Είναι κατασκευασμένη από φύλλα σφυρήλατου χαλκού, τα οποία, έπειτα από 3.500 χρόνια οξείδωσης, δεν αστράφτουν ακριβώς στον ήλιο. Το κράνος της, με πλάκες από χαυλιόδοντες αγριόχοιρου, μοιάζει επίσης με κατάλοιπο του δέους που κάποτε θα προκαλούσε. Και όμως, η περίφημη πανοπλία των Δενδρών, μια από τις αρχαιότερες σχεδόν πλήρεις πανοπλίες της Εποχής του Χαλκού, παιδεύει τους ερευνητές ήδη από το 1960, όταν ανασκάφηκε στα Δενδρά της Αργολίδας από Σουηδούς και Ελληνες αρχαιολόγους, με ένα ερώτημα: άραγε τη φορούσαν οι πολεμιστές την ώρα της μάχης ή εξυπηρετούσε απλώς τελετουργικούς σκοπούς, έτσι βαριά και δυσκίνητη που φαίνεται πως ήταν;
Μια τέτοια απορία δεν θα μπορούσε να απαντηθεί τεκμηριωμένα, παρά μόνον αν κάποιος δοκίμαζε μια όμοια πανοπλία σε συνθήκες μάχης. Κάπως έτσι σκέφτηκε μάλλον η πολυμελής ομάδα επιστημόνων, που έπειτα από μια πρώτη συζήτηση μεταξύ δύο μελών της, του ομότιμου καθηγητή Εργοφυσιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Γιάννη Κουτεντάκη και της αρχαιολόγου Νταϊάνας Γουόρντλ (1948-2023), έφτασε να δημιουργήσει μια κανονική προσομοίωση μάχης της μυκηναϊκής εποχής, να ζητήσει από εθελοντές των ειδικών δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού να την ολοκληρώσουν φορώντας αντίγραφο της πανοπλίας του 15ου π.Χ. αιώνα και τελικά να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα σε επιστημονικό περιοδικό.
«Διαπιστώσαμε ότι η πανοπλία επέτρεπε πλήρη ευελιξία κινήσεων και δεν ασκούσε υπερβολική καταπόνηση στο σώμα», λέει στην «Κ» ο Ανδρέας Φλουρής, καθηγητής Φυσιολογίας στο τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ο οποίος είχε την επιστημονική ευθύνη του όλου εγχειρήματος. «Αυτό σημαίνει ότι μπορούσε να φορεθεί για εκτεταμένες περιόδους σε μάχη. Εξήντα χρόνια μετά την ανακάλυψή της, κατανοούμε τώρα ότι, παρά την φαινομενικά ογκώδη εμφάνισή της, η πανοπλία δεν ήταν μόνο αρκετά ευέλικτη ώστε να επιτρέπει σχεδόν κάθε κίνηση ενός πολεμιστή, αλλά και αρκετά ανθεκτική ώστε να τον προστατεύει από τις περισσότερες επιθέσεις των όπλων της εποχής».
Για να αναπτυχθεί η προσομοίωση χρειάστηκαν γνώσεις αρχαιολογίας, ιστορίας, φυσιολογίας και μαθηματικών, εισάγοντας –σύμφωνα με τον Ανδρέα Φλουρή– ένα νέο πεδίο έρευνας, την «αρχαιοφυσιολογία». Η ομάδα των ερευνητών μελέτησε την Ιλιάδα του Ομήρου και συνδύασε τις περιγραφές για τις «ομηρικές μάχες» με γνώσεις φυσιολογίας και βιομετεωρολογίας, δημιουργώντας τελικά ένα πρωτόκολλο προσομοίωσης μάχης διάρκειας 11 ωρών.
«Ομηρικό» διαιτολόγιο
Από την Ιλιάδα και άλλες βιβλιογραφικές πηγές αντλήθηκαν και πληροφορίες για το διαιτολόγιο των Μυκηναίων πολεμιστών, που ήταν επίσης «ομηρικό»: σχεδόν 4.500 θερμίδες περιελάμβανε η τυπική πρόσληψη τροφής σε μια ημέρα μάχης, οι οποίες προέρχονταν κατά 41% από παξιμάδι, 25% από βοδινό, 23% από κατσικίσιο τυρί, 7% από ελιές, 3% από κόκκινο κρασί και 1% από κρεμμύδια. Το 40% των θερμίδων καταναλωνόταν στο πρωινό, 10% στο μεσημεριανό και 50% στο δείπνο. «Η ενέργεια που τους παρείχε το “ομηρικό διαιτολόγιο”», λέει ο Ανδρέας Φλουρής για τους εθελοντές που επίσης το κατανάλωσαν, «ήταν αρκετή για να φέρουν εις πέρας την 11ωρη προσομοίωση μάχης, διατηρώντας αμετάβλητα τα επίπεδα γλυκόζης αίματος».
«Παρά τη φαινομενικά ογκώδη εμφάνισή της, η πανοπλία δεν ήταν μόνο αρκετά ευέλικτη, αλλά και αρκετά ανθεκτική», λέει ο καθηγητής Φυσιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Ανδρέας Φλουρής.
Μάχη βέβαια σημαίνει χτυπήματα με το δόρυ, επιθέσεις με ιππήλατα άρματα και άλλες «ευγενείς» δραστηριότητες, που αναπαράχθηκαν κατά το δυνατόν με τη βοήθεια της τεχνολογίας και ενώ οι κατάλληλοι αισθητήρες μετρούσαν την καρδιαγγειακή λειτουργία των εθελοντών, την ενεργειακή τους κατανάλωση, τη θερμοκρασία, το οξειδωτικό στρες, την κόπωσή τους και άλλες παραμέτρους της ανθρώπινης φυσιολογίας. Με δεδομένα μάλιστα τα 23,3 κιλά που ζύγιζε το αντίγραφο της πανοπλίας και του κράνους, θα υπέθετε κανείς ότι κάποιες μετρήσεις χτύπησαν κόκκινο.
«Ολοι οι συμμετέχοντές μας κατάφεραν να ολοκληρώσουν το 11ωρο πρωτόκολλο προσομοίωσης μάχης της Υστερης Εποχής του Χαλκού», λέει στην «Κ» ο Γιάννης Κουτεντάκης. «Το σημαντικότερο μειονέκτημα της πανοπλίας που ανέφεραν οι εθελοντές ήταν ότι όλο το βάρος της στηρίζεται στους ώμους του μαχητή. Αυτό τους προκάλεσε σημαντική καταπόνηση, ιδιαίτερα ύστερα από τόσo πολλές ώρες μάχης».
Η ομάδα δημιούργησε και ένα δωρεάν διαθέσιμο λογισμικό, που επιτρέπει την ανάπτυξη και άλλων σεναρίων μάχης της Υστερης Εποχής του Χαλκού. Τα αρχαιολογικά συμπεράσματα του όλου εγχειρήματος δεν είναι λιγότερο σημαντικά. Η χρήση μιας τέτοιας πανοπλίας, λέει ο Κεν Γουόρντλ, καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ, θα έδινε στους επίλεκτους Μυκηναίους πολεμιστές σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι αντιπάλων, που είχαν μόνο ασπίδες για άμυνα ή έφεραν την ελαφρύτερη «λεπιδωτή» πανοπλία της Μέσης Ανατολής.
«Αν μάλιστα φανταστούμε πολλούς τέτοιους “θωρακισμένους πολεμιστές” να φτάνουν στην πρώτη γραμμή με τα άρματά τους και με πλήρη αποθέματα ενέργειας, είναι λογικό ότι θα ήταν τρομεροί αντίπαλοι για οποιονδήποτε στρατό της Εποχής του Χαλκού», λέει ο Κεν Γουόρντλ. «Η μελέτη μας επιβεβαιώνει ότι οι Μυκηναίοι ήταν από τους καλύτερα εξοπλισμένους πολεμιστές στην Ανατολική Μεσόγειο κατά την Υστερη Εποχή του Χαλκού, υποστηρίζοντας την άποψη ότι η ισχυρή επιρροή τους στην περιοχή οφειλόταν, τουλάχιστον εν μέρει, στην πολεμική τεχνολογία τους».
