Ενας βιομηχανικός χώρος στις παρυφές μιας πόλης, σχεδόν δυστοπικός. Θα μπορούσε να βρίσκεται στην ηττημένη Αθήνα του 388 π.Χ. μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, σε μια σύγχρονη περιοχή έπειτα από εμπόλεμη κατάσταση (Ουκρανία, Γάζα), σε μια οποιαδήποτε πόλη, σε οποιονδήποτε χρόνο. Με την έλευση του πλούτου όλα αλλάζουν, όλα και όλοι στολίζονται. Το Ντουμπάι είναι κοντά μας, πανάκριβα ρούχα οίκων μόδας και λαμποργκίνι επιδεικνύονται, όλοι «φλεξάρουν» (επιδεικνύουν, κατά την έκφραση των νέων), προσαρμοσμένοι σε μια κατάσταση ψεύτικου και επιφανειακού πλούτου. Ωσπου όλα αποσύρονται. Η σύγκρουση ανάμεσα στην εξουσία που δίνουν τα πλούτη και στην απόγνωση που προσφέρει η ένδεια δεν θα αργήσει. «Ας σταματήσουμε να κοιταζόμαστε στον καθρέφτη κι ας κοιταχτούμε μεταξύ μας. Ας δούμε, μαζί με τον Χρεμύλο (Μάνος Βακούσης), τον αριστοφανικό φτωχό Αθηναίο αγρότη, την πραγματικότητα της κοινωνίας μας, όπου οι αξίες, οι ιδέες και η ηθική έχουν εκπέσει».
Λάτρης των εικόνων στο θέατρο ο Γιάννης Κακλέας, περιγράφει στην «Κ» τον πλούσιο σε νοήματα, κοστούμια (80), ηθοποιούς (23), μουσικούς (5) και χορευτές (4) αριστοφανικό «Πλούτο» που σκηνοθετεί για τη φετινή καλοκαιρινή παραγωγή του ΚΘΒΕ, με την οποία κατεβαίνει στην Επίδαυρο μετά τη σημερινή πρεμιέρα στο Θέατρο Δάσους. Υπογράφοντας ταυτόχρονα τη μετάφραση και την ελεύθερη απόδοση του κειμένου, ο σκηνοθέτης φέρνει στη σκηνή διλήμματα και προβληματισμούς που επιμένουν εδώ και 2.500 χρόνια. «Δεν είναι μια παράσταση επίκαιρη. Είναι σύγχρονη, βασισμένη στον ποιητικό λόγο του Αριστοφάνη. Δεν με ενδιαφέρουν τα πρόσωπα αλλά οι συνθήκες», διευκρινίζει. «Οι επεμβάσεις μου στο κείμενο έχουν στόχο να αποκαλύψουν πτυχές του έργου. Να σατιρίσω την αλήθεια και τις υπερβολές μας, επικεντρώνοντας στην ιδεολογία του έργου που συνοψίζεται στον Επιτάφιο του Περικλή: “Δεν χρησιμοποιούμε τον πλούτο με στόχο την κομπορρημοσύνη και την επίδειξη. Δεν είναι ντροπή να είναι κανείς φτωχός. Είναι ντροπή όντας φτωχός να μην προσπαθεί με την εργασία να καλυτερέψει τη ζωή του”».
Ανήκοντας στη γενιά των σκηνοθετών οι οποίοι στη δεκαετία του ’90 άρχισαν να αναδεικνύουν τα τελετουργικά στοιχεία του Αριστοφάνη που εκπορεύονται από το σατιρικό δράμα, ο Γιάννης Κακλέας εξηγεί την αγάπη του για τον αρχαίο κωμωδιογράφο. «Οταν έκανα τους “Βατράχους” το 1989 με το θέατρο της Καλαμάτας, έμεινα με το στόμα ανοιχτό από τη βαθιά ποιητική διάσταση του Αριστοφάνη. Οι περισσότερες επιθεωρησιακές παραστάσεις που έβλεπα έως τότε, με μεταφράσεις λίγο πειραγμένες και φαλλικά κόλπα για να προκαλούν γέλιο, δεν άφηναν χώρο για ποίηση. Ο Αριστοφάνης όμως δεν είναι να γελάς, αλλά να διασκεδάζεις, να προβληματίζεσαι, να μελαγχολείς. Ενας πολιτικός συγγραφέας είναι, ένας ακτιβιστής του σατιρικού λόγου, που δεν χαρίζεται σε κανέναν με την πολιτική και κοινωνική κριτική του. “Η κωμωδία σκοτώνει”, όπως έλεγε ο Ντάριο Φο. Σάτιρα και κωμωδία χτυπούν στο κέντρο του προβλήματος. Με το άλλοθι της ελαφρότητας και του αστείου μπορούν να μιλήσουν για τα κακώς κείμενα, τα ιερά και όσιά μας. Γι’ αυτό ο κόσμος αγαπάει τον Αριστοφάνη. Είναι ο ορισμός του λαϊκού θεάτρου».
Στον «Πλούτο», όπως σε όλα τα έργα του, ο ποιητής δεν απευθύνεται στους πολιτικούς αλλά στους πολίτες. «Τους υπενθυμίζει τα σοβαρότερα του πλούτου εγγενή θέματα (πνευματική ζωή, ηθική, αξίες) και πως θα διατηρήσουμε τη Δημοκρατία –ένα σύστημα που τρέμει– σε υψηλό επίπεδο εξαλείφοντας επικίνδυνα φαινόμενα (διαφθορά, ανισότητα, αναξιοκρατία, δημαγωγία) για να υπάρχει ισορροπία. Ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ηθική του καθενός και με την αποδοχή ότι είμαστε μέρος ενός συνόλου το οποίο οφείλουμε να υπερασπιστούμε. Κι εδώ μπαίνει το δίλημμα: ατομικός πλουτισμός ή πλούσιο δημόσιο ταμείο».
Ο Αριστοφάνης δεν είναι να γελάς, αλλά να διασκεδάζεις, να προβληματίζεσαι, να μελαγχολείς. Ενας πολιτικός συγγραφέας είναι, ένας ακτιβιστής του σατιρικού λόγου.
Η Παράβαση
Αυτό καλείται να διευκολύνει η καθηγήτρια Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρία Ευθυμίου. Η εμφάνισή της στον ρόλο της Παράβασης είναι ένα μεταθεατρικό εύρημα του σκηνοθέτη που δεν έχει σωθεί στο ποιητικό κείμενο και αποτελεί μια ρωγμή. «Η διακύβευση του έργου είναι το χρήμα. Ο πλούτος και η φτώχεια δεν είναι τόσο ξεκάθαρα στη συνείδηση του πολίτη όσο τα δίπολα πόλεμος – ειρήνη, αξιοκρατία – αναξιοκρατία, ηθικό – ανήθικο», εξηγεί ο σκηνοθέτης. «Σε μια κοινωνία που ταλαιπωρείται από την έλλειψη του χρήματος, πώς να εναντιωθείς στο όνειρο του καθενός να εξέλθει από την ένδεια της φτώχειας; Ποιος όμως είναι ο ηθικός και ο πιο δημιουργικός τρόπος διαχείρισης του πλούτου; Στο απόλυτο αδιέξοδο του Χρεμύλου έρχεται λοιπόν μια καθηγήτρια με επικοινωνιακό χάρισμα για να μας αφηγηθεί την ιστορία του χρήματος και της διαχείρισής του, παίζοντας στην παράσταση τον ισορροπιστή, λίγο πριν ο πλούτος καταλήξει σε κοινό ταμείο. Ουτοπία; Μπορεί. Εμείς θα συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε μαζί με τον ποιητή».
«Πλούτος», 3-4 Ιουλίου στο Θέατρο Δάσους και 19-20 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου.
