παρουσίαση με διαχρονικό περιεχόμενο.
Τα εκθέματα προέρχονταν από τη συλλογή της Πινακοθήκης Tate, από τη δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου στην Tate και από το Estate του Βλάση Κανιάρη, σε συνεργασία με την Γκαλερί Καλφαγιάν, η οποία επί χρόνια εργάζεται σταθερά για την ανάδειξη του έργου του καλλιτέχνη.
