Του Απόστολου Λακασά
Η σκηνή της Επιδαύρου άδεια. Μόνο μαύρα ηχεία και έξι καρέκλες στην Ορχήστρα για τους έξι άνδρες του Χορού. Η μουσική δραματική, παραπέμπει σε πολιτικό θρίλερ, σε μία θυσία προδεδικασμένη για χάρη ενός πολέμου…
Η έναρξη των φετινών Επιδαυρίων έγινε την περασμένη Παρασκευή και Σάββατο με την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία του Ρώσου Τιμοφέι Κουλιάμπιν, ο οποίος ζει αυτοεξόριστος στο Βερολίνο, καθώς έχει ευθέως επικρίνει την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο σκηνοθέτης όρισε το πλαίσιο της παράστασης με την έναρξή της, εξηγώντας –με τους πρώτους υπέρτιτλους– στο κοινό: το «Ε» παραπέμπει στην Ελλάδα (χώρα που θέλει να κατακτήσει μια γειτονική της χώρα), το «Τ» παραπέμπει στην Τροία (χώρα που απειλείται με εισβολή από γειτονική χώρα) και το «Α» στην «Αρτεμη» (κυβερνητική οργάνωση με απεριόριστη εξουσία στην Ελλάδα). «Ο Κουλιάμπιν αντιμετωπίζει την “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” ως μια ιστορία για έναν πόλεμο που γίνεται για κρατικά συμφέροντα και ο οποίος υποβάλλει τους ανθρώπους σε αφόρητες συνθήκες», παρατηρεί ο Ρομάν Ντολζάνσκι, δραματουργός της παράστασης.
Ο σκηνοθέτης αντικατέστησε τον Χορό των εφήβων γυναικών, όπως είναι στο έργο του Ευριπίδη, με άνδρες-αυλοκόλακες της (κάθε) εξουσίας. Οι ήρωες της τραγωδίας προσπαθούν να δικαιολογήσουν ηθικά μέσα τους τις πολιτικές επιλογές που μοιάζουν δικές τους, αλλά στην ουσία είναι άλλων. «Τη ζωή μας την καθορίζει η Αρτεμη, εάν δεν την τιμήσουμε κατά το πρέπον», λέει ο αρχιστράτηγος Αγαμέμνονας.
Οι ήρωες προσπαθούν να δικαιολογήσουν ηθικά μέσα τους τις επιλογές που μοιάζουν δικές τους, αλλά στην ουσία είναι άλλων.
Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η σύγκρουση του Αγαμέμνονα (που διχάζεται ανάμεσα στο πατρικά αισθήματα και στο εθνικό-πολιτικό καθήκον) και του Μενέλαου (που του ζητάει να μείνει πιστός στην απόφασή του να θυσιάσει την κόρη του για να ξεκινήσει η εκστρατεία της Ελλάδας κατά της Τροίας). Ο Αγαμέμνονας θρηνεί, ενώ ο Μενέλαος τη μία στιγμή τον συμπονά, την άλλη σαρκάζει την αμφιθυμία του αδελφού του, ο οποίος γνωρίζει πως η τύχη της Ιφιγένειας είναι προδιαγεγραμμένη από την «Α». Η έλευση της Κλυταιμνήστρας –με θριαμβική είσοδο στην Ορχήστρα, πάνω στις πλάτες των ανθρώπων του βασιλιά–, για να παντρέψει την κόρη της με τον Αχιλλέα, πρωτοπαλίκαρο του στρατού, απλώς υποδηλώνει την τραγικότητα των ανθρώπων.
Η Ιφιγένεια θα παίξει με τον πατέρα της ως παιδί, θα χορέψει μαζί του ως έφηβη (άλλη μία ιδιαίτερα συγκινητική στιγμή της παράστασης), αλλά θα αποφασίσει ως ώριμη ενήλικη: «Ο θάνατός μου έχει αποφασιστεί. Και θέλω να πεθάνω δοξασμένη, παραμερίζοντας κάθε ιδέα ταπεινή. (…) Για να μην ξαναπλώσουν χέρι ποτέ στις γυναίκες μας οι βάρβαροι, και ποτέ ξανά μην τις αρπάξουν», λέει (καίρια η μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα).
Ακολουθεί ο γάμος-παρωδία. Η σκηνή στολίζεται γαμήλια, η Ιφιγένεια βάζει νυφικό, ο Αγαμέμνονας και ο Μενέλαος χειροκροτούν, μόνη η Κλυταιμνήστρα ξερνάει αλκοόλ, κραυγάζει, προσπαθούν να τη βγάλουν έξω. «Φτάνουν τα δάκρυα, η ιερή τελετή ας αρχίσει», ζητάει η Ιφιγένεια. Η ηρωίδα θυσιάζεται, μόνο που δεν προσφέρεται σφάγιο στην Αρτεμη, αλλά δύο τρομοκράτες τη «γαζώνουν» – υπόμνηση πως κάθε πόλεμος ψάχνει μία αφορμή, η οποία θα κρύψει τις βαθύτερες αιτίες του. Οι ηθοποιοί υποστήριξαν με ενάργεια την οπτική του σκηνοθέτη (ξεχώρισαν η Ανθή Ευστρατιάδη στον ρόλο της Ιφιγένειας, ο Νίκος Ψαράς ως Αγαμέμνονας, ο Νικόλαος Παπαγιάννης ως Μενέλαος). Στο τέλος οι συντελεστές εισέπραξαν το θεσμό χειροκρότημα του κοινού (περί τους 15.000 θεατές και τις δύο ημέρες).
Δεύτερος Ευρυπίδης, σε περιοδεία
Του Σάκη Ιωαννίδη
Μέσα και έξω από ένα μαύρο κουτί εκτυλίσσεται η δράση στον «Ηρακλή Μαινόμενο», τον «δεύτερο» Ευριπίδη των ημερών, που έκανε πρεμιέρα την Παρασκευή στο θέατρο Παπάγου, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά, πριν ξεκινήσει την περιοδεία του ανά την Ελλάδα.
Ο Ηρακλής (Πυγμαλίων Δαδακαρίδης) επιστρέφει από τον Κάτω Κόσμο για να υπερασπιστεί την οικογένειά του από τον τύραννο Λύκο (Αινείας Τσαμάτης). Αλλά όταν στήνει την παγίδα του, οι απεσταλμένες της Ηρας, η Λύσσα (Αννα Καλαϊτζίδου) και η Ιριδα (Ηρώ Μπέζου), θολώνουν το μυαλό του. Ο Ηρακλής καταλαμβάνεται από «μανία» και μετά τον Λύκο σκοτώνει τη γυναίκα του Μεγάρα (Στεφανία Γουλιώτη) και τα παιδιά του. Ζωντανός μένει μόνο ο πατέρας του Αμφιτρύωνας (Γιώργος Γάλλος). Οι πράξεις του δεν γίνονται οι ίδιες ορατές, παρά μόνον το αποτέλεσμά τους. Οταν το μαύρο κουτί – παλάτι του Ηρακλή ανοίγει και βλέπουμε το εσωτερικό γεμάτο αίματα, ο ήρωας, αλυσοδεμένος, συνειδητοποιεί τι έχει συμβεί και καταρρέει, πριν σηκώσει το βάρος της ανθρώπινης ύπαρξης και συνεχίσει. Απέναντι στους θεούς που εκδικούνται («Αν ετούτος δεν πληρώσει, τότε οι θνητοί είναι πάνω απ’ τους θεούς») και τους αυταρχικούς τυράννους, η μόνη διέξοδος είναι ο άλλος άνθρωπος (Θησέας).
Ο Δ. Καραντζάς δημιούργησε μια σκοτεινή ατμόσφαιρα που τυλίγει τη δράση και υποστηρίζεται από την εξαιρετική μουσική του Φώτη Σιώτα, ο οποίος παραμορφώνει ζωντανά ήχους και φωνές φτιάχνοντας γκροτέσκα ηχοτοπία (αν και η ένταση παραήταν δυνατή σε ορισμένες στιγμές) και την κυριαρχία του μαύρου χρώματος (κοστούμια, σκηνικά) σε αντίθεση με το φωτεινό χρυσό του Θησέα (Νίκος Μήλιας), τον φίλο που προσφέρει διέξοδο στον Ηρακλή. Ο σκηνοθέτης δημιούργησε μια συμπαγή πρόταση περίπου μιάμισης ώρας, γεμάτη ένταση, στην οποία ξεχωρίζουν με τις ερμηνείες τους ο Γ. Γάλλος και η Στ. Γουλιώτη.
