Ο Πάμπλο Πικάσο φιλοτεχνεί το έργο «Le Petit Picador» το 1889, σε ηλικία 7 ετών. Είναι από τις λίγες φορές που του κεντρίζει το ενδιαφέρον ο άνθρωπος σε αυτή την άνιση μάχη. Την καρδιά του την κερδίζει πάντα το ζώο. Ακόμη και τις φορές που επιστρέφει στην εικόνα του ταυρομάχου, δεν τον ηρωοποιεί, αλλά τον παρουσιάζει σαν δήμιο, όπως είχε κάνει με τα σχέδια σε μελάνι του ’60. O βιογράφος και φίλος του σερ Τζον Ρίτσαρντσον έλεγε πως η εμμονή του Ανδαλουσιανού με τους ταύρους και εντέλει με τον Μινώταυρο δεν εξαντλείτο σε μορφοπλαστικές αναζητήσεις, ο Μινώταυρος είχε ευθεία αναφορά στον ίδιο. Το επιβεβαίωσε και ο καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης κατά τη χθεσινή συνέντευξη Τύπου για την έκθεση «Pablo Picasso. Η χαρά της ζωής», η οποία εγκαινιάζεται σήμερα στο Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας, σε επιμέλεια του Ελληνα αρχαιολόγου και της Παλόμα Πικάσο, της κόρης του δημιουργού από τη σχέση του με τη Φρανσουάζ Ζιλό. «Οταν ο Πικάσο ζωγραφίζει, δείχνει κομμάτια της ψυχής του», υποστήριξε και ο κ. Σταμπολίδης.
Η αντιπαραβολή
Στο μουσείο μας υποδέχεται μια μαρμάρινη προτομή Μινώταυρου από ελληνικό πρωτότυπο των μέσων του 5ου αιώνα π.Χ. από τα μουσεία του Βατικανού. Η έκφραση του αγάλματος είναι αινιγματική, μοιάζει σαν να μας περιπαίζει. Δίπλα του ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, ανασκαφέας της Ελεύθερνας και ιδρυτής του μουσείου της, τοποθέτησε έναν Μινώταυρο σε λάδι του 1958, με σφιγμένα χείλη και μελαγχολικό βλέμμα. «Ο Πικάσο εξανθρώπισε τον Μινώταυρο, τον έδειξε ερωτικό, τραυματισμένο, ακόμη και πάσχοντα», εξηγεί. Η ιδέα μιας έκθεσης όπου τα έργα του Ισπανού μοντερνιστή θα αντιπαραβάλλονταν με ανασκαφικά ευρήματα από την Ελεύθερνα τριγυρνούσε στο μυαλό του πολύ πριν από την κατασκευή του μουσείου. Ο Μινώταυρος βέβαια δεν μπορούσε να είναι το κεντρικό θέμα, το καταλάβαιναν και οι δύο επιμελητές και φίλοι, γιατί αυτό θα τους απομάκρυνε από την Ελεύθερνα.
Τη λύση, τελικά, για το περιεχόμενο της έκθεσης την έδωσε ο ίδιος ο ζωγράφος με μια δήλωσή του μετά τη ζοφερή συνθήκη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Πικάσο ταξιδεύει στον γαλλικό Νότο μαζί με τη Ζιλό, μαγεύεται από το μεσογειακό φως, ξαναβρίσκει τη χαρά και έρχεται σε επαφή με την κεραμική, με τα βασικά στοιχεία της δημιουργίας το νερό και το χώμα. «Κάθε φορά που φθάνω στην Αντίμπ με κυριεύει ξανά αυτή η αρχαιότητα», θα πει. Στο Παρίσι, επισημαίνει, δεν ζωγράφιζε ποτέ Κενταύρους, Σατύρους ή άλλους μυθολογικούς ήρωες, όπως αυτούς που εμπνεόταν στις ακτές της Μεσογείου. «Θα έλεγε κανείς ότι δεν ζουν παρά μόνον εδώ».
Στο μεσογειακό περιβάλλον, στις στιγμές ευτυχίας των γονιών της και στις δικές της μνήμες βασίστηκε και η Παλόμα για να αναπτύξει αυτή την ιδέα ώστε να συναντήσουν οι μορφές του πατέρα της τον κόσμο της αρχαιότητας που τόσο μελετούσε. Τα 62 έργα –στην πλειονότητά τους από την προσωπική της συλλογή–, λιθογραφίες, κεραμικά, γλυπτά, ακουαρέλες, σχέδια, «παίζουν» ένα παιχνίδι με τους επισκέπτες, σαν αυτά που σκαρφιζόταν και ο Πικάσο με τα παιδιά του όταν ζωγράφιζε Φαύνους και τα έβαζε να παίξουν, να φτιάξουν ιστορίες μπλέκοντας το μακρινό παρελθόν με το τώρα, να ανιχνεύσουν ρωγμές στο φαντασιακό.
«Ο Πικάσο εξανθρώπισε τον Μινώταυρο, τον έδειξε ερωτικό, τραυματισμένο, ακόμη και πάσχοντα», λέει ο καθηγητής Νικόλαος Σταμπολίδης.
Η «σκηνοθεσία»
Αρκετά από τα κεραμικά βρίσκονται μέσα στις προθήκες των αρχαίων αντικειμένων, σε καλούν να ακονίσεις το βλέμμα σου, να σκεφθείς ξανά πάνω στην έννοια του χρόνου, του τι συνιστά μοντέρνο και τι όχι. Τα πιο τρανταχτά παραδείγματα αυτής της «σκηνοθεσίας» είναι ένα μαρμάρινο αγαλμάτιο δασύτριχου τράγου από την ανασκαφή της περιοχής από τον 1ο αιώνα π.Χ., ένα χάλκινο ειδώλιο ταύρου που μοιάζει να γεννήθηκε στα σπάργανα του μοντερνισμού, αλλά χρονολογείται από τον 7ο αιώνα π.Χ., όπως αντίστοιχα και ένας Φαύνος του Πικάσο του ’49, σε λευκό πηλό που μοιάζει να τον έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη.
Εξίσου υπέροχη είναι και η αίθουσα των περιοδικών εκθέσεων, βαμμένη στο καφέ της γης. Εντεκα λιθογραφίες με ταύρους παραταγμένους στη σειρά φαίνεται να ακολουθούν τη δική του πορεία στην τέχνη, από τη φυσιοκρατική απόδοση στην αφαίρεση, την απλότητα. «Hταν ένας ζωγράφος κλασικός που τελικά μπορούσε να αποδώσει τον όγκο και το βάρος του θέματός του με τρεις γραμμές», σχολιάζει ο κ. Σταμπολίδης. Θα συμφωνούσε ο πατέρας σας με αυτή την επιμελητική πρόταση, ρωτάω την κόρη του. «Δεχόταν το βλέμμα των άλλων στο έργο του. Δεν νομίζω πως θα είχε αντίρρηση με μένα», απαντάει γελώντας.
Eως 20/10, Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας.
