Ο ήλιος έπεφτε πίσω από τους λόφους της Μεσσηνίας όταν ο Λεωνίδας Καβάκος και οι Appolωn Ensemble εισέρχονταν με τα όργανά τους στο μικρό αλλά κατάμεστο Εκκλησιαστήριο της Αρχαίας Μεσσήνης. Το ελληνιστικό ωδείο θα φιλοξενούσε το βράδυ της περασμένης Πέμπτης μια συναυλία του κορυφαίου βιολονίστα και των επίλεκτων συνεργατών του με τίτλο «Τα κοντσέρτα για βιολί του Μπαχ». Ο διοργανωτής, το Μέγαρο Μουσικής, είχε αναγγείλει το εγχείρημα σαν έναν «συναρπαστικό πολιτιστικό διάλογο της αρχαίας ελληνικής αισθητικής με την αρμονία και τον ρυθμό της κλασικής μουσικής». Και ο πρωταγωνιστής του είχε εμβαθύνει ως εξής: «Θεωρώ ότι η μουσική του Μπαχ», έλεγε ο Λεωνίδας Καβάκος στη συνέντευξη Τύπου της συναυλίας, «είναι πολύ κοντά στο πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας και των μεγάλων φιλοσόφων. Συνδυάζει τον αυθορμητισμό της ελεύθερης έκφρασης μέσα από τον αυτοσχεδιασμό, με την απόλυτη μαθηματική κατανομή του υλικού που χρησιμοποιεί κάθε φορά και με την οργάνωσή της σε μια συμμετρία που είναι εφάμιλλη των αρχαίων μνημείων».
«Η μουσική του Μπαχ είναι πολύ κοντά στο πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας και των μεγάλων φιλοσόφων», είπε ο Λεωνίδας Καβάκος.
Σίγουρα, πάντως, τα τέσσερα κοντσέρτα που ακούστηκαν εκείνο το βράδυ ερμηνεύτηκαν από επτά μουσικούς που γνώριζαν άριστα τη δομή και το περιεχόμενο της μουσικής του «μεγάλου κάντορα». Γραμμένα πιθανότατα στη διάρκεια της θητείας του Μπαχ ως αρχιμουσικού στο πριγκιπάτο του Ανχαλτ-Κέτεν, χωρισμένα όλα σε τρία μέρη με τη διαδοχή «γρήγορο-αργό-γρήγορο», τα κοντσέρτα ήταν τόσο λυρικά, όσο και γεμάτα ενέργεια, δίνοντας άπλετο χώρο στην αέρινη δεξιοτεχνία του σολίστ, αλλά και στη στιβαρή πλαισίωσή της από ένα μουσικό σύνολο που ενώ γεννήθηκε πρόσφατα (με αφορμή τη συναυλία του Καβάκου για την Ουκρανία στο Μέγαρο το 2022) έμοιαζε σαν παίζει μαζί όσα χρόνια χρειάζεται ώστε οι επί σκηνής συνεννοήσεις να απαιτούν ένα νεύμα το πολύ και οι εκτελεστές να απολαμβάνουν τις συνθέσεις άνετα, σχεδόν όσο και το κοινό. Κάθε τόσο –σε κάποιο μελωδικό, αργό μέρος στο Κοντσέρτο για βιολί σε ρε ελάσσονα, σε μια στιγμή απαράμιλλης βιρτουοζιτέ στα Κοντσέρτα για βιολί σε λα ελάσσονα και σε μι μείζονα– υπήρχε ένας λόγος για να κρατήσει κανείς την ανάσα του. Μακάρι τέτοιες στιγμές να αποτυπωθούν στη βιντεοσκόπηση της συναυλίας που είχε αναλάβει η εταιρεία παραγωγής UNITEL.
Το διπλό ανκόρ
Και όταν πια το φεγγάρι βρισκόταν ψηλά, το διπλό ανκόρ ήρθε σχεδόν σαν ένα ακόμη φυσικό φαινόμενο. Η ορχήστρα επανέλαβε το δεύτερο, αργό μέρος του Κοντσέρτου για βιολί σε σολ ελάσσονα με το τρυφερό pizzicato που το χαρακτηρίζει, ενώ στη συνέχεια ο Καβάκος πήρε τον λόγο για να μνημονεύσει τον άνθρωπο που στην αρχή της βραδιάς μνημόνευαν (με φράσεις όπως «φυσικά και μας λείπει») και οι εργαζόμενοι του αρχαιολογικού χώρου. «Θα ήθελα να αφιερώσουμε την Αρια από τη Σουίτα Νο 3 στον Πέτρο Θέμελη, για το αριστούργημα που ανέδειξε με πολλή αγάπη, υπομονή, ελπίδα και προπαντός εμπιστευόμενος τα αριστουργήματα που οι πρόγονοί μας μπόρεσαν να αφήσουν σε εμάς ως πνευματική κληρονομιά και τα οποία μας εμπνέουν, μας καθοδηγούν και μας στηρίζουν στις μεγάλες και στις δύσκολες στιγμές», είπε συγκινημένος ο μουσικός. Το «αριστούργημα» σε αυτήν την περίπτωση ήταν για εκείνον η αναστηλωμένη Αρχαία Μεσσήνη, όπου πριν από αρκετά χρόνια τον είχε προσκαλέσει ο Θέμελης για να διοργανώσουν μια συναυλία, την οποία δεν πρόλαβε να δει. «Η προσωπικότητά του», κατέληγε ο Καβάκος, «η αγάπη του και η προσέγγισή του στον άνθρωπο με ενέπνεαν».
Θα υπάρξει άραγε κάτι σαν συνέχεια; Αν η ερώτηση αφορά τον Λεωνίδα Καβάκο και το Apollωn Ensemble, ας σημειωθεί ότι μερικές ημέρες πριν, στη συνέντευξη Τύπου της συναυλίας, οι μουσικοί είχαν αναφέρει ότι το μπαρόκ ρεπερτόριο στο οποίο επικεντρώνονται, αναμένεται στο μέλλον να διευρυνθεί και με κάτι διαφορετικό – μια δυσκολία για την ενδεχόμενη αύξηση των μουσικών του συνόλου αποτελεί η ελληνική νομοθεσία, είχε πει ο Καβάκος. Τα υφιστάμενα μέλη πάντως –ο Νοέ Ινουί (βιολί), ο Αλέξανδρος Σακαρέλλος (βιολί), ο Ηλίας-Ιων Λιβιεράτος (βιόλα), ο Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν (βιολοντσέλο), ο Μιχάλης Σέμσης (κοντραμπάσο) και ο Ιάσων Μαρμαράς (τσέμπαλο)– δεν έχουν καταφέρει και λίγα υπό την καθοδήγηση του Καβάκου: πρόσφατα ηχογράφησαν με τη Sony τα συγκεκριμένα Κοντσέρτα του Μπαχ, ενώ τα ερμήνευσαν και στο περίφημο Musikverein της Βιέννης.
Αν η ερώτηση αφορά την Αρχαία Μεσσήνη και το Μέγαρο Μουσικής (που το φθινόπωρο αναμένεται να πραγματοποιήσει και τις προσλήψεις των μουσικών της «αναγεννημένης» Καμεράτας), ας αναφέρουμε ότι ο πρόεδρος του οργανισμού, Νίκος Πιμπλής, εξηγούσε ότι η προχθεσινή συναυλία σχεδιάζεται να συνεχιστεί με αντίστοιχες εκδηλώσεις στο μέλλον. Η ιδέα της, εξάλλου, είχε προκύψει χρόνια πριν, αλλά είχε ατυχήσει, και τελικά έγινε εφικτή λόγω συγκυριών (και με χορηγό το Ιδρυμα Καρέλια και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου). Ηταν, όπως έλεγε ο κ. Πιμπλής, «μια ωραία συναστρία».
