ΣΑΒΒΑΣ ΠΑΤΣΑΛΙΔΗΣ
Κωμωδίας εγκώμιον
Η σοβαρότητα του γέλιου
University Studio Press
σελ. 520
«Η κωμωδία είναι απλώς ένας αστείος τρόπος να είσαι σοβαρός»
Πίτερ Ουστίνοφ
Η κωμωδία, αυτό το δραματικό είδος της «γελαστικής τέχνης», διάγει μία δύσκολη περίοδο στην ιστορία της καθώς είναι αντιμέτωπη με την ιδεολογική δυσκαμψία της «πολιτικής ορθότητας» και πολλές μορφές του κωμικού αυτοπεριορίζονται σε διάφορα κοινωνικά στερεότυπα. Η κωμωδία δεν «ξεγελά» τον εαυτό της με τον αυτοσαρκασμό του Γούντι Αλεν και η stand-up comedy διαλέγεται ουσιαστικά μόνο με την ίδια τη μορφή της. Θα μπορούσαμε σήμερα να γελάσουμε με την «ασχήμια» της Γεωργίας Βασιλειάδου στη «Θεία από το Σικάγο» ή με την έκφραση «Τρέχω σαν τον Βέγγο» του αεικίνητου «Θανάση» ή με το ύψος του Ρίζου του «κοντού» μάγκα του παλαιού ελληνικού κινηματογράφου; Η τέχνη του κωμικού εγκλωβίστηκε στα όρια του political correct και ανέστειλε την ευφρόσυνη διάθεση του δέκτη απέναντι στο ερέθισμα της χιουμοριστικής κατάστασης. Κοινώς, έχασε τον στόχο της. Δεν «πεθαίνουμε εύκολα στα γέλια» και δεν είμαστε πια τόσο αθώοι στο να γελάσουμε χωρίς να σκεφτούμε, να επεξεργαστούμε διανοητικά το ερέθισμα του κωμικού μηχανισμού που ενεργοποιεί το γέλιο.
Ο Σάββας Πατσαλίδης, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ, στη μελέτη του «Κωμωδίας εγκώμιον» διερευνά ακριβώς τον ρόλο των κοινωνικών και ευρύτερα των πολιτισμικών στερεοτύπων στη σύλληψη και τη δημιουργία του κωμικού στοιχείου στη σύγχρονη τέχνη. Αναδεικνύει την ανάγκη προσαρμογής του κωμικού θεάτρου σε ένα νέο κόσμο αλλά και την καθοριστική επίδραση της τεχνολογίας ως διαμεσολαβητή κυρίως στο πεδίο της σκηνικής πρακτικής. Η μελέτη, πλούσια σε υλικό και εντυπωσιακή ως πανόραμα της ιστορίας αλλά και της θεωρίας περί του κωμικού είδους, αποτελεί μία συνθετική εργασία διαιρεμένη σε έξι «Μέρη» με δύο παραρτήματα (λεξικό ορισμών και γλωσσάρι όρων) και πλήρη ελληνική και ξένη βιβλιογραφία.
Ο Πατσαλίδης παρακολουθεί συνδυαστικά τους ελιγμούς της κωμωδίας στους «λαβύρινθους» διαφορετικών ειδών όπως το θέατρο, το σινεμά, η λογοτεχνία και η τηλεόραση με φόντο πάντοτε το ιστορικό πλαίσιο. Η βασική θέση του συνοψίζεται στην άποψη ότι, όπως στη ζωή το γέλιο και το κλάμα απέχουν ελάχιστα μεταξύ τους, το ίδιο συμβαίνει και στο θέατρο και ευρύτερα στη λογοτεχνία.
Αντιμετωπίζει με μία σχετική «χαλαρότητα» τη χρήση όρων όπως «κωμικοτραγικό», «χιούμορ» και «γέλιο», καθώς αυτές οι λέξεις «αντανακλούν την ανυπακοή» τους σε αυστηρά ειδολογικά πλαίσια που θέτει η θεωρία του γέλιου ως η επιστημονική προσέγγιση του κωμικού. Αλλωστε, η κωμωδία δεν είναι εύκολο είδος σε έναν κόσμο ατομικισμού και τεχνολογίας, σε έναν κόσμο όπου το κωμικό είδος χάνει τα σαφή και διακριτά του όρια. Χωρίς να αποφεύγει τη σκοτεινή, θολή και καταραμένη πλευρά της ζωής, το γέλιο λειτουργεί ως μία μορφή «θεραπείας της απόγνωσης» των ανθρώπων και των κοινωνιών και δεν ορίζεται με βάση ένα συγκεκριμένο θεωρητικό σχήμα.
Μικρή ένσταση: Δεν είναι σαφής η σύνδεση του θεματικού πυρήνα της μελέτης με το ΣΤ΄ Μέρος της, «Ποιος κρίνει; Ο Θεατής, η Αγορά, ο Κριτικός» και κυρίως με το τρίτο υποκεφάλαιό του με τίτλο «Θέατρα και οι “φυλές” κριτών και θεατών». Αποτελεί μία ανάλυση που θα μπορούσε να δημοσιευθεί χωριστά.
Ο μελετητής στα «Επιλεγόμενα» εκφράζει την ταλάντευσή του όσον αφορά τη φιλοσοφική και ουσιαστική αναζήτηση της φύσης και της αλήθειας του κωμικού. Δυσκολεύτηκε να αποφασίσει αν έχει δίκαιο ο Αριστοτέλης που θεωρεί ότι «η γνώση οδηγεί στην τραγωδία και η άγνοια στην κωμωδία» ή ο Μπρεχτ που πιστεύει ακριβώς το αντίθετο.
