ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ
Μαργαρίτα Ιορδανίδη
εκδ. Κίχλη, σελ. 136
Σε ένα πληκτικό οικογενειακό γεύμα η Μαργαρίτα Ιορδανίδη ανακοινώνει στα παιδιά της: «Τ’ όνομά μου δεν είναι Μαργαρίτα. Δεν είμαι η μητέρα σας». Λέει την αλήθεια. Αυτή τη σφιχτοπλεγμένη αλήθεια ξηλώνει ο Μιχάλης Μακρόπουλος με την κοπιώδη λεπτοδουλειά σταυροβελονιάς. Εκείνη που μιλάει στο όνομα της Μαργαρίτας είναι η Ελευθερία, μια Αλβανή που πλαστογραφεί, με την προτροπή του συζύγου τής Μαργαρίτας, την ύπαρξη της προκατόχου της. Το αληθινό όνομα της Ελευθερίας είχε μείνει πίσω στην παλιά της πατρίδα, στους Αγίους Σαράντα. Αλλά ούτε η αληθινή Μαργαρίτα ήξερε ποιοι της είχαν δώσει το όνομά της. Δεν γνώρισε ποτέ τους γονείς της. Η ζωή της άρχισε στα τρία της χρόνια, όταν την υιοθέτησαν οι θετοί γονείς της. Ηταν «μια γυναίκα διάφανη, χωρίς σκιά».
Η νουβέλα του Μακρόπουλου αναπαριστά αριστουργηματικά ένα πλέγμα αντιμεταθέσεων. Ο πρώτος που αισθάνεται την ανάγκη πλήρωσης ενός αβυσσώδους κενού είναι ο Κώστας, ο κατοπινός σύζυγος της Μαργαρίτας. Μετά τον θάνατο της μητέρας του ένιωθε πως είχε χάσει διά παντός τον γενέθλιο τόπο του, τον οποίο ο ίδιος είχε εγκαταλείψει καιρό πριν. Ενιωθε σαν ξάφνου να είχε χάσει το όνομά του, την υπόστασή του. «Τώρα που και η μάνα του δεν ζούσε πια, είχε ολότελα χάσει εκείνο το κομμάτι του εαυτού του που υπήρχε μέσα απ’ τους άλλους – τόσο αυθύπαρκτος, που έφτανε να ‘ναι ανύπαρκτος».
Αυτή την οιονεί ανυπαρξία αίρει ο ερχομός της Μαργαρίτας, μιας γυναίκας τόσο διάπλατης και διαλείπουσας, που έμοιαζε να χωράει κάθε κενό, οσοδήποτε μεγάλο. Μόνον η ουλή στον αριστερό της καρπό υπαινισσόταν το ενδεχόμενο της απώλειάς της. Μερικά χρόνια αργότερα, δυο συντοπίτες του Κώστα, σχολιάζοντας την άφαντη σύζυγό του, πιθανολογούν ότι αυτοκτόνησε. «Για τους δυο φίλους η πιθανή αυτόχειρας είχε για πρώτη φορά αποχτήσει, χάρη στην αυτοχειρία της, χειροπιαστή ζωή». Εκπληκτική φράση, που την υπογραμμίζει η έντεχνη παρήχηση του «χ».
Μετά τον αφανισμό της Μαργαρίτας, ο Κώστας επωμίζεται ξανά την πλήρωση του κενού, αναθέτοντας στην Ελευθερία την αντικατάστασή της. Την πρώτη φορά που την είδε, σκυφτή να σφουγγαρίζει σκάλες, νόμισε πως μια «σκιά ξυράφιζε την πλάτη της». Το φάντασμα της Μαργαρίτας είχε μόλις στοιχειώσει την Ελευθερία. Κάποια άλλη στιγμή, παρατηρώντας την να καθαρίζει ένα τζάμι, ο Κώστας διέκρινε στην αντανάκλασή της ένα πρόσωπο θαμπό, «τόσο θαμπό που θα μπορούσε να ‘ναι το δικό της πρόσωπο ή μιανής άλλης». Τελειώνοντας τη μεταμφίεσή της, η Ελευθερία άρχισε τα διαβάζει τα αγαπημένα βιβλία της Μαργαρίτας, εισδύοντας έτσι βαθύτερα στην πλασματική της ζωή, και αν καμιά φορά έβρισκε μια υπογράμμιση στη σελίδα την έσβηνε επιμελώς. «Εμεινε ένα αχνό φάντασμά της και η χαρακιά στο χαρτί από τη μύτη του μολυβιού».
Οι τρεις ήρωες του βιβλίου είναι άνθρωποι που διάγουν σαν ξένοι τον βίο τους, σαν να παρεισέφρησαν σε μια δάνεια ζωή. Ο Μακρόπουλος τους σκιαγραφεί σαν μαριονέτες, που διαρκώς μπλέκονται με τα σχοινιά τους. Ασφυκτιούν και αυτοστραγγαλίζονται. Είναι διαπερατοί, διότι είναι άδειοι. Ο,τι τους συνέχει δεν είναι παρά συμπτώσεις και επινοήσεις. Κανένα ψεύδος δεν τους ψευτίζει, διότι τίποτα αληθινό δεν τους ορίζει. Ακόμη και αν η Μαργαρίτα είχε το σωστό επίθετο, Ιορδανίδου αντί Ιορδανίδη, δεν θα φάνταζε περισσότερο αληθινή. Το σφάλμα συνιστά την κοινή καταγωγή των τριών κεντρικών προσώπων, τη ρίζα της ομοψυχίας τους.
Ο Μακρόπουλος είναι ένας πολύ σημαντικός συγγραφέας, από εκείνους τους σπάνιους, οι οποίοι με τη γλωσσική τους διάνοια προσδίδουν στο ελάχιστο ένα αδόκητο μέγεθος.
