Σε μία από τις πρώτες εικόνες εσωτερικού χώρου που βλέπουμε στο ντοκιμαντέρ του Βιμ Βέντερς «Ανσελμ» –δημιουργικό πορτρέτο του αγαπημένου του ζωγράφου– ο Ανσελμ Κίφερ ποδηλατεί μέσα στο ατελιέ του, ένα παλιό εργοστάσιο μεταξιού στη νότια Γαλλία. Κινείται με άνεση ανάμεσα στα τεράστια ταμπλό των έργων του που ακουμπούν στους τοίχους, και σε ορισμένα σημεία κοντοστέκεται εξετάζοντας τη ζωγραφισμένη επιφάνεια. «Αντιλαμβάνομαι έναν πίνακα ως συνεχιζόμενη διαδικασία παρά ως τελικό προϊόν», είπε πρόσφατα ο καλλιτέχνης σε συνέντευξή του. «Κρατάω πίνακες για χρόνια, περιστασιακά επισκέπτομαι και ξαναδουλεύω κομμάτια που χρονολογούνται από το 1969».
Από τα έξι έργα που εκτίθενται αυτήν την περίοδο στην αθηναϊκή γκαλερί Gagosian, κατά την πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα ενός από τους πλέον διακεκριμένους καλλιτέχνες της γενιάς του, το «Nehebkau» άρχισε να δουλεύεται το 1993 και ολοκληρώθηκε το 2023. Τα υπόλοιπα –πίνακες, γλυπτά και φωτογραφικά έργα– είναι νεότερα, αλλά παραμένουν συνδεδεμένα με τη θεματολογία που τον εμπνέει επί δεκαετίες, καθιστώντας τον από τους σημαντικότερους ζώντες της σύγχρονης ζωγραφικής.
Παρ’ όλα αυτά –διακρίσεις, επιτυχία κι ένα συχνά σκοτεινό βλέμμα στο παρελθόν και στο παρόν της ανθρωπότητας– ο 79χρονος Κίφερ διαθέτει μια ανάλαφρη, κομψή παρουσία και ένα κάπως συνεσταλμένο χαμόγελο. Ανταποκρίνεται στις εκδηλώσεις θαυμασμού με σχετική αμηχανία, αλλά όταν αναφέρεται στην Ελλάδα –αυτό συνέβη στο δείπνο που δόθηκε προς τιμήν του– μιλάει για μια ανακάλυψη που πυροδότησε την επανασύνδεσή του με παλαιότερες θεματικές, οι οποίες ενεργοποιήθηκαν χάρη στη γνωριμία με τη χώρα μας.
Τα έργα του περιέχουν πολυεπίπεδες αναφορές στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στη φιλοσοφία, στα θρησκευτικά κείμενα και στους αρχαίους μύθους. Οι πίνακες έχουν πυκνή διαστρωμάτωση που τους μεταμορφώνει σχεδόν σε ανάγλυφα γλυπτά. Οι πρώτες ύλες, μόλυβδος, χρυσός, σπόροι, άμμος, στάχτη, χρησιμοποιούνται για την υποβλητική ατμόσφαιρα που δημιουργούν και όχι για την περιγραφική τους δύναμη. Με αυτόν τον τρόπο, τα έργα αποκτούν μνημειακή παρουσία παρότι είναι στερεωμένα σε τοίχο. «Επιλέγω υλικά που έχουν κάτι να μου πουν. Για μένα, αυτά είναι υλικά που μέσα τους φυλάσσουν ένα πνεύμα, το οποίο κάνω ορατό», σχολιάζει ο Κίφερ.
Στη δουλειά που παρουσιάζει στην Αθήνα, αντιπαραβάλλει τη φωτεινότητα του χρυσού με την οπτική και συμβολική χρήση λαδομπογιάς, ακρυλικού, άχυρου και υφάσματος.
Στη δουλειά που παρουσιάζει στην Αθήνα αντιπαραβάλλει τη φωτεινότητα του χρυσού με την οπτική και συμβολική χρήση λαδομπογιάς, ακρυλικού, άχυρου και υφάσματος. Οι διαστάσεις των πινάκων, σε συνδυασμό με την ικανότητα του καλλιτέχνη να «χτίζει» μια τρίτη διάσταση στον ζωγραφισμένο καμβά, ασκούν μια μαγνητική έλξη στον θεατή.
Είναι βέβαιο πως αυτά τα έργα θα «ανέπνεαν» καλύτερα σε μεγαλύτερους χώρους συγκριτικά με τα δωμάτια του αστικού κολωνακιώτικου σπιτιού όπου στεγάζεται η Gagosian. Από την άλλη πλευρά, η εγγύτητα της θέασης που επιβάλλεται από τις συνθήκες με έκανε να αισθάνομαι υπνωτισμένη από την ένταση της ζωγραφικής επιφάνειας και τις αλλεπάλληλες στρώσεις της – πλαστικές μεταφορές ενός παλίμψηστου. Από τη μια μεριά υπάρχει το μεγαλείο της φύσης από την άλλη το βάρος της Ιστορίας, η αλληγορική χρήση του χρυσού στους αρχαίους μύθους και η αλχημιστική μεταμόρφωση του ευτελούς σε κάτι πολύτιμο.
Μορφή σχολιασμού
Οι επιγραφές που κοσμούν τα έργα χρησιμεύουν ως μια μορφή σχολιασμού, υπογραμμίζοντας την εκλεκτική συγγένεια του ζωγράφου με τη γραφή. «Οι λέξεις που επιλέγω να γράψω διαθέτουν μια συγκεκριμένη αύρα πάνω τους», έχει πει. Δύο πίνακες με τίτλο «Danaë» (Δανάη) ερμηνεύουν τον αρχαιοελληνικό μύθο που έχει εμπνεύσει πληθώρα καλλιτεχνών, από τον Τιτσιάνο και τον Ρέμπραντ μέχρι τον Κλιμτ. Ο πρώτος πίνακας απεικονίζει τη φυλακή της Δανάης ως αρχαίο θολωτό τάφο που ο Kίφερ συνάντησε στην Ελλάδα, περιτριγυρισμένο από άγρια βλάστηση, την οποία αποτυπώνει με παχιές πινελιές. Ο δεύτερος πίνακας ανακαλεί την πράξη της μεταμόρφωσης, κεντρικής στον μύθο, παρουσιάζοντας μια σειρά από μαύρα ηλιοτρόπια που γονιμοποιούν τη σκούρο χώμα με χρυσούς σπόρους που φαίνεται να πέφτουν στην επιφάνειά του.
Εξερευνώντας και άλλα ιερά και μυθολογικά θέματα από την άποψη του τοπίου, το έργο «Cosenza» απεικονίζει μια απομονωμένη βραχώδη νησίδα στις νοτιοδυτικές ακτές της Ιταλίας, αποδίδοντας τις τραχιές μορφές της με ζωηρό χρυσό, σε αντίθεση με τις σκοτεινές αποχρώσεις της Μεσογείου. Το μοναδικό φωτογραφικό έργο «Spes Vana» (Μάταιη ελπίδα), λιτό αλλά δυνατό, είναι μια εικόνα τυπωμένη σε επιχρυσωμένο πάνελ και δείχνει το γλυπτό ενός βυθισμένου πλοίου του Ναυτικού, που τραβήχτηκε στο στούντιο του καλλιτέχνη στη Γαλλία.
Τέλος, το «Nehebkau» έχει τίτλο εμπνευσμένο από μια αρχαία αιγυπτιακή θεότητα, η οποία με μορφή φιδιού και πόδια ανθρώπου υπήρξε πιστός φύλακας του κάτω κόσμου και σύνδεσμος με το ka, τη ζωτική ουσία της ψυχής. Χαράσσοντας ιερογλυφικά στο ανώτερο τμήμα του πίνακα, ο Κίφερ ενσωματώνει άχυρο, τερακότα, φύλλο χρυσού, το ίζημα ενός διαλύματος χαλκού που έχει υποστεί ηλεκτρόλυση και μπογιά, αντιπαραθέτοντας την υλική παρουσία και μοτίβα υπερβατικότητας.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 24 Αυγούστου.
