Η είδηση ότι το «Πάλας» στο Παγκράτι περνάει στην ιστορία της Αθήνας, με έφερε στα γύρω στενά. Το ίδιο το σινεμά, πάνω στην Υμηττού, σε μισό τετράγωνο, ανάμεσα στην Ιφικράτους και την Αγίου Φανουρίου (με τον μικρό ναό λίγο παρακάτω) έμοιαζε με ναυαγισμένο καράβι, τσακισμένο στα βράχια. Πόρτες και παράπορτα, γκισέ, μικρές αφίσες, σχημάτιζαν κάτι σαν υλικά που ξέβρασε το κύμα. Από το τζάμι της κεντρικής εισόδου με τα ωραία πόμολα έβλεπα αριστερά τη μεγαλόπρεπη σκάλα με την αρ ντεκό κουπαστή. Ενα ρολόι τοίχου μου θύμισε σταθμό τρένου. Ενας κόσμος σε αφάνεια.
Από πάνω, σαν στέμμα, η μαρκίζα με την παλιομοδίτικη επιγραφή «Πάλας» έφερνε τη γεύση από μακρινά καλοκαίρια (και χειμώνες) του 20ού αιώνα. Ενα σινεμά του περασμένου αιώνα, με αφισέτες από τον 21ο στην πλαϊνή έξοδο: «Σουπερνόβα», «Το παιδί με το ποδήλατο», «Κάιρο εμπιστευτικό»… Το Παγκράτι ολόγυρα με γεμάτα τα καφέ στην Υμηττού, το «Πάλας» δίπλα ως απομεινάρι ενός αστικού πολιτισμού.
Από τον Προφήτη Ηλία ώς τον Αγιο Νικόλαο, όλη αυτή η πυκνή αστική περιοχή, πάνω από την Υμηττού, ξεχειλίζει από εκείνη την οικεία και σχεδόν γλυκιά αίσθηση της αθηναϊκής αστικής ζωής. Αλλιώς θα την έκρινε αυτήν τη ζωή ο Μπαλζάκ ή ο Ντίκενς, αν τους φέρναμε στις οδούς Χρεμωνίδου ή Δαμάρεως και με άλλο τρόπο θα τη βίωνε ένας Αθηναίος με κάποιες μνήμες διαρκώς μεταμόρφωσης της πόλης. Ολα όμως συναιρούνται στην υγρασία του βλέμματος και στη δυνατότητα τα όρια του ωραίου και του ευγενούς να μετακινούνται, να λυγίζουν, να τίθενται εξαρχής.
Γι’ αυτό λίγη ώρα περπάτημα γύρω από το «Πάλας» αρκεί για να διαποτιστεί η κάθε νέα εκδοχή του Μπαλζάκ, ο κάθε σύγχρονος ονειροπόλος διαβάτης, με όλη εκείνη την αίσθηση μιας αθηναϊκής ταλάντευσης στον χρόνο. Από πότε αρχίζει αυτός ο χρόνος σε αυτούς τους δρόμους;
Προσπαθούσα να εντοπίσω τα πιο παλιά απομεινάρια μιας αστικής κατοίκησης, και τουλάχιστον σε εκείνους τους δρόμους, που προχωρούν από τον Προφήτη Ηλία ώς το «Πάλας» και θυμόμουν τις φωτογραφίες των αρχών του 20ού αιώνα με όλη την περιοχή σχεδόν άχτιστη. Σκόρπια σπιτάκια, άδενδρες πλαγιές, αρχή μιας ρυμοτομίας. Τα σπίτια από τη δεκαετία του 1930 που στέκουν ακόμη στην περιοχή, και είναι λίγα και αυτά, δείχνουν να ανήκουν στο δεύτερο κύμα κατοικιών που άρχισε να γεμίζει το Παγκράτι μετά το 1925. Ορισμένα είναι κομψά, κάποια ωραία δείγματα αστικού μοντερνισμού, τα πιο πολλά απλές εμπειρικές κατασκευές.
Αλλά όσο βάδιζα προς τη Φρύνης και την Αλκέτου, όσο προσπερνούσα μικρά στενά όπως η οδός Εκφαντίδου (όπου σώζεται ένα μονώροφο του ’50 στον αριθμό 10), τόσο πιο έντονη ήταν η αίσθηση από το ωστικό κύμα της μαζικής ανοικοδόμησης του ’60-’70. Εχει γλυκάνει το γλυπτικό απόσταγμα εκείνης της εποχής. Και είναι ο χρόνος, ο πανδαμάτωρ, ο χρόνος που στρογγυλεύει και που ξεδιαλύνει τις σκιές, ο χρόνος που έρχεται μαζί με κάθε νέα γενιά να φέρει νέα βλέμματα και να θέσει νέες ερωτήσεις, αυτός που μας δίνει πλέον όλο αυτό το αστικό τοπίο με άλλο εσωτερικό φως.
Κοιτούσα τις ξυλόπορτες του ’60, εκείνες τις ραμποτέ στις πολυκατοικίες της αντιπαροχής, και έμοιαζαν έτοιμες να πουν ιστορίες, όπως εκείνη που μου άρεσε και τη φωτογράφισα στη Δαμάρεως 81. Και μαζί με τις εισόδους έριχνα το βλέμμα και χαμηλά εκεί που βάδιζα για να παρατηρώ εκείνα τα παμπάλαια πια ημιυπόγεια διαμερίσματα που εκείνη η εποχή του 1955 και του 1965 έχτιζε για να μείνει κόσμος. Από τα γαλλικά παντζούρια των ημιυπογείων, τα πιο πολλά σκεβρωμένα πλέον από την αχρησία, κρέμονταν άλλοτε κουρτίνες και έβλεπες το φεγγαρίσιο φως μιας τηλεόρασης να φωτίζει σειρές εγκυκλοπαίδειας σε ένα σύνθετο. Από μέσα προς τα έξω, έβλεπες τα παπούτσια των περαστικών, ανδρικά με κορδόνι, γυναικεία με τακούνια, σαν ελληνική ταινία σε μαύρο-άσπρο.
