Ηταν τέλη Νοεμβρίου του 2023 όταν οι Financial Times, σε λεπτομερές ρεπορτάζ τους για ένα ζήτημα που τα τελευταία χρόνια δεν στερείται διαρροών, έγραφαν ότι ο Κιρ Στάρμερ, ο τότε ηγέτης της βρετανικής αντιπολίτευσης του Εργατικού Κόμματος, είναι «ανοιχτός» σε μια συμφωνία για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Για την ακρίβεια, η εφημερίδα παρέθετε τα λόγια ενός συνεργάτη του Στάρμερ, ο οποίος ανέφερε ότι «εμμένουμε στον υφιστάμενο νόμο, αλλά αν μπορέσει να επιτευχθεί μια συμφωνία δανεισμού των Γλυπτών η οποία να είναι αμοιβαία αποδεκτή από το Βρετανικό Μουσείο και την ελληνική κυβέρνηση, δεν θα σταθούμε εμπόδιο».
Η αναφορά σε «συμφωνία δανεισμού» (η οποία δεν συζητείται από την Ελλάδα) και η διευκρίνιση ότι «εμμένουμε στον υφιστάμενο νόμο» (δηλαδή στην British Museum Act του 1963 που απαγορεύει στο Βρετανικό Μουσείο να πωλήσει ή να παραδώσει μέρος της συλλογής του σε κάποιο φορέα ή χώρα) δεν επέτρεπε έντονους πανηγυρισμούς στην ελληνική πλευρά. Είχε προέλθει όμως από το περιβάλλον του ηγέτη ενός κόμματος που στο παρελθόν είχε και άλλους επικεφαλής –όπως ο Τζέρεμι Κόρμπιν ή ο Νιλ Κίνοκ– μάλλον θετικά διακείμενους στις ελληνικές διεκδικήσεις. Επιπλέον, οι βρετανικές προεκλογικές δημοσκοπήσεις έδειχναν ήδη ότι ο 61χρονος κεντροαριστερός δικηγόρος Κιρ Στάρμερ ήταν πιθανόν «εν αναμονή πρωθυπουργός». Και καθώς η στάση του στο ενδεχόμενο επανένωσης των Γλυπτών είχε δημοσιοποιηθεί λίγες μόλις μέρες πριν από την πρωτοφανή απόφαση του τότε Βρετανού πρωθυπουργού Ρίσι Σούνακ να ακυρώσει τη συνάντησή του με τον Ελληνα ομόλογό του Κυριάκο Μητσοτάκη, με αφορμή δηλώσεις του τελευταίου για τα Γλυπτά, εύλογα θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι, σε αντίθεση με τους Συντηρητικούς, οι Εργατικοί θα ήταν ίσως λίγο πιο… ευέλικτοι στο όλο ζήτημα.
Τι γίνεται όμως σήμερα, που ο Κιρ Στάρμερ είναι πρωθυπουργός εν ενεργεία και ο Ρίσι Σούνακ έχει παραιτηθεί από την ηγεσία των Συντηρητικών, μετά τη συντριπτική εκλογική ήττα τους στις 4 Ιουλίου; Τι μπορεί να περιμένει η Ελλάδα; Μήπως μια μικρή έστω μετατόπιση στη βρετανική πολιτική επιστροφής αρχαιοτήτων; Μια αλλαγή στάσης σε κυβερνητικό επίπεδο, που θα ευνοήσει τις συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις του Μεγάρου Μαξίμου με το Βρετανικό Μουσείο και τον πρόεδρό του Τζορτζ Οζμπορν; Τίποτα από τα παραπάνω;
«Ο νέος πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, σερ Κιρ Στάρμερ, διαθέτει μια ευρεία πλειοψηφία στη Βουλή των Κοινοτήτων, ώστε κατ’ αρχήν, αν ήταν αυτή η επίσημη πολιτική του Εργατικού Κόμματος, ο νόμος του 1963 θα μπορούσε είτε να καταργηθεί είτε να τροποποιηθεί και τα Μάρμαρα του Παρθενώνα να ξεκινήσουν τη διαδικασία του επαναπατρισμού και της επανένωσης αρκετά σύντομα», λέει στην «Κ» ο δρ Πολ Κάρτλετζ, ομότιμος καθηγητής Ελληνικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και αντιπρόεδρος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα (British Committee for the Reunification of the Parthenon Marbles – BCRPM). «Ωστόσο», σημειώνει ο δρ Κάρτλετζ, «το εκλογικό μανιφέστο του Εργατικού Κόμματος ήταν απογοητευτικά “απαλό” (light) όσον αφορά οποιαδήποτε πολιτιστική δέσμευση, πόσο μάλλον οποιαδήποτε εκτίμηση της διεθνούς πολιτιστικής διπλωματίας στο μέλλον. Εκ πρώτης όψεως, λοιπόν, δεν θα πρέπει να περιμένουμε σύντομα κάποια θετική πρωτοβουλία από τη νέα κυβέρνηση των Εργατικών».
Κάποιοι λίγοι βουλευτές, συνεχίζει ο Πολ Κάρτλετζ, τάσσονται ανοιχτά υπέρ της επανένωσης, η οποία συγκεντρώνει ολοένα μεγαλύτερη υποστήριξη και εκτός Κοινοβουλίου. «Οπως όμως υποστηρίζω και προσωπικά καιρό τώρα, θα χρειαστεί μια έκτακτη και ασυνήθιστη διεθνής συγκυρία προκειμένου η νέα κυβέρνηση των Εργατικών να θεωρήσει τα Μάρμαρα ως ζήτημα τέτοιας εκλογικής σημασίας που αξίζει να του διαθέσουν πολύτιμο κοινοβουλευτικό χρόνο και νομοθετική προσπάθεια. Εξ όσων γνωρίζω», προσθέτει, «η νέα υπουργός Πολιτισμού, Λίζα Νάντι, δεν έχει δείξει κάποιο επίσημο ενδιαφέρον για το ζήτημα των Μαρμάρων. Εμείς, ως μέλη της BCRPM, θα της ασκήσουμε έντονες πιέσεις μόλις τελειώσει η κυβερνητική περίοδος χάριτος».
Η Βικτόρια Χίσλοπ
Μέλος και εκείνη της BCRPM, η Βικτόρια Χίσλοπ, η οποία πρόσφατα κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα «Το ειδώλιο» (εκδ. Ψυχογιός), επισημαίνει επίσης ότι η Λίζα Νάντι, η νέα υπουργός Πολιτισμού, ΜΜΕ και Αθλητισμού –«ένα παράλογα ευρύ χαρτοφυλάκιο», λέει η Βρετανίδα συγγραφέας– δεν έχει κάνει κάποια επίσημη τοποθέτηση για το ζήτημα. Ακόμα κι έτσι, η Χίσλοπ εξηγεί γιατί μετά τις 4 Ιουλίου η Βρετανική Επιτροπή έχει έστω κάποια συγκρατημένη αισιοδοξία: «Γιατί έχει λάβει περισσότερη υποστήριξη από τους βουλευτές των Εργατικών παρά από οποιουδήποτε άλλου κόμματος τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, κάτι που μοιάζει δυνητικά θετικό για όσους πιστεύουν ότι τα Γλυπτά πρέπει να επιστρέψουν στην Αθήνα». Η συγγραφέας τονίζει επίσης τη θετική στάση της βρετανικής κοινής γνώμης και προτείνει η νέα κυβέρνηση «να ακούσει το εκλογικό σώμα και να θέσει το ζήτημα στην κορυφή της ατζέντας της». Κατά τη γνώμη της, όμως, ενώ το ενδεχόμενο να τροποποιήσουν οι Εργατικοί τον νόμο του 1963 είναι κάτι που «ακούγεται τόσο απλό», το προεκλογικό τους πρόγραμμα δεν ανέφερε κάτι σχετικό και έτσι η συγγραφέας δεν περιμένει κάποια θετική κίνηση από εκείνους στο εγγύς μέλλον.
«Ο νόμος του 1963 θα μπορούσε είτε να καταργηθεί είτε να τροποποιηθεί και τα Γλυπτά να ξεκινήσουν τη διαδικασία του επαναπατρισμού». Δρ Πολ Κάρτλετζ
Οπως άλλωστε έγραφε η «Κ» (4.12.2023), στο παρελθόν υπήρξαν και άλλες κυβερνήσεις Εργατικών που τελικά δεν παρήγαγαν πολιτικά αποτελέσματα στην υπόθεση των Γλυπτών και που η διάθεσή τους ήταν φιλική, όμως οι πράξεις τους όχι και τόσο. Η ελληνική πλευρά δεν αγνοεί αυτό το δεδομένο, ούτε όμως και αδιαφορεί για όσα είχαν γίνει γνωστά τον Νοέμβριο του 2023. «Ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Κιρ Στάρμερ», λέει στην «Κ» η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, «έχει δηλώσει ότι δεν προτίθεται να αλλάξει τον νόμο του 1963, αλλά και ότι δεν θα σταθεί εμπόδιο σε ενδεχόμενη συμφωνία μεταξύ Αθήνας και Βρετανικού Μουσείου για την επανένωση των Γλυπτών στο Μουσείο της Ακρόπολης. Τις δηλώσεις αυτές τις αξιολογούμε θετικά και δημιουργούν, κατά κάποιον τρόπο, ένα κλίμα ευμενούς ουδετερότητας. Ομως, μένει να δούμε αν θα έχουν και πρακτικό αντίκρισμα. Σε κάθε περίπτωση, η πολιτική, η στρατηγική και οι κόκκινες γραμμές μας δεν μεταβάλλονται ανάλογα με τις κυβερνητικές αλλαγές στη Βρετανία».
Οπως τονίζει η κ. Μενδώνη, τα τελευταία πέντε χρόνια έγιναν πολύ περισσότερα και ουσιαστικότερα βήματα από ό,τι τις προηγούμενες δεκαετίες – από το 1982 που το θέμα επανεκκινήθηκε δυναμικά από τη Μελίνα Μερκούρη. Τα εργαλεία που παρέχει η διμερής και η διεθνής πολιτιστική διπλωματία, τα διεθνή φόρουμ, χρησιμοποιούνται συστηματικά από την ελληνική πλευρά, και το εθνικό αλλά και οικουμενικό αίτημα της επανένωσης των φειδιακών αριστουργημάτων υπό το αττικό φως υποστηρίζεται πλέον από τη διεθνή κοινή γνώμη σε ποσοστό που φθάνει στο 70%. «Αν σκεφθεί κανείς», προσθέτει η υπουργός, «ότι και η βρετανική κοινή γνώμη –στη συντριπτική της πλειοψηφία–, αλλά και παραδοσιακά συντηρητικά ΜΜΕ, όπως οι Times του Λονδίνου, συντάσσονται πλέον ανεπιφύλακτα με το ελληνικό αίτημα, μάλλον η βρετανική κυβέρνηση θα πρέπει να τα λάβει σοβαρά υπόψη της».
Τι εκτιμούν όμως οι νομικοί που έχουν καλή γνώση του ζητήματος; «Οταν ο Κιρ Στάρμερ τον Νοέμβριο του 2023 δήλωνε –μέσω συνεργάτη του– ότι “εάν μια συμφωνία δανεισμού είναι κοινά αποδεκτή από τη βρετανική και την ελληνική κυβέρνηση, δεν θα την εμποδίσουμε”, ήξερε καλά τι έκανε», λέει η Ειρήνη Σταματούδη, καθηγήτρια Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας. «Πρώτον, διότι γνώριζε ότι είχε πολιτικό προβάδισμα έναντι του Ρίσι Σούνακ και ότι σύντομα θα κληθεί να κυβερνήσει και να τηρήσει τις υποσχέσεις του και, δεύτερον, γιατί έχοντας διατελέσει ανώτερος εισαγγελέας της Βρετανίας και υπό την ιδιότητα του δικηγόρου ανθρωπίνων δικαιωμάτων γνώριζε τις δυνατότητες που του δίνει ο βρετανικός νόμος στο σημείο αυτό. Ωστόσο, θα ήταν λάθος να αντιμετωπίσουμε τη θετική αυτή προδιάθεση του Στάρμερ ως δέσμευση για την άμεση επίλυση του ζητήματος».
«Ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας έχει δηλώσει ότι δεν θα σταθεί εμπόδιο σε ενδεχόμενη συμφωνία μεταξύ Αθήνας και Βρετανικού Μουσείου». Λίνα Μενδώνη
Η επίτευξη μιας συμφωνίας, υπενθυμίζει η κ. Σταματούδη, δεν είναι εύκολη υπόθεση, δεδομένου ότι οι δύο πλευρές ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες, με την Ελλάδα να επιδιώκει επιστροφή των Μαρμάρων και τη Βρετανία να συζητάει για δανεισμό. «Στο πλαίσιο αυτό», συνεχίζει η καθηγήτρια, «μια νέα ευκαιρία γεννιέται σε λίγες μέρες, στις 18 Ιουλίου, όταν η βρετανική κυβέρνηση θα διεξαγάγει στο Παλάτι Μπλενχάιμ συνάντηση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας, στην οποία θα κληθούν να συμμετάσχουν περίπου 50 ηγέτες από όλη την Ευρώπη. Στη συνάντηση αυτή παρέχεται η τέλεια ευκαιρία για τον Ελληνα πρωθυπουργό να επανεκκινήσει το ζήτημα με τον ομόλογό του, παρόλο που, όπως φαίνεται, ο δίαυλος επικοινωνίας με το Βρετανικό Μουσείο και τον πρόεδρό του Τζορτζ Οζμπορν δεν έχει κλείσει. Ο Στάρμερ δεν θα πάρει την πρωτοβουλία των κινήσεων για λόγους αρχής. Θα αφήσει την πρωτοκαθεδρία στο Βρετανικό Μουσείο και στον πρόεδρό του, αλλά η δύναμη ενός πολιτικού “σπρωξίματος” έχει τη σημασία της, χωρίς να υπερεκτιμάται».
Αμοιβαία επωφελής λύση
Η πιο αταλάντευτα αισιόδοξη εκτίμηση μοιάζει ίσως να προέρχεται από τον οργανισμό Parthenon Project, που προωθεί την επανένωση των Γλυπτών με τη βοήθεια μιας αμοιβαία επωφελούς (win-win) λύσης. Το εξηγεί καλύτερα ο πρόεδρος του οργανισμού, λόρδος Εντ Βέιζι: «Το Εργατικό Κόμμα», λέει στην «Κ» ο λόρδος Βέιζι, «έκανε το σωστό λέγοντας ότι δεν θα εμποδίσει τις διαπραγματεύσεις μεταξύ του Βρετανικού Μουσείου και της ελληνικής κυβέρνησης. Αυτό ανοίγει τον δρόμο για μια φιλόδοξη και ευρεία λύση, και είμαι βέβαιος ότι και οι δύο πλευρές θα βρουν τρόπο να προχωρήσουν μπροστά».
Στο ρεπορτάζ βοήθησε και η Ελένη Σαμπάνη.
