Εικόνα πρώτη: H αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου «Μαριάνθη Σίμου», στον Αρτεμώνα, είναι ασφυκτικά γεμάτη. Καρέκλες έχουν μπει και στον αύλειο χώρο. Τουρίστες αλλά και ντόπιοι έχουν έρθει για τη συναυλία τoυ συνόλου Galan Trio στο πλαίσιο του 9oυ Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής MuSifanto. Ακόμα κι όταν ακούγονται δυνατές βροντές και οι πρώτες χοντρές σταγόνες αρχίζουν να πέφτουν, το εκτεθειμένο στη βροχή κοινό μένει στη θέση του. Ανοίγουν ομπρέλες και εξακολουθούν να απολαμβάνουν τις μελωδίες.
Εικόνα δεύτερη: Το Νηπιαγωγείο Αρτεμώνα μοιάζει με πολύβουη κυψέλη, καθώς είναι γεμάτο παιδιά. Αλλα μελετούν τις παρτιτούρες τους, άλλα κάνουν πρόβα με τις κιθάρες τους, ένας πιτσιρικάς παίζει φυσαρμόνικα. Στις αίθουσες, οι δάσκαλοι μουσικής ετοιμάζονται για τα μαθήματα. Κάποιοι γονείς παρακολουθούν διακριτικά καθισμένοι στα πεζούλια του κήπου. Οπως ο καπετάνιος Μανώλης Νικολάκης, που έχει έρθει από την Κάσο συνοδεύοντας τους δίδυμους γιους του. Και η συντοπίτισσά του Σοφία Ζούλη, δικηγόρος, που επίσης ταξίδεψε στη Σίφνο με την κόρη και τον γιο της. Και τα τέσσερα παιδιά παρακολουθούν δωρεάν μαθήματα κλασικής μουσικής στο νησί τους χάρη στον Σύνδεσμο «Οι Φίλοι του Ελληνικού Νησιού και της Θάλασσας». Η Αλίκη Νταή, υπεύθυνη των μουσικών εργαστηρίων, περιγράφει πώς λειτουργεί αυτή η… σκυταλοδρομία αγάπης για τη μουσική και την τέχνη γενικότερα στο Αιγαίο. «Σήμερα έχουμε τριακόσιους μαθητές σε Σίφνο, Σέριφο, Ικαρία, Λήμνο, Κέα και Κάσο. Και δεκαοκτώ δασκάλους που ταξιδεύουν σε αυτούς τους προορισμούς όλο τον χρόνο, δύο φορές τον μήνα, για να διδάξουν τα παιδιά κιθάρα, πιάνο, φλογέρα, φλάουτο, βιολί, χορωδία, μουσικοκινητική, χορό. Ισως ακούγεται απλό, αλλά δεν είναι. Σκεφτείτε τις κακοκαιρίες του χειμώνα, τις αλλαγές ή ματαιώσεις ακτοπλοϊκών και αεροπορικών δρομολογίων, τα απαγορευτικά απόπλου. Οι συνεργάτες μας πρέπει να είναι… ετοιμοπόλεμοι, αφού συχνά καλούνται να βρουν λύσεις ώστε να μη χαθεί το μάθημα. Τα παιδιά τούς περιμένουν με λαχτάρα. Ακόμη και την περίοδο της πανδημίας, δεν σταματήσαμε ούτε μία μέρα, η διδασκαλία γινόταν διαδικτυακά».
Εικόνα τρίτη: Ενα πολύχρωμο ποτάμι εκατοντάδων ανθρώπων κάθε ηλικίας κινείται στο μονοπάτι από την Απολλωνία προς το Κάτω Πετάλι. Κάθε τόσο σταματούν για ολιγόλεπτες υπαίθριες συναυλίες, καθώς μουσικοί βρίσκονται σε διάφορα σημεία της διαδρομής – στην αυλή ενός ξωκλησιού, κάτω από τα πεύκα, ανάμεσα στις θημωνιές. Μέσα σε ένα χωράφι με αμυγδαλιές και φιστικιές, για παράδειγμα, η Ελλη Λουκά παίζει φλάουτο και ο Τάκης Γιαννόπουλος κιθάρα. Ερμηνεύουν μια υπέροχη σύνθεση του Λεό Φερέ. Είναι ο μουσικός περίπατος, το καμάρι των ανθρώπων του MuSifanto, εμπειρία μοναδική και αξέχαστη για όποιον τη ζήσει.
Ευκαιρίες και προοπτικές
Ο σπόρος φυτεύτηκε τη δεκαετία του 1990 από τη μουσικοπαιδαγωγό και ραδιοφωνική παραγωγό Φραγκίσκη Ψαχαροπούλου-Καρόρη. Πήγαινε τα καλοκαίρια στη Σίφνο, ιδιαίτερη πατρίδα της, και στενοχωριόταν βλέποντας τα παιδιά να μην έχουν δημιουργικές ασχολίες, πολιτιστικά βιώματα και προσλαμβάνουσες παραστάσεις. Σκέφτηκε, λοιπόν, να δημιουργήσει ένα εργαστήρι κλασικής μουσικής στο νησί. Ο τότε δήμαρχος παραχώρησε ένα χώρο στο Κάτω Πετάλι, βρέθηκαν δύο εξαιρετικοί μουσικοί και δάσκαλοι, η Αμαλία Κουντούρη και ο Αλέξανδρος Κάλκος, και η αρχή έγινε το 1996 με μόλις τρία παιδιά, τα οποία μέχρι το τέλος της ίδιας χρονιάς είχαν φτάσει τα εβδομήντα δύο!
Λίγο νωρίτερα, το 1992, είχε «γεννηθεί» ο Σύνδεσμος «Οι Φίλοι του Ελληνικού Νησιού και της Θάλασσας», με σημαντικούς εκπροσώπους των γραμμάτων και των τεχνών να συγκαταλέγονται στα ιδρυτικά μέλη του: από τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, τον Τίτο Πατρίκιο και την Αννα Συνοδινού, μέχρι την Ελλη Σολομωνίδου-Μπαλάνου και τον Παναγιώτη Τέτση. Σκοποί του ήταν και παραμένουν η μελέτη, η διατήρηση και η προβολή της μοναδικότητας του νησιωτικού περιβάλλοντος και της παραδοσιακής πολιτιστικής κληρονομιάς μας, η προώθηση μιας ήπιας μορφής ανάπτυξης που θα βοηθήσει τους κατοίκους να παραμείνουν στον τόπο τους, χωρίς ο τουρισμός να είναι η μοναδική πηγή απασχόλησης, και κυρίως η δημιουργία ευκαιριών για μάθηση, επικοινωνία και εκδήλωση των ταλέντων των παιδιών και νέων στα απομονωμένα νησιά.
Οι στόχοι του έχουν επιτευχθεί στον υπερθετικό βαθμό: περισσότερα από 6.000 παιδιά έχουν περάσει μέχρι σήμερα από τα θρανία των μουσικών εργαστηρίων σε νησιά του Αιγαίου, στα οποία έχουν διδάξει 60 δάσκαλοι. Αυτό το όμορφο ταξίδι μού αφηγούνται η νομικός Εφη Μητσοπούλου, σημερινή πρόεδρος του Δ.Σ. του Συνδέσμου, η επίτιμη πρόεδρος Μαρία Κωνσταντινίδου και η ποιήτρια και ραδιοφωνική παραγωγός Τζουλιέττα Καρόρη, κόρη της αείμνηστης Φραγκίσκης.
Ανάπτυξη δεξιοτήτων
«Το δίκτυο των μουσικών εργαστηρίων δεν έβαλε απλώς την κλασική μουσική στη ζωή των τοπικών κοινωνιών. Εδωσε ευκαιρίες σε όλα αυτά τα παιδιά να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους, να ανακαλύψουν και να εκφράσουν το ταλέντο τους, να βιώσουν τη χαρά που προσφέρει η καλή μουσική στην καθημερινότητά τους. Γνώρισαν σπουδαίους μουσικούς, ασκήθηκαν στη συνεργασία, στην πειθαρχία και στον σεβασμό των ανθρώπων γύρω τους, απέκτησαν επιπλέον κίνητρα για δημιουργία και προκοπή. Ανοιξαν οι ορίζοντες και οι προοπτικές τους», τονίζει η Μαρία Κωνσταντινίδου. «Αυτό που εξακολουθεί να μας κινητοποιεί είναι η έγνοια για τα απομονωμένα νησιά και τα επίσης απομονωμένα παιδιά. Αν δεν τους δίναμε την επιλογή της μουσικής, μοναδική τους διέξοδος πιθανότατα θα ήταν η τηλεόραση ή το κινητό…». Ομως αυτό που προσφέρουν τα μουσικά εργαστήρια είναι πολύ πιο μεγάλο και ουσιαστικό από την πολύτιμη έτσι κι αλλιώς επαφή με τη μουσική. «Η μουσική γίνεται αφορμή να αφουγκραστούμε τον πολιτισμό κάθε νησιού, να τον διαδώσουμε και να τον διασώσουμε, θυμίζοντας πράγματα που θα έπρεπε να είναι αυτονόητα: το μέτρο, την αρμονία, το ένστικτο, τη σύνδεση με τον τόπο», συνεχίζει η κ. Κωνσταντινίδου.
Πώς κερδήθηκε η εμπιστοσύνη των ντόπιων
Για τη νυν πρόεδρο Εφη Μητσοπούλου, το πρώτο μεγάλο στοίχημα που έχει κερδίσει ο Σύνδεσμος «Οι Φίλοι του Ελληνικού Νησιού και της Θάλασσας» είναι «η ώσμωση μεταξύ των κοινωνιών των νησιών, οι πολιτιστικές ανταλλαγές, η δημιουργία ισχυρών δεσμών, οι φιλίες που αντέχουν στο πέρασμα των δεκαετιών», όπως επισημαίνει. «Το δεύτερο είναι η εμπιστοσύνη των κατοίκων. Κάθε φορά που στήνουμε ένα καινούργιο εργαστήριο σε κάποιο νησί, οι ντόπιοι μάς αντιμετωπίζουν αρχικά με καχυποψία. “Ολοι έρχονται εδώ με υποσχέσεις και παχυλά λόγια, αλλά στην πρώτη δυσκολία μάς εγκαταλείπουν, ελάχιστα έργα βλέπουμε”, λένε. Στη δική μας περίπτωση έχουν πια πειστεί ότι δεν πρόκειται να τους εγκαταλείψουμε».
«Η μητέρα μου ονειρεύτηκε να έχουν τα παιδιά των νησιών πρόσβαση στη μουσική εκπαίδευση. Δεν απέβλεπε στην παραγωγή σολίστ και μουσικών καριέρας, αλλά κυρίως στη δημιουργία ακροατών, που θα ευχαριστιούνται όποτε ακούν κλασική μουσική. Κι αυτό εξακολουθεί να συμβαίνει με τα παιδιά που περνούν από τα εργαστήριά μας. Τους ανοίγουμε παράθυρο σε έναν συναρπαστικό κόσμο», λέει η Τζουλιέττα Καρόρη. «Και την αγάπη που τους εμπνέουμε τη μεταλαμπαδεύουν στην επόμενη γενιά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μια μαθήτριά μας, η Δήμητρα Αντωνίου, που εργάζεται ως νηπιαγωγός στην Αστυπάλαια και έχει δημιουργήσει έναν δικό της μουσικό θεσμό, διδάσκοντας παράλληλα τα παιδιά. Αλλά και ο Μάρκος Δεστέφανος, πρώην μαθητής του εργαστηρίου Κέας που είναι σήμερα διευθυντής του τμήματος Εγχόρδων στο Mozarteum της Αυστρίας».
Οι δάσκαλοι των εργαστηρίων είναι οι πρώτοι που βλέπουν τις αλλαγές που συντελούνται μέσα από την επαφή με τη μουσική. «Για τα παιδιά τα μαθήματα είναι ένα ταξίδι αυτογνωσίας. Για εμάς, το ίδιο. Γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι προσφέροντας στις κοινωνίες των απομονωμένων νησιών», λέει ο Νικήτας Μιχαλόπουλος. «Τους δίνουμε κάτι που πραγματικά τα μεταμορφώνει χρόνο με τον χρόνο», συμφωνούν ο Τάκης Γιαννόπουλος και ο Αγγελος Μπότσης. «Κάθε καλοκαίρι, η χαρά τους για τη συμμετοχή τους στο φεστιβάλ είναι συγκινητική. Μακάρι να υπήρχε η δυνατότητα να φέρνουμε στη Σίφνο περισσότερους μαθητές και από άλλα νησιά, αλλά το κόστος είναι δυσβάσταχτο», προσθέτει ο Δημήτρης Κουρζάκης πριν μπει στην αίθουσα για την πρόβα. Οι μικροί κιθαρίστες έχουν πάρει θέση και ανυπομονούν να ξεκινήσουν.
Πέρα από τις ιδιωτικές χορηγίες και δωρεές, χάρη στις οποίες τα μουσικά εργαστήρια εξακολουθούν να λειτουργούν, η βοήθεια από την πολιτεία είναι πενιχρή. Μόνο τα τελευταία δύο χρόνια δόθηκε ένα πολύ μικρό, συμβολικό ποσό από το υπουργείο Πολιτισμού στον Σύνδεσμο «Οι Φίλοι του Ελληνικού Νησιού και της Θάλασσας». Οι άνθρωποί του δεν εκπλήσσονται. Είναι σύνηθες στη χώρα μας, λένε, να μην αξιοποιεί το κράτος «κάποιους τρελαμένους», που με πάθος και αφοσίωση ουσιαστικά κάνουν τη δική του δουλειά, καλύπτουν δικά του κενά. Εν προκειμένω, προσφέρουν πολιτισμό σε νησιά μάλλον ξεχασμένα…
