Το προφίλ της πόλης της Καλαμάτας μέσα από την ακτινογραφία της ιστορίας του τουρισμού ανοίγει δρόμους που μας οδηγούν στις απαρχές. Η Καλαμάτα υπήρξε πάντα εμπορικό κέντρο και πόλη με αστική ζωή, ιδιότητα που αντανακλάται σε όλη την εξέλιξή της. Η νέα έκδοση των Γενικών Αρχείων του Κράτους – Τμήμα Μεσσηνίας μας φέρνει ένα πολύτιμο κομμάτι της ιστορίας της πόλης. Είναι η έρευνα της Αναστασίας Μηλίτση – Νίκα, προϊσταμένης του Τμήματος Μεσσηνίας, η οποία διέτρεξε την περίοδο από τον 19ο αιώνα έως το 1940 και μας παρέδωσε ένα πλούσια εικονογραφημένο βιβλίο με τίτλο «Από τα χάνια στα ξενοδοχεία της προπολεμικής Καλαμάτας».
Εμπλουτίζοντας το βλέμμα μας πάνω τόσο στην ιστορία της περιήγησης όσο και στην ιστορία της Μεσσηνίας, η έκδοση αναδεικνύει την πορεία εκσυγχρονισμού της Καλαμάτας, από πόλη της σταφίδας σε πολυδιάστατο αστικό κέντρο με ενδιαφέρουσα κοινωνική διαστρωμάτωση. Η ανάπτυξη του λιμένος και η σιδηροδρομική διασύνδεση έδωσαν στην Καλαμάτα τη δυνατότητα να αναπτυχθεί και να βελτιώσει τις υποδομές της. Η ιστορία των ξενοδοχείων της είναι καθρέφτης αυτής της πορείας. Ποιοι επισκέπτονταν την Καλαμάτα, για ποιον λόγο, και ποιοι τους υποδέχονταν και με ποιον τρόπο;
Η Αναστασία Μηλίτση – Νίκα οργανώνει μια τομή στον ιστορικό χρόνο από την αρχή των περιηγητών έως τον 19ο αιώνα, όταν πλέον υπάρχει μια στοιχειώδης αστική οργάνωση. Παρά τις φτωχές υποδομές ως προς το οδικό δίκτυο που εξασφάλιζε το ελληνικό κράτος για πολλές δεκαετίες, η Καλαμάτα, σε άρτια γεωγραφική θέση, σε γειτνίαση με μνημεία, με φράγκικες μνήμες, με τοπία απαράμιλλου κάλλους, έχει την ευκαιρία να αναπτυχθεί εμπορικά και να οργανώσει τη δική της αστική κοινωνία. Είναι κυρίως μετά το 1920 που μπορούμε να μιλάμε για σταδιακή οργάνωση ενός τουριστικού πνεύματος σε συνδυασμό με τη θεσμική κατοχύρωση των υποδομών. Η προβολή της χώρας οργανώνεται κυρίως μετά το 1929, έτος κατά το οποίο ιδρύεται ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού στο πλαίσιο της αστικής αναγέννησης που ευαγγελίζεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Η Καλαμάτα πέρασε από τα ταπεινά χάνια και τα πανδοχεία των μέσων του 19ου αιώνα στα ξενοδοχεία κάποιων ανέσεων στη διάρκεια της μπελ επόκ, σε μια παράλληλη πορεία εξαστισμού και εκσυγχρονισμού. Την περίοδο 1890-1910 η Καλαμάτα εξελίσσεται. Ηλεκτροδοτείται (1899), εγκαινιάζεται ο σιδηροδρομικός σταθμός της (1901), αποκτά νέο πολεοδομικό σχέδιο (1905). Μικρά και μεγάλα ξενοδοχεία ανταποκρίνονται στη νέα ζήτηση. Μια θαυμάσια ανθρωπογεωγραφία με έρευνα στα αρχεία και στον Τύπο συγκροτεί μέσα από τις σελίδες του βιβλίου την ατμόσφαιρα της πόλης στο γύρισμα του περασμένου αιώνα.
Απορρόφηση προσφύγων
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ανέγερση νέων ξενοδοχείων στη διάρκεια του Μεσοπολέμου από παλιννοστούντες ομογενείς, κυρίως από την Αμερική, σε μια περίοδο κατά την οποία η πόλη προσπαθούσε να απορροφήσει πάνω από 4.000 Μικρασιάτες πρόσφυγες. Οι νέες επενδύσεις όμως έδειχναν την πίστη στο μέλλον της πόλης. Αστικά, τουριστικά και λαϊκά ξενοδοχεία παρέχουν όλες τις διαβαθμίσεις σε ανέσεις και ύφος. Ονομαστά ήταν πολλά ξενοδοχεία ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, όπως το «Ευρώπη» (1891). Το «Πανελλήνιον» (που αργότερα μετονομάστηκε σε «Rex») χτίστηκε το 1902 ειδικά για ξενοδοχείο από τους δραστήριους επιχειρηματίες αδελφούς Στασινόπουλους (αργότερα απέκτησε προσθήκες). Και άλλα ξενοδοχεία όπως η «Μεγάλη Βρετανία» (1931), που γκρέμισε ο σεισμός του 1986, ο «Λευκός Οίκος» (1926) αλλά και το «Αμέρικα» (1931) ήταν ανάμεσα στα δημοφιλή. Η αφήγηση της Αναστασίας Μηλίτση – Νίκα μας κρατάει κοντά στο πνεύμα και στο κλίμα της πόλης ορίζοντας και το μεγάλο κάδρο σε εθνικό επίπεδο. Πλήθος οι αναφορές, θα τις χαρούν όλοι όσοι έχουν καταγωγή από την Καλαμάτα, αλλά σε κάθε περίπτωση η έρευνα αυτή είναι μια εξαιρετική συμβολή στην εθνική αυτογνωσία. Ειδικά για την ιστορία του τουρισμού αλλά και του city branding, τα «Ξενοδοχεία της προπολεμικής Καλαμάτας» ανοίγουν παράθυρο στο μέλλον μέσα από το παρελθόν.
