SERHIY ZHADAN
Depeche Mode
μτφρ.: Δημήτρης Τριανταφυλλίδης
εκδ. Διόπτρα, σελ. 262
H συστηματική ευθύβολη σάτιρα, η συνειδητά αντιρρητική στάση, η σαρωτική αποδόμηση φερτών κοσμοειδώλων οδηγούν από κοινού, κατά κανόνα, στην εμπέδωση πολιτικής σοφίας. Ο,τι δηλαδή αποτυπώνεται με υποδειγματική συνέπεια και στο παρόν μυθιστόρημα του χαρισματικού, βραβευμένου Ουκρανού λογοτέχνη Σέρχι Ζαντάν (1974). Οι κύριοι αφηγηματικοί φορείς επιζούν στα όρια της πενίας, ενώ δεν παύουν να καταναλώνουν καθ’ υπερβολήν αλκοόλ. Δεκάδες σελίδες στάζουν κυρίως βότκα, νόμιμη ή και παράνομη. Στη βότκα, σημειωτέον, έχει ήδη πνιγεί η ιδιάζουσα ομογενοποίηση που υποσχέθηκε ο ντόπιος μαρξισμός – λενινισμός. Οι ομολογουμένως ευεργετικές εκλάμψεις εγρήγορσης διαδέχονται όμως η μία την άλλη κατά διακριτή, διαλεκτική φορά. Αλλωστε, η μέθη και η διαφώτιση που έπεται συνιστούν τις κυριότερες διηγητικές εστίες. Συγκρατώ ότι οι λεπτομερείς ημερολογιακές καταγραφές υποστηρίζουν επιτυχώς την όλη γραμμική ανέλιξη της διήγησης.
Η ξενάγησή μας στην πατρίδα του συγγραφέα περί το 1993 είναι συναρπαστική από κάθε άποψη. Η πλήρης κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος της καθ’ όλα άτυχης αυτής χώρας επιφέρει μαθηματικά μιαν όντως χαοτική συνθήκη ζωής. Οι εγκάθετες σοβιετικές αξίες αυτοακυρώνονται ολοσχερώς, αφήνοντας στη θέση τους ένα υβριδικό συνονθύλευμα, εμφανώς σουρεαλιστικής απόκλισης. Ως μουσική υπόκρουση ακούγεται από έναν νεοφώτιστο, εμφανώς ερασιτεχνικό ραδιοφωνικό σταθμό ό,τι κυρίως έχει να προσφέρει το συγκρότημα των Depeche Mode. Πρόκειται επιτέλους για την ελεύθερη, έστω ηχητική σ’ αυτή τη φάση, επαφή με το όνειρο της Δύσης. Ο άνεργος δεκαεννιάχρονος αφηγητής έχει αναλάβει τον ρόλο του αδέκαστου κριτή των πάντων. Δεν διστάζει να καυτηριάσει όλες τις αρνητικές πλευρές των κοινωνικών συνισταμένων, όπως ακριβώς έχουν προκύψει. Πρόλαβε βεβαίως να αντιληφθεί ότι οι αμέτρητοι πένητες συμπατριώτες του δεν μπορούν να ευτυχήσουν αν αποκεφαλιστούν οι όποιοι εύποροι κυκλοφορούν ακόμη ανάμεσά τους.
Γνωρίζει, επίσης, ότι η νέα «τάξη» πραγμάτων έχει κληρονομήσει το σχεδόν τίποτα. Γι’ αυτό και δικαιούται να κατάσχει ό,τι κι αν ενδεχομένως βρει προς όφελος των διαχρονικά δοκιμαζόμενων μαζών. Χωρίς να καταλήγει σε στερεότυπους διδακτισμούς ή στείρους δογματισμούς, παραμένει, όσο μπορεί, νηφάλιος. Είναι ένας σταθερός δείκτης ανθρωπισμού και έμπρακτου ορθολογισμού. Ο ίδιος συνυπάρχει κατ’ ανάγκην με τα όποια απολιθώματα του πρόσφατου παρελθόντος, με τους αγέρωχους Σοβιετικούς βετεράνους του πολέμου, με τους εμπόρους κάνναβης, με απρόβλεπτους, τυχάρπαστους επιχειρηματίες, με ένθερμους νεότευκτους διαφημιστές, οι οποίοι διέπρεψαν προηγουμένως ως αφοσιωμένα στελέχη του εγχώριου κομμουνιστικού κόμματος. Δεν παραλείπει να εστιάσει την προσοχή του σε επαγγελματίες ή και αυτοσχέδιους, εμφανώς μη προσοντούχους, ιεροκήρυκες του χριστιανισμού, οι οποίοι επείγονται να κατηχήσουν εδώ και τώρα τις πολυτραυματικές κοινωνικές ομάδες.
Oι σοβιετικές αξίες αυτοακυρώνονται ολοσχερώς, αφήνοντας στη θέση τους ένα υβριδικό συνονθύλευμα, εμφανώς σουρεαλιστικής απόκλισης.
Το Χάρκοβο έχει στο μεταξύ καταστεί από τη μιαν άκρη του έως την άλλη το θέατρο μιας παρατεταμένης τρέλας. Συγκρατώ ότι το τραγικό στοιχείο είναι σχεδόν παντού διάχυτο. Ο δε αναπόφευκτος κλαυσίγελος προκύπτει ως να ήταν το πεπρωμένο στην κυριολεξία του όρου. Στο εσωτερικό της εμφανώς προκλητικής αυτής αντινομίας θα αναζητηθεί ο σπόρος μιας καταλυτικής επίγνωσης. Μέσα από τον πασίδηλο ζόφο της πραγματικότητας ξεχωρίζουν ήδη ορισμένα μικρά ανοίγματα πιθανής ανάκαμψης. Η ύπαρξη, αν και παραμένει πεσμένη στα γόνατα, δεν παραιτείται, όπως θα έκανε, φέρ’ ειπείν, βιώνοντας τον σολοικισμό της αυτοκτονίας, ένας αυτόχειρ. Εξ ου και το επιλογικό πρόταγμα του έργου:
«Κι εγώ σκέφτομαι πως αυτοί οι απόστρατοι και οι πορτοκαλιοί άντρες και τα υγρά δέντρα και τα παγωμένα ρυάκια – όλα αυτά θαρρείς δεν έχουν κάτι παράξενο, δηλαδή φυσιολογικοί άντρες, κανονικοί απόστρατοι, αλλά, στο μεταξύ, εγώ κάθομαι εδώ τώρα, σε αυτόν τον σταθμό, δίπλα σε έναν άγνωστό μου ανάπηρο […] αλλά υπάρχει σ’ αυτό κάτι σωστό, έτσι πρέπει να είναι όμως, κι αν αφαιρέσεις τα παγωμένα ρυάκια και τους πορτοκαλιούς άντρες, αμέσως θα εξαφανιστούν όλα, η χαρά και η ηρεμία στηρίζονται σ’ ετούτη ειδικά τη μεγάλη λογική ένωση χιλιάδων άχρηστων σε όλους ανώμαλων, σχιζοφρενικών πραγμάτων, τα οποία ως ένα σύνολο σου προσφέρουν, σε τελευταία ανάλυση, την πλήρη εικόνα για το τι είναι ευτυχία, τι είναι ζωή και, κυρίως, τι είναι θάνατος».
Σημειώνω ότι η μετάφραση έγινε κατευθείαν από το πρωτότυπο. Το αποτέλεσμα κρίνεται θετικό, λαμβάνοντας κυρίως υπ’ όψιν την αδιάπτωτη, πυρετώδη, καθηλωτική εξιστόρηση.
