Βρίσκομαι στο ισόγειο του ΕΜΣΤ και παρακολουθώ το στήσιμο της πρώτης ατομικής έκθεσης της καταξιωμένης Ιρανής καλλιτέχνιδας Τάλα Μαντάνι στην Ελλάδα, με τίτλο «Shitty Disco», σε επιμέλεια της Ιόλης Τζανετάκη. Ο τίτλος, δάνειο από ένα έργο της που φιλοξενείται στην έκθεση, είναι από μόνος του ιντριγκαδόρικος. «Μπορεί να παραπέμπει σε ένα μέρος που είναι χάλια και δεν αξίζει να περάσεις το βράδυ σου αλλά μπορεί να σου αποκαλύπτει και ένα μυστικό. Μπαίνοντας εκεί δεν θα τα βρεις όλα όπως τα φανταζόσουν», μου εξηγεί η ζωγράφος.
«Νομίζουμε πως είμαστε σπουδαίοι, αλλά εγώ, φίλε, που δείχνεις σοβαρός και επιτυχημένος, ξέρω πως έχεις μια τρύπα στην κάλτσα σου».
Η σάτιρα, δομικό στοιχείο στο έργο της όπως και η αισθητική των καρτούν, χρησιμεύει για να υπονομεύσει ανδρικά και γυναικεία στερεότυπα, να σχολιάσει την υπεροχή του δυτικού πολιτισμού, να μιλήσει για τη μοναξιά, τις καταπιεσμένες σεξουαλικές ορμές, τον ρόλο της οικογένειας. Στο έργο της πρωταγωνιστούν κωμικοτραγικές ανθρώπινες φιγούρες σε ιδιωτικές, ευάλωτες ή παράλογες στιγμές: μεσόκοποι γυμνοί άνδρες που ανακαλύπτουν τα πέη τους ή συνομιλούν με τα έντερά τους, μανάδες τυλιγμένες με περιττώματα, γιγάντια βρέφη με λερωμένα φορμάκια στο ύψος του καβάλου. Τα έργα της προκαλούν αμηχανία και συχνά ενόχληση. «Νομίζω πως σε όλα τα έργα προσπαθώ να πω ότι πασχίζουμε να ξεφύγουμε από τη ζωώδη μας φύση, μας ενοχλούν οι σωματικές μας εκκρίσεις, κάνουμε πως δεν υπάρχουν. Νομίζουμε πως είμαστε ανώτεροι, σπουδαίοι, αλλά εγώ, φίλε, που δείχνεις τόσο σοβαρός και επιτυχημένος, ξέρω πως έχεις μια τρύπα στην κάλτσα σου, γνωρίζω πως δεν είσαι τέλειος. Πρέπει να αποδεχτούμε τη φύση μας, ίσως, τελικά το αποσμητικό να είναι το πρόβλημα της εποχής μας». Τη ρωτώ αν την απασχολεί να ταρακουνήσει τις επόμενες γενιές με το έργο της. «Εγώ ακούω απλά τον εαυτό μου. Ενας καλλιτέχνης πρέπει να έχει στον νου το ιδανικό κοινό, αυτό που θα επικοινωνεί με το έργο του, αυτό πασχίζει να ικανοποιήσει. Αν κανείς είναι ειλικρινής με τον εαυτό του και με αυτό το “φανταστικό” κοινό, ίσως καταφέρει να “συναντήσει” και πραγματικούς θεατές. Δεν μπορείς να απαντάς στις τάσεις, τότε δεν είσαι καλλιτέχνης, είσαι μονάδα παραγωγής. Γι’ αυτό και εμπιστεύομαι τόσο τις αντιδράσεις μου, αν είμαι ικανοποιημένη, αν γελάω με αυτό που φτιάχνω, προχωράω».
Η Τάλα Μαντάνι γεννήθηκε στην Τεχεράνη το 1981 και το 1994 ακολούθησε τη μητέρα της στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες και εικαστικές τέχνες και στο έργο της αποδεικνύει ότι αντλεί τόσο από την ιστορία της τέχνης όσο και από τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα. «Για πολλά χρόνια δεν παραδεχόμουν ότι αυτό κάνω, ζωγραφίζω. Ολα αυτά που έδειχνα στους πίνακές μου τα ερμήνευα περισσότερο σαν αντίδραση σε όσα δεν έκανα ή δεν έλεγα. Τώρα, τα τελευταία δύο χρόνια, έχω αρχίσει κάπως πιο συνειδητά να επεξεργάζομαι την ιδιότητα της ζωγράφου και σκέφτομαι πως ίσως έτσι “χάσω” τη σχέση μου με την τέχνη». Πλέον, τα χρόνια που ζει στην Αμερική είναι πολύ περισσότερα από αυτά που έζησε στο Ιράν. Αναρωτιέμαι σε ποια γλώσσα ονειρεύεται και σκέφτεται. «Εξαρτάται, αν το όνειρο αφορά τους παππούδες μου ή την παιδική μου ηλικία, ονειρεύομαι σε φαρσί. Σκέφτομαι, επίσης σε φαρσί, εκτός αν πρόκειται για σεξ, τέχνη ή τη “shit mom”. Δεν υπάρχουν shit moms στο Ιράν. Δεν μπορείς να πεις τη λέξη, ακούγεται απαίσια, και επίσης θα αισθάνομαι ότι έχω ξεστομίσει κάτι τρομερά λάθος. Το ίδιο ισχύει και για το σεξ».
«Με τη Shit Μom ήθελα να θίξω την έννοια του άσπιλου»
H «Shit Μom», ένα ζωγραφικό έργο που προέκυψε από ατύχημα και ενέπνευσε μια σειρά με αυτόν τον τίτλο, έχει κάνει ιδιαίτερη αίσθηση στον Τύπο, κυρίως γιατί καταρρίπτει τον ρόλο της τέλειας μητέρας. Μιλάει, λοιπόν, για γυναίκες που κάνουν λάθη, που αποτυγχάνουν στον βασικό ρόλο και προορισμό τους; «Το έργο αυτό το έκανα αφότου γέννησα τον γιο μου, το έφτιαξα για το σπίτι μου, αλλά μετά καθώς το κοίταζα το βρήκα αφόρητα kitsch. Ξεκίνησα, λοιπόν, να το καταστρέφω και ευτυχώς μουντζούρωσα πρώτα τη μητέρα και τότε έβγαλε νόημα. Η εικόνα μητέρας-παιδιού είναι αρχετυπική, τη συναντάμε στον χριστιανισμό με την Παρθένο Μαρία αλλά και πιο πριν, σε παγανιστικές θρησκείες υπάρχει η παρουσία της μητέρας που δεν έχει καμία επιθυμία για σεξ, κυοφορεί, γεννά και αφοσιώνεται στο τέκνο της. Στην ψυχανάλυση μιλάμε συχνά για “shit moms”, το να συμφιλιωθούμε μαζί τους, σημαίνει πως απελευθερωνόμαστε από τα προβλήματά μας, στην τέχνη όμως δεν το βλέπουμε αυτό. Με ενδιέφερε να θίξω την έννοια του άσπιλου. Με το που γεννιέσαι, βάζεις τα χέρια σου κάτω, αγγίζεις, σκονίζεσαι και μαθαίνεις. Ετσι αποκτάται η εμπειρία, δεν υπάρχει το τέλειο».
Εξηγεί πως την ενοχλεί ιδιαίτερα να ορίζονται οι γυναίκες σε ένα τόσο ασφυκτικό πλαίσιο, γι’ αυτό και απέφευγε για χρόνια να ζωγραφίσει γυναικείες φιγούρες μέχρι που εφηύρε την «Cloud mommy» ή τη «Shit mom». Στον οπτικό μας πολιτισμό, η γυναίκα, υποστηρίζει, εικονοποιείται με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο, με καμπύλες, μακριά μαλλιά, με το γυναικείο στήθος να αποδίδεται έστω και σχηματικά. «Σεξουαλικοποιείται όποιο κι αν είναι το αφήγημα. Αυτή η απόδοση είναι προβληματική». Και τα αρσενικά τα αποδίδεις με τα γεννητικά τους όργανα, σχολιάζω. «Σε αυτήν την περίπτωση τα γεννητικά όργανα δηλώνουν επιβολή, εξουσία, δεν χρησιμεύουν απλά ως αναγνωριστικά φύλου». Τη ρωτώ αν θα χαρακτήριζε το έργο της φεμινιστικό. «Παρατηρώ πως τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια από μουσεία και ιδρύματα να εξισορροπήσουν τις συλλογές δίνοντας βήμα σε περισσότερες γυναίκες. Στέκονται στα νούμερα και δεν βλέπουν πως γκρουπάρουν όλες τις μειονότητες σε μια ομάδα εναντίον των λευκών ανδρών. Δεν είναι οι λευκοί άνδρες και όλοι οι άλλοι. Επίσης, δεν είναι όλα τα γυναικεία ζητήματα στην ίδια κατεύθυνση. Δεν εξυπηρετεί αυτή η ομαδοποίηση».
Δεν ξέρω πώς, αλλά υποθέτει ότι το γυναικείο κίνημα στην Ελλάδα είναι ισχυρό. Σχολιάζει πως δεν πρέπει κανείς να σκέφτεται με προκατάληψη και δηλώνει εντυπωσιασμένη από τη συναναστροφή της με Ελληνες, τουλάχιστον εκείνους που γνώρισε μέσα στο μουσείο. «Περιμένεις πιο macho συμπεριφορές σε χώρες όπως η Ελλάδα, το Ιράν, η Ιταλία και τελικά τις βιώνεις στην Ολλανδία».
Της εξηγώ πως οι νέες γενιές δίνουν αγώνες για να αλλάξει η νοοτροπία και πως έχουν κατακτηθεί νίκες σε πολλά επίπεδα, αλλά είναι εξίσου πολλά και τα θύματα της ανδρικής βίας, με την Ελλάδα να σκαρφαλώνει στην πρώτη θέση το 2021 στην αύξηση γυναικοκτονιών στην Ευρώπη.
Η αστυνομική εξουσία
Ρωτάει αν το κίνητρο είναι σεξουαλικό, αν είναι αποτέλεσμα ενδοοικογενειακής βίας. Απαριθμώ πολλούς λόγους και ανάμεσά τους τα χλιαρά αντανακλαστικά της πολιτείας και της αστυνομίας να λάβουν έγκαιρα και δραστικά μέτρα. «Η αστυνομία είναι κάτι που πρέπει να δούμε σε διεθνές επίπεδο. Πώς στελεχώνονται τα αστυνομικά σώματα; Γιατί κάποιος κάνει αίτηση να μπει στην αστυνομία; Υπάρχει μια θλιβερή οικονομική παράμετρος σε όλο αυτό. Συχνά, νιώθεις ότι είναι οι φτωχοί εναντίον των φτωχών. Υπήρχε κόσμος που διαφωνούσε με τις διαμαρτυρίες στα πανεπιστήμια στην Αμερική, όμως, δεν μπορεί να μη διακρίνεις πως αυτή η αστυνομοκρατία δεν θα περιοριστεί στους φοιτητές. Την ίδια αστυνομία θα συναντήσεις όταν διαμαρτυρηθείς για ομοφοβία ή για τις αμβλώσεις. Μια λύση θα ήταν να διδάσκονται τέχνη τα σώματα εξουσίας, έτσι θα άνοιγε η προοπτική τους, θα έβλεπαν τον κόσμο σε μεγαλύτερο εύρος».
«Η εικόνα μητέρας-παιδιού είναι αρχετυπική. Η μητέρα που δεν έχει καμία επιθυμία για σεξ, κυοφορεί, γεννά και αφοσιώνεται στο τέκνο της».
Παραδέχεται πως ο κόσμος συντηρικοποιείται αλλά μιλάει και για την άνοιξη που έφερε το Μεξικό με την πρώτη γυναίκα πρόεδρο στην ιστορία της. «Εχουμε μια τάση να γαντζωνόμαστε από τις τραγωδίες, κάτι καλό ανθίζει δίπλα μας και πρέπει να το συγκρατήσουμε στη μνήμη μας. Γιατί είναι ελπίδα που γίνεται πράξη».
Εως 10/11/2024, http://www.emst.gr.
