Οι άυλες πολιτιστικές διαδρομές είναι τα δίκτυα που ορίζει το Συμβούλιο της Ευρώπης για να ενισχύει την κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Ενα από τα πιο πρόσφατα δίκτυα έχει ένα ιδιαίτερα γοητευτικό θέμα, αυτό των ιστορικών φαρμακείων. Το 2024 είχε αυτήν τη θεματική προσθήκη, όπως και μία ακόμη που αφορά διαδρομή πάνω στα ίχνη του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Τα ιστορικά φαρμακεία της Ευρώπης είναι φυσικά αναρίθμητα και αυτό το δίκτυο λειτουργεί ως επιπλέον έμπνευση για να συνδεθούν περισσότερα, αλλά κυρίως για να καλλιεργηθεί η ιδέα ενός πλουραλιστικού πολιτισμικού τοπίου.
Στην πολιτιστική διαδρομή των ιστορικών φαρμακείων είναι αρχικά συνδεδεμένες επτά χώρες (Ελβετία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Κροατία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Ρουμανία), με προοπτική διεύρυνσης και συγκρότησης ενός άυλου δικτύου που περιλαμβάνει όχι μόνο την κουλτούρα των φαρμακείων αλλά και των ιαματικών κήπων, κάτι που μας συνδέει με τον Ιπποκράτη αλλά και τον κήπο θεραπευτικών φυτών στην Αρχαία Επίδαυρο, σύμφωνα με το πρόγραμμα που προχωράει το «Διάζωμα» στο πνεύμα ενός αρχαιολογικού πάρκου.
Αυτές οι συναρπαστικές συνιστώσες του ευρωπαϊκού πολιτισμού, με όλη την ποικιλία στην οποία στηρίζεται, ενισχύουν την αίσθηση του κοινού οίκου. Η Ευρώπη ως «οίκος» είναι η παράλληλη αφήγηση που διατρέχει όλα αυτά τα προγράμματα των άυλων δικτυώσεων.
Στην Ελλάδα τα ιστορικά φαρμακεία, δυστυχώς, είναι πλέον ελάχιστα. Δεν διατηρήσαμε –με ελάχιστες ίσως εξαιρέσεις– ορισμένα φαρμακεία ως «τόπους» που θα μπορούσαν να σφυρηλατούν ακόμη και ως αξιοθέατα μια κοινή αίσθηση ταυτότητας με ένα ορισμένο πολιτισμικό βάθος. Θα είχε ενδιαφέρον να χαρτογραφήσει κανείς όσα πραγματικά παλαιά φαρμακεία υπάρχουν ακόμη στην Ελλάδα και διατηρούν την αισθητική των περασμένων χρόνων. Στην Υδρα, π.χ., υπάρχει το φαρμακείο του Ραφαλιά από το 1890, όπως διάσπαρτα φαρμακεία μπορεί να δει κανείς και σε άλλες πόλεις, όπως το Αργος (Α. Π. Παπαγεωργίου). Στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Λάρισας διασώζεται ως έκθεμα το ιστορικό φαρμακείο Αστεριάδη, ένα πραγματικό μνημείο, μοναδικό ίσως στον ελλαδικό χώρο.
Στην Αθήνα δυστυχώς χάθηκε προ δεκαετιών η ευκαιρία να έχουμε ακόμη και ως αξιοθέατο το ιστορικό φαρμακείο Δαμβέργη στην οδό Πανεπιστημίου 39, απέναντι από την Εθνική Βιβλιοθήκη. Το φαρμακείο Δαμβέργη είχε ανοίξει σε εκείνη τη διεύθυνση περί το 1906 και λειτουργούσε σε ένα χώρο εξαιρετικής αισθητικής έως την κατεδάφιση του Μεγάρου της Πρωίας (δίπλα στο Λογιστήριο του Κράτους) το 1976. Την κατεδάφιση είχε απαθανατίσει ο φακός του Στέλιου Σκοπελίτη στη διάρκεια των περιπλανήσεών του στα ίχνη και στα θραύσματα της νεοκλασικής Αθήνας.
Οι πολιτιστικές διαδρομές με άξονα τα ιστορικά φαρμακεία, όπως τις υιοθετεί το Συμβούλιο της Ευρώπης, βοήθησαν ήδη να σκεφτούμε πάνω και στα δικά μας φαρμακεία. Θα ήταν χρήσιμο να φτιάξουμε τον δικό μας χάρτη ως ένα οδοιπορικό στα ιστορικά φαρμακεία της χώρας.
