Αν παρακολουθήσεις τα έργα του Ούγγρου Κορνέλ Μουντρούτσο, γνωστoύ στο ευρύ κοινό από το σπαρακτικό «Θραύσματα μιας γυναίκας», που προβάλλεται στο Netflix, θα παρατηρήσεις ότι τόσο ο ίδιος όσο και η σεναριογράφος και γυναίκα του, Κάτα Βέμπερ, τα αντιμετωπίζουν σαν ασκήσεις πάνω στο ίδιο θέμα. Το έργο «Pieces of a Woman» γράφτηκε αρχικά για το θέατρο και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο πανί. Το ίδιο συνέβη και με το τρίπρακτο «Evolution», το οποίο έκανε πρεμιέρα το 2019 σε γερμανική σκηνή, στη συνέχεια διασκευάστηκε για τον κινηματογράφο, συμμετέχοντας στο τμήμα Cannes Premières το 2021 και έπειτα ένα μεγάλο μέρος του αξιοποιήθηκε στο «Parallax» που είδαμε στην Πειραιώς την περασμένη Κυριακή, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου. Τρεις γενιές Εβραίων –δύο γυναίκες και ένας άνδρας– αναμετρώνται με τα παιδικά τους βιώματα και το βάρος της Ιστορίας. Πόσο εύκολα μπορείς να ορίσεις την ταυτότητά σου ξεφεύγοντας από τον δρόμο που έχουν ήδη χαράξει οι άλλοι για σένα; Στο κινηματογραφικό έργο «Evolution», όπως και στο «Parallax», συναντάμε την ηλικιωμένη Εύα στο διαμέρισμά της στη Βουδαπέστη, την κόρη της Λένα που ζει μόνιμα στο Βερολίνο και τον γιο της τελευταίας, τον Γιόνας. Στην ταινία, ο Γιόνας είναι έφηβος, γυρίζει εσπευσμένα σπίτι όταν το σχολείο του πιάνει φωτιά και αργότερα μαθαίνει πως αυτό ήταν μια επίθεση εναντίον του. Αισθάνεται «απομονωμένος» εξαιτίας της καταγωγής του, αλλά δεν διεκδικεί την προσοχή, θέλει απλά να τον αφήσουν ήσυχο. Στο «Parallax», o Γιόνας είναι ένας νεαρός ομοφυλόφιλος και επιστρέφει στο σπίτι της γιαγιάς του, αφού εκείνη έχει φύγει από τη ζωή, απλά για να παραστεί τυπικά στην κηδεία της. Δεν φαίνεται να τον προβληματίζει η καταγωγή του, χατίρι στη μάνα του κάνει, γι’ αυτό είναι εκεί. Για εκείνη θα προσπαθήσει για μερικές ώρες να υποκριθεί πως είναι αυτό που εκείνη φαντάζεται. Στο έργο του Μουντρούτσο είναι τόσο ξεκάθαρο πως καμιά γενιά δεν παραδέχεται εκείνη που ακολουθεί ούτε συμφιλιώνεται με τις διεκδικήσεις της. Κανείς δεν φαντάζεται πως θα πρέπει να σταθεί στο περιθώριο, μαζί με τα τραύματα και τις εμπειρίες του, για να προχωρήσουν οι επόμενοι.
Σε τέσσερις τοίχους
Ολο το έργο εκτυλίσσεται στα όρια του μικροσκοπικού διαμερίσματος – με τα πολλά αταίριαστα αντικείμενα και βαριά έπιπλα. Αρχικά μέσα από μια γιγαντοοθόνη και έπειτα «ζωντανά» παρακολουθούμε την Εύα, την οποία υποδύεται η Λίλι Μονόρι –σταθερή συνεργάτις του Μουντρούτσο– να περιφέρεται σαστισμένη από τη μια άκρη του δωματίου στην άλλη και να διαπληκτίζεται έντονα με την κόρη της, Λένα, που μόλις έχει φτάσει από το Βερολίνο. Η κόρη αναζητεί ένα πιστοποιητικό γέννησης της γιαγιάς της, ώστε να μπορέσει να αποδείξει τις ρίζες της και να γράψει τον γιο της σε ένα καλό σχολείο στο Βερολίνο. «Η εβραϊκή ταυτότητα δεν αποσιωπάται πια, εξαργυρώνεται», της λέει. «Αυτό θα καταχωριστεί», της απαντά η Εύα που αρνείται να δώσει το χαρτί. «Οταν κάνουν καταγραφές εσύ φρόντισε πάντα να λείπεις». Ακολουθεί ένας ακόμη καβγάς σχετικά με το αν θα παραλάβουν ένα βραβείο για τους επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος. «Θα μας δώσουν βραβείο; Δεν πάω πουθενά», εξηγεί η Εύα, γεννημένη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και μαρκαρισμένη με νούμερο από τα γεννοφάσκια της. Λίγο πριν από το τέλος της δεύτερης σκηνής η Εύα υποχωρεί, σηκώνεται να αλλάξει ρούχα και τα κάνει πάνω της. Ενα σώμα που είχε μάθει όλη του τη ζωή να συγκρατεί τον φόβο, τον πόνο, την πείνα, αφήνεται. Την ίδια στιγμή νερό πλημμυρίζει τη σκηνή από κάθε σημείο, από το κλιματιστικό, τα ντουλάπια, την οροφή, τρέχει από παντού ορμητικά μέχρι να μουλιάσουν τα πάντα.
Ρωτώντας τον ηθοποιό που υποδύεται τον γιο αν το έργο έχει παρουσιαστεί στη Βουδαπέστη, μου απάντησε αρνητικά: «Δεν θα τολμούσε να γράψει κανείς γι’ αυτό».
Πριν την κηδεία
Χρόνια αργότερα, στο ίδιο σπίτι μπαίνει ο Γιόνας, ειδοποιεί με μηνύματα έναν φίλο πως ήρθε για την ταφή της γιαγιάς και σε λίγη ώρα στήνεται ένα μικρό πάρτι με πέντε άνδρες στην κουζίνα. Ενας από αυτούς παίρνει τον πάγκο κοπής της Εύας και ισιώνει την κόκα. Γρήγορα απαλλάσσονται από τα ρούχα τους και επιδίδονται σε σεξουαλικές πράξεις, αλλάζοντας παρτενέρ. Το πάρτι τελειώνει άδοξα όταν κάποιος βγάζει φωτογραφία έναν από τους συμμετέχοντες. Ο Λάζλο κρύβεται, είναι παντρεμένος με γυναίκα, έχει παιδιά και άποψη για τη στάση ζωής του. «Εχω την ευθύνη ενός άλλου ανθρώπου, εσύ τι έχεις; Ενας π@@στης είσαι», επιτίθεται στον Γιόνας και εκείνος του λέει πως κάνει λάθος, πως αυτός είναι ο σεξουαλικός του προσανατολισμός και όχι η ταυτότητά του. Αρνείται να φορέσει ταμπέλα.
Το πώς μεταβολίζονται το τραύμα, ο φόβος και το ψέμα στις οικογενειακές σχέσεις θα μπορούσε να είναι μια ανάγνωση του έργου του Μουντρούτσο, που πάντως είχε ανάμεικτες αντιδράσεις από το κοινό. Κάποιοι το αποθέωσαν, άλλοι θεώρησαν βέβηλο να εξισώνεις τον αγώνα για επιβίωση με το αίτημα για αυτοδιάθεση και αυτοέκφραση και άλλοι είπαν πως προσπάθησε να μιλήσει για το συντηρητικό και ακροδεξιό περιβάλλον της χώρας του, που δεν χάνει ευκαιρία να στοχοποιεί κοινότητες. Ο ίδιος έχει πει πως τα έργα του «είναι σύνθετα για να δίνουν την ίδια αίσθηση με τις ζωές μας». Ρωτώντας τον Ερικ Μάγιορ, που υποδύεται τον γιο, αν το έργο έχει παρουσιαστεί στη Βουδαπέστη, μου απάντησε αρνητικά: «Δεν θα τολμούσε να γράψει κανείς γι’ αυτό. Εσύ θα γράψεις;».
