Οι έξι Σουίτες για βιολοντσέλο του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750) δείχνουν έναν δρόμο πολυταξιδεμένο μεν, αλλά που λίγοι κατορθώνουν να τον διασχίσουν: πώς από το ελάχιστο φτάνεις στο μέγιστο. Οι έξι Σουίτες είναι ένα μνημείο που η ανθρωπότητα ανακάλυψε μόλις τη δεκαετία του ’30 χάρη στον σπουδαίο δεξιοτέχνη του τσέλου Πάμπλο Καζάλς.
Το έργο, με αρίθμηση BWV 1007-1012, άρχισε να γράφεται το 1717 και ολοκληρώθηκε το 1723.
Ο Γάλλος πιανίστας Τομά Ζαρί πρωτάκουσε αυτές τις Σουίτες όταν ήταν μικρός, ακούγοντας τον βιολοντσελίστα αδελφό του να ασκείται πάνω σε αυτές.
Κάποια στιγμή, πήρε την παρτιτούρα και την τοποθέτησε πάνω στο αναλόγιο του πιάνου. Τότε συνειδητοποίησε ότι είχε ένα όνειρο: να μεταγράψει τα έργα αυτά για πιάνο. Τον Μπαχ, μου θυμίζει ο κύριος Γκρι, τον έχουν μεταγράψει πολλές φορές, όχι πάντοτε με επιτυχία. Για παράδειγμα, ο Φερούτσιο Μπουζόνι όποτε το έκανε (περνώντας στο πιάνο έργα για εκκλησιαστικό όργανο) άφησε πίσω του διαμάντια. Ο μέγας, κατά τα άλλα, Λεοπόλδος Στοκόφσκι «σκότωσε» την περίφημη Τοκάτα και Φούγκα όταν τη μετέγραψε για συμφωνική ορχήστρα.
Και ο ίδιος ο Μπαχ, όμως, μετέγραφε δικά του έργα, καθώς και έργα άλλων συνθετών. Ο κύριος Γκρι μού υπενθυμίζει ακόμα την έξοχη μεταγραφή για πλήκτρα που έκανε ο Μπαχ από το δημοφιλές κοντσέρτο για όμποε και ορχήστρα του Αλεσάντρο Μαρτσέλο.
Το θέμα με τις Σουίτες είναι πως γράφτηκαν για ένα όργανο που σε μεγάλο βαθμό είναι μονωδικό, μονοφωνικό. Το πιάνο, πάλι, όχι. Αλλά ο Μπαχ προσέγγισε αρχής εξαρχής με τον δικό του τρόπο το τσέλο: πολυπρισματικά, πολυδιάστατα. Ο Ζαρί είχε ως πρότυπα τις μεγαλειώδεις Αγγλικές και Γαλλικές Σουίτες για πιάνο, καθώς και τις Παρτίτες. Την ίδια στιγμή, φρόντισε οι μεταγραφές του να έχουν έναν αέρα μπαρόκ, μιαν ατμόσφαιρα από την εποχή κατά την οποία γράφτηκαν τα έξι αυτά αριστουργήματα.
Το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό και το καταλαβαίνεις από την πρώτη πρώτη (και ιδιαίτερα δημοφιλή) Σουίτα, από τα πρώτα της μέτρα για την ακρίβεια. Ο κύριος Γκρι διστάζει να πει ότι «είναι λες και ο Μπαχ είχε γράψει για πιάνο αυτά τα έργα και όχι για τσέλο». Αλλά ισχύει. Κυριαρχεί μια ωραία, απρόσμενη φυσικότητα, την οποία ο Ζαρί σκέφτηκε να την αποδώσει χρησιμοποιώντας για τις ηχογραφήσεις του το προσωπικό του πιάνο, ένα συναυλιακό Gaveau του 1953. Η ηχογράφηση έγινε το φθινόπωρο το 2023 και η δισκογραφική εταιρεία Aparte Music κυκλοφόρησε τον δίσκο πριν από λίγες εβδομάδες.
Η ακροαστική απόλαυση συνδυάζεται με κάτι ακόμη: το πώς μια μεταγραφή «φωτίζει» πτυχές του πρωτότυπου. Το αποτέλεσμα δεν δικαιώνει μονάχα τον πιανίστα. Πρωτίστως αναδεικνύει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τους άπειρους κρυφούς κόσμους που κρύβει η μουσική του.
