Θα μπορούσε να ήταν μια πολύ ρομαντική εικόνα. Οι εργασίες του 8ου διεθνούς συνεδρίου του European Architectural History Network (ΕΑΗΝ/ Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αρχιτεκτονικής Ιστορίας) ολοκληρώθηκαν με απόλυτη επιτυχία το περασμένο Σάββατο, στο κτίριο Αβέρωφ του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, την ίδια περίπου ώρα που το γεμάτο φεγγάρι σηκωνόταν πάνω από τον Υμηττό. Η εμφάνιση της πανσελήνου αμέσως μετά το θερινό ηλιοστάσιο θεωρείται ένα σχετικά σπάνιο αστρολογικό φαινόμενο, συμβαίνει περίπου κάθε είκοσι χρόνια.
Ομως, ακόμα πιο σπάνια ήταν η εικόνα του κτιρίου Αβέρωφ που αντίκρισαν οι περισσότεροι από 350 σύνεδροι, ξένοι και Ελληνες, τις τέσσερις ημέρες που διήρκεσε αυτή η υψηλόβαθμη πανευρωπαϊκή συνάντηση. Αν και διαχρονικά καταβάλλεται πραγματική υπερπροσπάθεια από τις εκάστοτε διοικήσεις του ιδρύματος προκειμένου το κεντρικό, διώροφο κτίριο του ιστορικού συγκροτήματος να μείνει εκτός της στενάχωρης ελληνικής ακαδημαϊκής πραγματικότητας, αυτό δεν είναι πάντοτε εφικτό.
Μέτρα αποκατάστασης
Παρά το ειδικό καθεστώς που το διέπει μετά τα δρακόντεια έργα αποκατάστασης της περιόδου 2003-2010, τα οποία μάλιστα απέσπασαν το μεγάλο βραβείο της Europa Nostra για το 2012 (κλείνει κάθε βράδυ μετά το πέρας των μαθημάτων και υπάρχει φύλακας), το κτίριο Αβέρωφ γίνεται συχνά στόχος ακραίων στοιχείων που θεωρούν το Πολυτεχνείο παιδική τους χαρά. Από αυτή την άποψη η επιμονή των Ελλήνων καθηγητών που μόχθησαν για να έρθει το συνέδριο στην Αθήνα, υπήρξε αρκετά ριψοκίνδυνη.
Η εξωστρέφεια, όταν γίνεται με τη συμμετοχή θεσμικών φορέων από το εξωτερικό και μέσα από κοινά αποδεκτούς κανόνες που ελέγχουν στοιχειωδώς την πρόσβαση στον χώρο, συναντά συχνά ισχυρές αντιστάσεις όχι μόνο ανάμεσα σε κάθε είδους εξτρεμιστικούς στρατούς αλλά ανάμεσα και στο διδακτικό προσωπικό που θέλει να βλέπει στους βανδαλισμούς και στην καταστροφή της δημόσιας περιουσίας ένα είδος «υγιούς αντίδρασης της νεολαίας».
Η μοναδική προμετωπίδα της νεοκλασικής Αθήνας του 19ου αιώνα, διά χειρός Λύσανδρου Καυταντζόγλου (1811-1885), επιτέλους λάμπει.
Πάντως, μία εβδομάδα μετά την πραγματοποίηση του συνεδρίου, το κτίριο Αβέρωφ, αυτή η μοναδική προμετωπίδα της νεοκλασικής Αθήνας του 19ου αιώνα, διά χειρός Λύσανδρου Καυταντζόγλου (1811-1885), εξακολουθεί να λάμπει, τουλάχιστον στο εσωτερικό του. Συνθήματα (και στα ιταλικά!), υποψίες γκράφιτι και λοιπές μουντζούρες κηλιδώνουν ένα τμήμα της τοιχοποιίας στο πίσω μέρος του κτιρίου, σε έκταση ικανή για να μας θυμίζει σε ποιο μέρος του πλανήτη βρισκόμαστε.
Εσωτερικά, βασιλεύει μια (σχεδόν) κεντροευρωπαϊκή ευταξία: οι τοίχοι καθαροί και οι αφίσες (ορισμένες τα βάζουν με τον πρύτανη του Ιδρύματος Ιωάννη Χατζηγεωργίου ως εμπνευστή της επιχείρησης… «αποστείρωσης» του Πολυτεχνείου) είναι κολλημένες στα ειδικά πλαίσια από πλέξιγκλας χωρίς να ρυπαίνουν το ίδιο το κτίριο. Ακόμα και οι αίθουσες διδασκαλίας και των εργαστηριών είναι πεντακάθαρες, χωρίς ίχνος αφίσας ή πανό, οριακά αγνώριστες. Μα τι συμβαίνει, ρώτησα έναν παλιό καθηγητή της Σχολής Αρχιτεκτόνων που φυσικά δεν θέλει να μιλήσει δημοσίως για ευνόητους λόγους. Μου λέει ότι μέχρι και την τελευταία ημέρα πριν από την έναρξη του συνεδρίου έβαφαν, κατέβαζαν πανό και αφίσες, ευπρέπιζαν τις τουαλέτες «για να μη γίνουμε ρεζίλι των σκυλιών».
«Στο πλαίσιο της διοργάνωσης έγιναν κάποιες παρεμβάσεις», παραδέχεται ο πρύτανης του ΕΜΠ Ιωάννης Χατζηγεωργίου, «ωστόσο η καλή κατάσταση οφείλεται στη συνεχή φροντίδα ανεξαρτήτως του συνεδρίου», συμπληρώνει. Πάντως, «ρεζίλι των σκυλιών» κοντέψαμε να γίνουμε και τον Ιούνιο του 2013 όταν θα γινόταν η τελετή των βραβείων της Europa Nostra και το… βραβευμένο κτίριο Αβέρωφ ήταν «φιλοτεχνημένο» με πολιτικά συνθήματα της εποχής (των μνημονίων). Χρειάστηκε ένα δημοσίευμα της «Κ» για να ευαισθητοποιηθεί ιδιώτης που χρηματοδότησε μια διήμερη επιχείρηση καθαρισμού έτσι ώστε να αποφευχθεί ο διασυρμός. Ανάλογες «δράσεις» απαιτήθηκαν εκ νέου και αργότερα, κυρίως από το 2019 και μετά, όταν απομακρύνθηκαν από το κτίριο και στοιχεία εντελώς άσχετα από την εκπαιδευτική λειτουργία.
Οπισθοδρόμηση
Φυσικά, το κτίριο Αβέρωφ δεν είναι όλο το Πολυτεχνείο. Τα άλλα τρία βασικά εκπαιδευτικά κτίρια στα μετόπισθεν του συγκροτήματος (ανάμεσά τους και το σφραγισμένο κτίριο Γκίνη που προορίζεται για συνεδριακό κέντρο του ΕΜΠ εφόσον βρεθούν τα χρήματα και το επιτρέψουν οι αυτόκλητοι εξωθεσμικοί προστάτες του) βρίσκονται σε άθλια κατάσταση, βαμμένα και μουτζουρωμένα από την κορυφή μέχρι τα νύχια. Πρόκειται για οπισθοδρόμηση καθώς στη διάρκεια της πανδημίας υπήρξαν οργανωμένες προσπάθειες ευπρεπισμού τους. Καλύτερα είναι τα νέα για το μπροστινό και πιο μνημειακό κομμάτι του Πολυτεχνείου.
Το πειραματικό άνοιγμα της εισόδου από την οδό Πατησίων (έως τις 3 το μεσημέρι) φαίνεται ότι πέτυχε τον σκοπό του και πρόκειται να επεκταθεί χρονικά, ενώ προς την ολοκλήρωσή τους βαίνουν οι εργασίες του κτιρίου της Πρυτανείας, με στόχο την αξιοποίησή του και ως πολυλειτουργικού χώρου φιλοξενίας εκδηλώσεων και εκθέσεων. «Θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε με κάθε τρόπο το άνοιγμα του ΕΜΠ στην κοινωνία», τονίζει στην «Κ» ο πρύτανης Ιωάννης Χατζηγεωργίου. «Αυτοί οι μοναδικοί χώροι και τα κτίρια είναι κομμάτι της ιστορίας της χώρας και της πόλης μας. Επαναλαμβάνω: το Πολυτεχνείο ανήκει σε όλους τους Ελληνες».
