Οι σκιές του Γιάννη Τσαρούχη απλώνονται μακριές στα στενά του Πειραιά. Εκεί όπου σκόρπια διώροφα αρχοντικά νεοκλασικά σπίτια, αυτά που έδιναν τον τόνο στον παλιό, αστικό Πειραιά, ξαφνικά ανοίγουν σχισμές στον χρόνο, τον ιστορικό και τον βιωμένο. Ενα νεοκλασικό σπίτι του 1900 είναι ένας ολόκληρος κόσμος μακριά, αλλά κατά μία έννοια είναι ένα κομμάτι της αστικής εμπειρίας που είχαν οι άνθρωποι που ζούσαν σε αυτά τα μέρη δύο και τρεις γενιές πίσω. Εως το 1955-60, ο παλιός Πειραιάς ήταν εκεί, ατόφιος…
«Μεγάλωσα σε σπίτι νεοκλασικό», έλεγε ο Γιάννης Τσαρούχης για τα χρόνια των Βαλκανικών Πολέμων, όταν εκείνος μεγάλωνε σε εκείνα τα ψηλοτάβανα δωμάτια με τις ζωγραφιές και τις γιρλάντες. Αρχοντικά σπίτια εκείνης της κινητικής μεσαίας τάξης του Πειραιά, που σταδιακά, μετά τον πόλεμο και τον βομβαρδισμό της πόλης, άρχισε να χάνει τη συμπαγή παρουσία της στην πόλη.
Στην καρδιά του Πειραιά, σε δρόμους όπως η Πραξιτέλους, η Κουντουριώτου, η Υψηλάντου, η Ανδρούτσου, η Τσαμαδού, δρόμοι χωνεμένοι στη μνήμη της πόλης, βλέπει κανείς ακόμη μερικά ξεχασμένα παλιά σπίτια. Με συγκίνησε μια τριάδα σπιτιών στην οδό Οδυσσέα Ανδρούτσου κοντά στη γωνία με την Τσαμαδού. Τα δύο από αυτά στέκουν ως ευγενή ερείπια, σαν όρθιες σαρκοφάγοι, συλημένες και αφημένες στη φθορά. Αν κυλούσαμε πίσω, στο 1920, θα ήταν όλα μονώροφα και διώροφα με μερικές τριπλοκατοικίες. Χωματόδρομοι τα στενά, μαγαζιά που εξυπηρετούσαν τη γειτονιά, μικροπωλητές, ζωή σε αργούς ρυθμούς.
Είχα σκοπό να περιεργαστώ από κοντά το μεγάλο νεοκλασικό σπίτι, γωνία Γρηγορίου Λαμπράκη (πρώην Βασιλίσσης Σοφίας) και Τσαμαδού 75. Σωστό αρχοντικό με εμπορικές χρήσεις στο ισόγειο. Ενα σπίτι που θα μπορούσε να είχε ζωγραφίσει ο Τσαρούχης και να είχε φωτογραφίσει ο Σκοπελίτης. Εχει τέτοια υγρασία ως αίσθημα η θέα του, που νιώθει κανείς αμέσως ότι αυτό το σπίτι είναι κομμάτι μιας οικογενειακής εθνικής ιστορίας.
Διάβασα ότι είναι χαρακτηρισμένο διατηρητέο μνημείο από το 1982 και όχι μόνο για την εξαιρετική σύνθεση της πρόσοψης με τις τοξοστοιχίες, αλλά και για τα ζωγραφισμένα ταβάνια και τις γύψινες διακοσμήσεις του. Το κτίριο στέκει σε κακή κατάσταση, αφρόντιστο. Και αυτή η απουσία τρυφερότητας το καθιστά μνημείο από μόνο του, σαν μια νεκρική στήλη σε κοιμητήριο που προσελκύει επισκέπτες.
Παρ’ όλα αυτά, δείχνει γερό και στα νιάτα του θα ήταν κομψοτέχνημα. Είναι από εκείνα τα νεοκλασικά της ωριμότητας. Ανήκουν σε μια εποχή που η γνώση και η τεχνική ανέγερσης ενός τέτοιου σπιτιού πατούσε με αυτοπεποίθηση στην εμπειρία. Εδώ φαίνεται η άνεση του σχεδιασμού, ο χειρισμός των ανοιγμάτων, των διακοσμήσεων και, κυρίως, του ευγενούς μέτρου. Χωρίς υπερβολές και επίδειξη κακού γούστου, αυτό το σπίτι στέκει ως υπόμνηση αρμονίας στο αστικό περιβάλλον.
Στην πρόσοψη επί της Τσαμαδού σώζεται ένας θαυμάσια σμιλεμένος σε μάρμαρο αριθμός «75» και μας θυμίζει την κουλτούρα των αριθμών και των γραμματοσειρών έτσι όπως ντύνει όλη την πόλη. Τα αετώματα στον όροφο, το στηθαίο στη στέγη, τα θαυμάσια μπαλκόνια, η συμμετρία και η αρχοντιά, ρίχνουν σκιές μελαγχολίας. Τέτοια ομορφιά που παραμένει χωρίς εραστές.
Αναμνήσεις παλαιοτέρων μιλούν για το φαρμακείο Βογιατζόπουλου που στεγαζόταν εκεί. Υπάρχουν ακόμη επιγραφές. Μια παλιά φωτογραφία της δεκαετίας του 1960 από το Αρχείο Γεωργίου Μπακούρου, που έχει κατατεθεί από την κ. Λίζα Κουτσαπλή στον Σύλλογο των Αθηναίων, μας δείχνει τις γωνίες Τσαμαδού και νυν Γρηγορίου Λαμπράκη. Δεξιά, το σπίτι που περιγράφουμε. Αριστερά, μια σειρά από μονώροφα σπίτια και καταστήματα. Οι κλίμακες έχουν αλλάξει δραματικά.
