Του Νικόλα Ζώη
Συγκαταλέγεται στους κλασικούς, έχει μεταφερθεί στη σκηνή και στην οθόνη, ωστόσο, τον τελευταίο χρόνο, δύο νέα άρθρα άσκησαν δριμεία κριτική στο έργο του Μ. Καραγάτση. Το πρώτο, του εκδότη Κώστα Σπαθαράκη, δημοσιεύθηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό «Βλάβη» την άνοιξη του 2023 και, παραθέτοντας φράσεις από το μυθιστόρημα «Μεγάλη Χίμαιρα», κατέγραφε «τον απροκάλυπτο βιολογισμό, την κοινωνιολογίζουσα κοινοτοπία και τον βίαιο σεξισμό του κειμένου». Το δεύτερο, της συγγραφέως Ρένας Λούνα, δημοσιεύθηκε πρόσφατα στη Lifo και περιγράφει το ίδιο βιβλίο με φράσεις όπως «ενοχές, ξυλοδαρμός, οικονομικός έλεγχος και όλες οι διδαχές που δέχτηκαν οι γυναίκες από την Εκκλησία για τον ρόλο τους, δοσμένες με απαράδεκτα ρομαντικό τρόπο και απλοϊκά δίπολα συμπεριφοράς». Και ενώ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επικράτησαν οι συνήθεις αντιπαραθέσεις με επίδικο την «πατριαρχία» ή τον «ρεαλισμό» του Καραγάτση, τίθεται ένα ακόμα ερώτημα: Με ποια αισθητικά, ιδεολογικά ή άλλα κριτήρια διαβάζουμε λογοτέχνες άλλων εποχών; Δύο συγγραφείς απαντούν.
Η ιδεοληψία αποβλακώνει
Του Χρήστου Χωμενίδη
Η ψυχή του Μ. Καραγάτση, εάν κάπου υπάρχει, θα σκιρτάει από τη χαρά της. Ξέρετε πολλούς συγγραφείς που 64 χρόνια μετά τον θάνατό τους προξενούν ακόμα έριδες; Των περισσότερων λογοτεχνών μας του 20ού αιώνα, το έργο έχει παραδοθεί μετ’ επαίνων στη λήθη. Ας όψεται το μάθημα των Νέων Ελληνικών που, όπως διδάσκεται, μεταμορφώνει και το συναρπαστικό σε πληκτικό. Ο Καραγάτσης πάντως διαβάζεται. Ρουφιέται. Κι ετούτο σημαίνει ότι διαθέτει ένα χάρισμα. Να πλάθει κόσμους γλαφυρούς, χαρακτήρες σπαρταριστούς, ιστορίες στις οποίες ο αναγνώστης δεν μπορεί να αντισταθεί. Πολλά έχω ακούσει εναντίον του. Κανείς δεν ισχυρίστηκε ποτέ ότι ξεκίνησε ένα βιβλίο του και το βαρέθηκε και το παράτησε…
Oταν, περί το 1940, ο «Γιούγκερμαν» δημοσιευόταν σε συνέχειες στη «Νέα Εστία», ουκ ολίγοι αναγνώστες αγανάκτησαν με τις ωμές –λέει– περιγραφές. Με το πορνογραφικό περιεχόμενο. Το ανάλογο συνέβη πρόσφατα. Κάποιοι δήλωσαν εξαιρετικά προσβεβλημένοι επειδή –είπαν– ο Καραγάτσης «γράφει με μίσος για τις γυναίκες. Η “Μεγάλη Χίμαιρα”», συνέχισαν, «είναι μια σεξιστική παραφωνία κατασκευασμένη από τσιτάτα μίσους…». Oσο σοβαρά θα παίρναμε τους μυγιάγγιχτους των προπολεμικών κατηχητικών, που νόμιζαν ότι σκοπός της λογοτεχνίας είναι να υμνεί τη φύση και τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη, άλλο τόσο και τους σημερινούς «πολιτικώς ορθούς». Τυφλωμένοι από αντιπατριαρχικό μένος, από τη λαχτάρα να πετάξουν στην πυρά όποιο έργο τέχνης δεν ευθυγραμμίζεται με τις ιδέες τους, δεν καταλαβαίνουν καν τι λέει ο Καραγάτσης. Εκείνος περιγράφει το υπαρξιακό αδιέξοδο των σκοτεινών ηρώων του, εκείνοι νομίζουν ότι προάγει την τοξική αρρενωπότητα. Οι ιδεοληψίες βλάπτουν σοβαρά, ίσως ανεπανόρθωτα, τη νοημοσύνη.
Στην Αμερική, οι «woke» φιλολογίζοντες απαιτούν έστω να λογοκριθεί, όχι ο Φίλιπ Ροθ και ο Χένρι Μίλερ, αλλά ακόμα και ο Μαρκ Τουέιν. Στον «Τομ Σόγιερ», στον «Χοκ Φιν», χρησιμοποιεί, ο άθλιος, τη λέξη «αράπης» (αντί «αφροαμερικανός», που δεν υπήρχε τότε καν στη γλώσσα…).
Εκείνος περιγράφει το υπαρξιακό αδιέξοδο των σκοτεινών ηρώων του, εκείνοι νομίζουν ότι προάγει την τοξική αρρενωπότητα.
Διαβάζοντας τις αντι-καραγατσικές πομφόλυγες, θυμήθηκα πώς είχε απαντήσει η Αλίκη Βουγιουκλάκη σε κάτι μειράκια που τη γιούχαραν από τον εξώστη του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. «Συνεχίστε… Διασκεδάζω μαζί σας. Με εμένα ονειρευτήκατε από τις οθόνες. Κι εσείς είστε ακόμα στον εξώστη».
* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας.
Τα έργα του δεν με αφορούν
Της Βίβιαν Στεργίου*
Διαβάζουμε πάντα στο τώρα. Ετσι, άμα κάτι εδώ και τώρα δεν μας αρέσει, για παράδειγμα οι αβαθείς γυναικείοι χαρακτήρες σε κάποιο έργο, δεν θ’ απολογηθούμε κιόλας. Θα πούμε εμείς συγγνώμη που ο τύπος γράφει «μη με χτυπάς τόσο δυνατά, θα με σκοτώσεις και δεν κάνει. Δεν κάνει για σένα»; Δεν θ’ απολογηθούμε που δεν γουστάρουμε να διαβάζουμε τέτοιες φράσεις. Και δεν χρειάζεται κανείς να μας τριβελίζει το μυαλό με την αξία τους σε σχολικές αίθουσες εξόντωσης της χαράς της ανάγνωσης. Δεν είναι όλα τα έργα της ίδιας στάθμης – πώς να το κάνουμε; Διαβάζω Καραγάτση και με παίρνει ο ύπνος. Δεν μπορώ να σκεφτώ πιο βαρετό πράγμα, καλύτερα εργάτρια στα διόδια. Ισως το μόνο πιο βαρετό ανάγνωσμα αυτές τις μέρες είναι τα τοξικά σχόλια στον βούρκο των σόσιαλ μίντια.
Το πρόβλημά μου με τη φράση «πρόθυμο να σμιχτεί με την κάθε τεστοστερόνη που θα συναπαντήσει μπροστά του», δεν είναι ότι υπονοεί κάποια πράγματα για τη θέση της γυναίκας που κάνουν την τρίχα μου να σηκώνεται, είναι ότι η φράση δεν την παλεύει, είναι όλο άβολο. Είναι σεξιστική; Χμ, μου αρκεί που είναι χάλια, που είναι τόσο στενή η φαντασία του συγγραφέα της. Αρα, το πρόβλημά μου με τον Καραγάτση δεν είναι πρωτίστως ο σεξισμός του. Είναι που νιώθω πως τα έργα του δεν με αφορούν για μία σειρά από λόγους που περιλαμβάνουν το στυλ, το ύφος, την αισθητική, αλλά, ναι, και τις γυναίκες του, που, οκέι, εμένα δεν με ψήνουν. Αν άλλος νιώθει υπερτέλεια διαβάζοντάς τον, μπράβο, καλή ανάγνωση! Μπορεί στο μέλλον να βρω κι εγώ αρετές εκεί μέσα – ποτέ μη λες ποτέ!
Πάντως, δεν θα σταματήσω να διαβάζω Χένρι Τζέιμς, την Ιλιάδα κ.λπ., επειδή την έχω δει φεμινίστρια! Δεν θα βγάλω τον Ουελμπέκ απ’ την καρδιά μου κι ας διαλαλήσει τις πιο φριχτές αισχρότητες. Και δεν ψάχνω στη λογοτεχνία τον καθρέφτη μου, ψάχνω κάτι που να με μεγαλώνει (βλ. Σεφέρη κι άλλους του ύψους του).
Το να μας φαίνονται σεξιστικές αηδίες κάποιες φράσεις είναι θεμιτός λόγος να αφήσουμε ένα βιβλίο στο πλάι.
Να ξεμπερδεύουμε, λοιπόν, και με τους Καραγάτσηδες και μ’ όλη τη μίζερη ελληνόφωνη παλιατζούρα και με τον Ελληνα-άνδρα-συγγραφέα-εικόνισμα που αν δεν το φιλήσεις καλείσαι να απολογηθείς, αν έτσι νιώθουμε. Αλλά να δούμε τους λόγους. Το να μας φαίνονται σεξιστικές αηδίες κάποιες φράσεις είναι θεμιτός λόγος να αφήσουμε ένα βιβλίο στο πλάι.
* Η κ. Βίβιαν Στεργίου είναι συγγραφέας.
