ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΒΩΚΟΣ
Ο κύριος πρόεδρος
εκδ. Σοκόλη, σελ. 320
Είναι παράξενη η μοίρα των βιβλίων. Το πολιτικό μυθιστόρημα του πολυτάλαντου διηγηματογράφου, ποιητή, θεατρικού συγγραφέα, εκδότη περιοδικών, δημοσιογράφου, μουσικού και ζωγράφου Γεράσιμου Βώκου (1868-1927) κυκλοφόρησε το 1893, χρονιά τού «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Χαρίλαου Τρικούπη. Θέμα του «Κυρίου προέδρου», η υπερβάλλουσα αστική υποκρισία και ο αποτρόπαιος πολιτικός φατριασμός που διαλύουν ηθικά και υλικά την κοινωνία της Αθήνας στα τέλη του 19ου αιώνα. Το έργο, γραμμένο σε ρέουσα καθαρεύουσα, δεν διαβάστηκε και δεν σχολιάστηκε όσο του άξιζε στην εποχή του, με αποτέλεσμα ο συγγραφέας του να ξεχαστεί και να μην αναφέρεται καν ως πεζογράφος στις Ιστορίες της ελληνικής λογοτεχνίας των Κ. Θ. Δημαρά, Λίνου Πολίτη και Μάριο Βίττι.
Πριν από είκοσι χρόνια, ο δεινός φιλόλογος και κριτικός Παν. Μουλλάς επανέφερε το έργο στο προσκήνιο. Κι έτσι απολαύσαμε τη σαρκαστική ειρωνεία ενός πικρού και απαισιόδοξου έργου που διαβάζεται μονορούφι, επιβεβαιώνοντας πως οι γνωστές ελληνικές πληγές του Φαραώ –θεσιθηρία, ρουσφέτι, αργομισθία και λαϊκισμός προς άγραν ψηφοφόρων– δεν αποτελούν καινούργια νόσο, αλλά αθεράπευτη αρρώστια των τελευταίων τουλάχιστον εκατόν τριάντα χρόνων. Και πάλι –τι περίεργο!– το μυθιστόρημα δεν κατόρθωσε να επιβληθεί και να περιληφθεί στον ελληνικό Λογοτεχνικό Κανόνα.
Και αυτό παρά το γεγονός ότι στην οκταετία Σημίτη (1996-2004) βιώσαμε αρκετές από τις σκοτεινές πλευρές του «εκσυγχρονισμού» σαν εκείνες που γνώρισαν οι σύγχρονοι του Τρικούπη. Και παρά το γεγονός ότι η «πτώχευση» που ακολούθησε το 2010 μάς έφερε αντιμέτωπους με πολλές από τις πάγιες αρνητικές κοινωνικοπολιτικές στάσεις και συμπεριφορές μας. Κι έτσι σήμερα που οι εκδόσεις Σοκόλη επανεκδίδουν το ωραίο αυτό μυθιστόρημα, και πάλι σιωπή. Στους οκτώ μήνες που έχουν μεσολαβήσει από την επανακυκλοφορία του δεν θα βρούμε στη Βιβλιονέτ παρά ένα μόνον βιβλιοκριτικό σημείωμα για τον συναρπαστικό «Κύριο πρόεδρο».
Μικροαστισμός και πολιτικαντισμός συμπορεύονται. Πρωταγωνιστές στο έργο, η οικογένεια του Μάνθου Αχτύπη, αλλά και ολόκληρος ο ελληνικός πολιτικός και διοικητικός μηχανισμός στα τέλη του 19ου αιώνα. Δημόσια πρόσωπα και ιδιώτες ζουν μες σε συνθήκες ηθικής εξαχρείωσης, οδηγώντας τους ήρωες σε καταστροφικό φανατισμό και τις ηρωίδες στην πορνεία, καθώς υποκρισία και προσποίηση δεν επιτρέπουν σε κανέναν τους να αναγνωρίσει την πραγματικότητα. Αν και γραμμένες πριν από δεκατρείς δεκαετίες, οι σκηνές στις ελληνικές δημόσιες υπηρεσίες μοιάζουν σημερινές.
Ο λόγος που το έργο του νεαρού Γεράσιμου Βώκου δεν εκτιμήθηκε όσο του έπρεπε υπήρξε, σύμφωνα με τον Παν. Μουλλά, ότι ήρθε σε ακατάλληλη στιγμή, καθώς έριχνε τα βέλη του τόσο στους δηλιγιαννικούς όσο και στους τρικουπικούς, τόσο στους αρχαϊστές όσο και στους δημοτικιστές. Επρόκειτο για την περίοδο που η κυβέρνηση Τρικούπη έπεφτε, που ο επικεφαλής της δεν επανεξελέγη ούτε βουλευτής στις εκλογές του 1895 και που ένα χρόνο αργότερα πέθανε, κερδίζοντας μετά θάνατον συμπάθεια και σεβασμό.
Συμβαίνει έτσι το παράδοξο να περιλαμβάνονται στον ελληνικό Λογοτεχνικό Κανόνα του 19ου αιώνα μυθιστορήματα όπως «Η ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως» (1861) του Στέφανου Ξένου ή «Οι κρητικοί γάμοι» (1871) του Σπυρίδωνος Ζαμπέλιου, που με πολύ μεγάλη δυσκολία διαβάζονται, και να έχει μείνει απέξω ένα έργο που παρά την καταιγιστική πολιτικοκοινωνική κριτική του, διαθέτει χαρακτηριστικά όχι πολιτικής μπροσούρας αλλά καλού μυθιστορήματος: πολυφωνία με τη διαφοροποίηση της γλώσσας των ηρώων σε πολλά διαφορετικά ιδιώματα, και πολλές οπτικές γωνίες καθώς η πραγματικότητα που αντικρίζει ο καθένας δεν είναι μία, αλλά αποτελεί συνάρτηση των αναπόδραστων συγκυριών και των συμφερόντων που καθένα από τα πρόσωπα θεωρεί πως έχει.
